Quay lén và phát tán hình ảnh riêng tư không chỉ là hành vi xâm phạm quyền cá nhân mà còn có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của người bị hại. Trong trường hợp bị xúc phạm, người bị quay lén có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại theo quy định pháp luật dân sự. Đồng thời, hành vi quay lén và công khai hình ảnh nhằm xúc phạm người khác cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
1. Người quay lén và xúc phạm danh dự có phải bồi thường thiệt hại không?
Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 592. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm
1. Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm bao gồm:
a) Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại;
b) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút;
c) Thiệt hại khác do luật quy định.2. Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần mà người đó gánh chịu. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thoả thuận; nếu không thoả thuận được thì mức tối đa cho một người có danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm không quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.
Theo quy định này, người bị quay lén và bị xúc phạm danh dự có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại. Phạm vi bồi thường gồm ba nhóm chính: chi phí khắc phục tổn thất (ví dụ chi phí thuê luật sư, xóa nội dung vi phạm...), thu nhập bị mất, và khoản tiền bù đắp tổn thất tinh thần. Mức bồi thường về tinh thần do hai bên thỏa thuận; nếu không đạt được thỏa thuận, Tòa án có thể áp dụng mức tối đa theo quy định của pháp luật.
Ngoài ra, người bị hại có thể yêu cầu Tòa án áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời như yêu cầu người vi phạm gỡ bỏ hình ảnh, xin lỗi công khai hoặc chấm dứt hành vi xâm phạm. Hành vi quay lén kết hợp với phát tán hình ảnh có tính xúc phạm không chỉ vi phạm quyền về hình ảnh mà còn xâm phạm đến quyền nhân thân, nên hoàn toàn có căn cứ để yêu cầu bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
Tình huống giả định
Chị Trần Thị Cẩm Tú, 30 tuổi, trú tại TP. Cần Thơ, nghỉ tại một khách sạn trong chuyến công tác. Một tuần sau, chị bất ngờ phát hiện đoạn video mình thay đồ trong phòng khách sạn bị đăng tải trên một tài khoản TikTok lạ kèm theo bình luận chế giễu, miệt thị ngoại hình. Đoạn video nhanh chóng lan truyền, khiến chị Tú bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự và tinh thần, phải nghỉ việc tạm thời để ổn định tâm lý.
Sau khi trình báo công an và được hỗ trợ xác minh, chị Tú khởi kiện người đăng clip ra Tòa án nhân dân quận nơi bị đơn cư trú. Tòa xác định hành vi của bị đơn là trái pháp luật, xâm phạm quyền về hình ảnh và nhân phẩm của nguyên đơn. Căn cứ Điều 592 Bộ luật Dân sự, Tòa tuyên buộc bị đơn phải xin lỗi công khai, gỡ bỏ toàn bộ nội dung vi phạm và bồi thường tổng cộng 35 triệu đồng, bao gồm chi phí khắc phục và khoản tổn thất tinh thần.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người quay lén và phát tán hình ảnh xúc phạm danh dự người khác có thể bị xử lý hình sự không?
Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 155. Tội làm nhục người khác
1. Người nào xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:
a) Phạm tội 02 lần trở lên;
b) Đối với 02 người trở lên;
c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
d) Đối với người đang thi hành công vụ;
đ) Đối với người dạy dỗ, nuôi dưỡng, chăm sóc, chữa bệnh cho mình;
e) Sử dụng mạng máy tính hoặc mạng viễn thông, phương tiện điện tử để phạm tội;
g) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân từ 11% đến 45%.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:
a) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân 46% trở lên;
b) Làm nạn nhân tự sát.
4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Theo quy định này, hành vi quay lén, vốn đã vi phạm quyền hình ảnh và đời tư – nếu kèm theo hành vi phát tán với mục đích bôi nhọ, xúc phạm, làm nhục người khác thì đủ yếu tố cấu thành tội làm nhục người khác. Mức xử lý sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng, hậu quả và phương tiện thực hiện hành vi. Nếu có yếu tố như sử dụng mạng xã hội, gây ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của nạn nhân, hoặc nạn nhân là người yếu thế, thì hình phạt có thể nặng hơn.
Ngoài trách nhiệm hình sự, người phạm tội còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung như cấm hành nghề, đặc biệt là trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ, truyền thông hoặc giáo dục, những nơi yêu cầu cao về đạo đức và hành vi ứng xử.
Tình huống giả định
Anh Lê Thanh Hùng, 34 tuổi, trú tại TP. Nha Trang, sau khi chia tay bạn gái cũ là chị Phạm Thị Bích Hằng, đã lấy lý do giải quyết tình cảm và tung clip quay lén cảnh chị Hằng thay đồ tại nhà nghỉ trong một lần đi du lịch trước đó. Anh Hùng sử dụng tài khoản Facebook ẩn danh để đăng clip và đính kèm nội dung xúc phạm, bôi nhọ đời tư. Clip lan truyền nhanh, khiến chị Hằng bị khủng hoảng tâm lý nặng, phải điều trị tại bệnh viện và nghỉ việc dài hạn.
Gia đình chị Hằng gửi đơn tố cáo đến Công an TP. Nha Trang. Sau khi điều tra, công an xác định clip do anh Hùng quay và phát tán với mục đích làm nhục. Cơ quan cảnh sát điều tra khởi tố anh Lê Thanh Hùng về tội làm nhục người khác theo khoản 2 Điều 155 Bộ luật Hình sự vì hành vi có tổ chức, sử dụng mạng xã hội và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần nạn nhân.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Quay lén và phát tán hình ảnh nhằm xúc phạm danh dự người khác là hành vi vi phạm nghiêm trọng cả về dân sự lẫn hình sự. Người bị hại có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại vật chất và tinh thần theo Bộ luật Dân sự. Đồng thời, nếu hành vi đủ yếu tố cấu thành tội làm nhục người khác, người quay lén có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt lên đến 5 năm tù.
