Người sử dụng lao động chỉ được huy động làm thêm khi có sự đồng ý của người lao động, trừ trường hợp đặc biệt. Nếu vi phạm bị phạt đến 25 triệu đồng.
Trong môi trường làm việc hiện nay, việc làm thêm giờ là điều khó tránh khỏi nhằm đáp ứng tiến độ sản xuất hoặc xử lý công việc đột xuất. Tuy nhiên, không phải trong mọi trường hợp người sử dụng lao động đều được phép yêu cầu làm thêm giờ. Pháp luật lao động Việt Nam đã quy định rõ điều kiện, giới hạn và ngoại lệ khi huy động người lao động làm thêm nhằm bảo đảm quyền nghỉ ngơi và sức khỏe của họ.
1. Yêu cầu làm thêm giờ có cần sự đồng ý của người lao động không?
Điều 107, Điều 108 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 107. Làm thêm giờ
...
2. Người sử dụng lao động được sử dụng người lao động làm thêm giờ khi đáp ứng đầy đủ các yêu cầu sau đây:
a) Phải được sự đồng ý của người lao động;
...
Điều 108. Làm thêm giờ trong trường hợp đặc biệt
Người sử dụng lao động có quyền yêu cầu người lao động làm thêm giờ vào bất kỳ ngày nào mà không bị giới hạn về số giờ làm thêm theo quy định tại Điều 107 của Bộ luật này và người lao động không được từ chối trong trường hợp sau đây:
1. Thực hiện lệnh động viên, huy động bảo đảm nhiệm vụ quốc phòng, an ninh theo quy định của pháp luật;
2. Thực hiện các công việc nhằm bảo vệ tính mạng con người, tài sản của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phòng ngừa, khắc phục hậu quả thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh nguy hiểm và thảm họa, trừ trường hợp có nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng, sức khỏe của người lao động theo quy định của pháp luật về an toàn, vệ sinh lao động.
Theo quy định, nguyên tắc chung là người lao động có quyền đồng ý hoặc từ chối làm thêm giờ nhằm bảo đảm sự tự nguyện và bảo vệ sức khỏe. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt như khi có thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, quốc phòng hoặc an ninh quốc gia thì người lao động buộc phải làm thêm để phục vụ lợi ích công cộng hoặc bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản. Dù vậy, người lao động vẫn có quyền từ chối nếu công việc làm thêm có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe hoặc tính mạng của họ.
Tình huống giả định
- Phát sinh sự việc
Tháng 10/2025, tại Thành phố Đà Nẵng xảy ra mưa bão lớn gây ngập một phần khu công nghiệp Hòa Khánh. Công ty TNHH Điện tử Hưng Phát phải huy động hơn 100 công nhân làm thêm giờ vào ban đêm để di chuyển máy móc, bảo vệ kho hàng tránh thiệt hại. Việc làm thêm được triển khai khẩn cấp theo chỉ đạo của Ban quản lý khu công nghiệp nhằm phòng ngừa rủi ro do thiên tai. - Quá trình xử lý
Do đây là tình huống khẩn cấp, công ty được quyền huy động người lao động làm thêm giờ mà không cần sự đồng ý theo quy định tại Điều 108 Bộ luật Lao động 2019. -
Kết quả pháp lý và ý nghĩa
Việc huy động làm thêm trong tình huống khẩn cấp của Công ty Hưng Phát phù hợp với quy định pháp luật, góp phần bảo vệ tài sản, bảo đảm an toàn lao động và duy trì hoạt động sản xuất sau thiên tai.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Mức xử phạt khi huy động người lao động làm thêm mà không có sự đồng ý là bao nhiêu?
Khoản 3 Điều 18, Điều 6 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 18. Vi phạm quy định về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi
...
3. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi sau đây:
...
b) Huy động người lao động làm thêm giờ mà không được sự đồng ý của người lao động, trừ trường hợp theo quy định tại Điều 108 của Bộ luật Lao động.
...
Điều 6. Mức phạt tiền, thẩm quyền xử phạt và nguyên tắc áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính nhiều lần
1. Mức phạt tiền quy định đối với các hành vi vi phạm quy định tại Chương II, Chương III và Chương IV Nghị định này là mức phạt đối với cá nhân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1, 2, 3, 5 Điều 7; khoản 3, 4, 6 Điều 13; khoản 2 Điều 25; khoản 1 Điều 26; khoản 1, 5, 6, 7 Điều 27; khoản 8 Điều 39; khoản 5 Điều 41; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Điều 42; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Điều 43; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 Điều 45; khoản 3 Điều 46 Nghị định này. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Theo quy định, nếu người sử dụng lao động huy động làm thêm giờ mà không có sự đồng ý của người lao động (không thuộc các trường hợp đặc biệt tại Điều 108 Bộ luật Lao động) sẽ bị phạt từ 20.000.000 đến 25.000.000 đồng đối với cá nhân. Trường hợp tổ chức vi phạm, mức phạt gấp đôi so với cá nhân. Quy định nhằm bảo đảm nguyên tắc tự nguyện khi làm thêm và ngăn ngừa hành vi ép buộc người lao động.
Tình huống giả định
- Phát sinh sự việc
Tháng 8/2025, Công ty TNHH Dệt May Phương Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh yêu cầu toàn bộ 150 công nhân tăng ca đến 13 giờ/ngày để kịp tiến độ đơn hàng xuất khẩu. Tuy nhiên, doanh nghiệp không thông báo trước và cũng không lấy ý kiến đồng ý của người lao động. Một số công nhân phản ứng do sức khỏe giảm sút, dẫn đến khiếu nại gửi đến Thanh tra Sở Nội vụ. - Quá trình xử lý
Qua kiểm tra, cơ quan thanh tra xác định công ty đã huy động người lao động làm thêm mà không có sự đồng ý của họ, vi phạm quy định tại điểm b khoản 3 Điều 18 Nghị định 12/2022/NĐ-CP. Doanh nghiệp bị lập biên bản, buộc chấm dứt việc tăng ca trái quy định và trả đủ tiền làm thêm giờ cho người lao động. -
Kết quả pháp lý và ý nghĩa
Công ty bị xử phạt 50.000.000 đồng vì huy động làm thêm trái phép.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Người sử dụng lao động chỉ được huy động người lao động làm thêm khi có sự đồng ý của họ, trừ các trường hợp đặc biệt như thiên tai, dịch bệnh hoặc nhiệm vụ quốc phòng – an ninh. Vi phạm quy định này có thể bị phạt lên đến 25 triệu đồng đối với cá nhân. Nếu chủ thể là tổ chức sẽ bị xử phạt gấp đôi, lên đến 50 triệu đồng.
