Trong môi trường làm việc, không ít người vì nể nang, quan hệ thân thiết hoặc đơn giản là muốn giúp đỡ mà đồng ý chấm công hộ đồng nghiệp. Tuy nhiên, hành động tưởng chừng nhỏ nhặt này lại tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý. Việc tự ý chấm công hộ không chỉ làm sai lệch hồ sơ lao động của doanh nghiệp, gây thiệt hại về tài chính mà còn có thể bị coi là hành vi gian dối, vi phạm kỷ luật lao động, thậm chí bị xử phạt hành chính.
1. Hành vi tự ý chấm công hộ có vi phạm nội quy lao động không?
Căn cứ theo Điều 118 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 118. Nội quy lao động
...
2 . Nội dung nội quy lao động không được trái với pháp luật về lao động và quy định của pháp luật có liên quan. Nội quy lao động bao gồm những nội dung chủ yếu sau đây:
a) Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi;
...
Trong bất kỳ doanh nghiệp nào, việc chấm công là cơ sở để xác định thời gian làm việc, trả lương, tính thưởng, bảo hiểm xã hội… Đây là một phần quan trọng trong quản lý lao động, đảm bảo công bằng giữa các nhân viên. Khi một người tự ý chấm công hộ đồng nghiệp, hành vi này được xem là gian dối, làm sai lệch dữ liệu lao động, dẫn đến hậu quả như chi trả lương sai, tính toán sai quỹ bảo hiểm, làm giảm hiệu quả quản lý của doanh nghiệp.
Nếu nội quy lao động của doanh nghiệp có quy định cụ thể về việc cấm chấm công hộ, người vi phạm có thể bị xử lý kỷ luật lao động. Tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, hậu quả gây ra, người lao động có thể bị khiển trách, kéo dài thời hạn nâng lương, cách chức, thậm chí sa thải nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng. Đặc biệt, nếu người lao động gian dối, giả mạo thời gian làm việc nhiều lần, gây thiệt hại lớn về tài chính, uy tín doanh nghiệp, mức xử lý kỷ luật có thể bị áp dụng ở mức cao nhất.
Tình huống giả định
Chị Lan làm việc tại phòng kế toán của Công ty CP Ánh Dương, nơi áp dụng chế độ chấm công bằng vân tay vào đầu và cuối mỗi ngày làm việc. Một hôm, do bận đưa con nhỏ đi học, chị Lan nhờ đồng nghiệp là chị Mai chấm công hộ phần vào ca sáng để tránh bị tính đi muộn. Chị Mai đồng ý giúp và thực hiện đúng như lời nhờ.
Tuy nhiên, sau khi bộ phận nhân sự rà soát hệ thống chấm công và phát hiện dấu hiệu bất thường (chị Mai chấm công hai lần liên tiếp trên cùng máy, cùng vị trí trong vòng 1 phút), sự việc bị lập biên bản báo cáo lãnh đạo. Kết quả xác minh cho thấy chị Lan vi phạm nội quy lao động do gian dối trong khai báo thời gian làm việc; chị Mai cũng bị xử lý kỷ luật vì tiếp tay, tự ý chấm công hộ không đúng quy định. Cả hai bị áp dụng hình thức khiển trách, kèm theo cảnh báo nếu tái phạm có thể bị nâng mức kỷ luật.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Hành vi tự ý chấm công hộ đồng nghiệp có bị xử phạt hành chính không?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 127 Bộ luật Lao động 2019 như sau:
Điều 127. Các hành vi bị nghiêm cấm khi xử lý kỷ luật lao động
...
3. Xử lý kỷ luật lao động đối với người lao động có hành vi vi phạm không được quy định trong nội quy lao động hoặc không thỏa thuận trong hợp đồng lao động đã giao kết hoặc pháp luật về lao động không có quy định.
Khi một người tự ý chấm công hộ đồng nghiệp, dữ liệu chấm công của hệ thống bị làm sai lệch, dẫn đến việc doanh nghiệp chi trả sai chế độ. Ví dụ, người lao động được hưởng lương đầy đủ dù không đi làm, hoặc hệ thống tính thưởng, phúc lợi dựa trên dữ liệu sai. Trong trường hợp này, nếu doanh nghiệp phát hiện, họ có quyền yêu cầu người lao động bồi thường phần thiệt hại phát sinh. Ngoài ra, nếu hành vi mang tính gian dối có tổ chức, cố ý chiếm đoạt tài sản, doanh nghiệp có thể báo cáo cơ quan chức năng để xử lý hành chính. Mặc dù pháp luật không quy định riêng về hành vi “chấm công hộ”, nhưng khi xét đến bản chất vi phạm (gian dối, làm sai lệch dữ liệu, gây thiệt hại tài sản), doanh nghiệp vẫn có quyền áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp.
Trong môi trường doanh nghiệp, đặc biệt các công ty lớn, mọi hành vi liên quan đến lương, thưởng, bảo hiểm, quỹ phúc lợi đều được kiểm toán, giám sát chặt chẽ. Nếu vi phạm vượt ngưỡng nội bộ, doanh nghiệp hoàn toàn có thể chuyển vụ việc sang cơ quan có thẩm quyền để xử lý hành chính hoặc hình sự.
Tình huống giả định
Anh Hùng làm việc tại bộ phận kho hàng của Công ty CP VinaTech. Do đặc thù công việc phải đứng máy cả ngày, công ty áp dụng chế độ chấm công vân tay vào đầu giờ và cuối giờ mỗi ca làm. Một hôm, vì muốn nghỉ đi làm thêm bên ngoài, anh Hùng nhờ bạn thân là anh Bình chấm công hộ phần ra ca, để hệ thống ghi nhận đủ ngày công, tránh bị trừ lương và mất thưởng chuyên cần.
Anh Bình đồng ý giúp. Tuy nhiên, sau khi bộ phận nhân sự kiểm tra hệ thống dữ liệu, phát hiện anh Bình có hai lần chấm công ra ca liên tiếp trong vòng 30 giây, nghi ngờ gian lận, sự việc bị lập biên bản. Kết quả xác minh cho thấy anh Hùng đã nghỉ không phép, nhờ người khác chấm công hộ để hưởng lương và thưởng không đúng quy định. Công ty ra quyết định xử lý kỷ luật anh Hùng với hình thức kéo dài thời hạn nâng lương, đồng thời yêu cầu bồi thường lại số tiền lương và thưởng chuyên cần đã chi trả sai. Anh Bình cũng bị xử lý khiển trách do tiếp tay cho hành vi gian dối.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Tự ý chấm công hộ đồng nghiệp là hành vi vi phạm nội quy lao động, gây sai lệch dữ liệu quản lý thời gian làm việc, ảnh hưởng đến quyền lợi, trách nhiệm giữa người lao động và doanh nghiệp. Đối với câu hỏi có vi phạm nội quy hay không, chắc chắn đây là hành vi bị cấm, có thể dẫn đến kỷ luật lao động. Trong trường hợp hành vi này gây thiệt hại tài chính, doanh nghiệp hoàn toàn có thể yêu cầu bồi thường, thậm chí xử lý hành chính tùy mức độ vi phạm.
