Trong một vụ án hình sự, việc xem xét các tình tiết giảm nhẹ hay tăng nặng là yếu tố quan trọng để Tòa án đưa ra mức án phù hợp. Vậy nếu người phạm tội từng là học sinh giỏi quốc gia,yếu tố này có ảnh hưởng đến việc giảm nhẹ? Bài viết này sẽ phân tích rõ vấn đề này, đồng thời làm rõ thời hiệu thi hành bản án và các tình tiết tăng nặng theo quy định pháp luật hiện hành.
1. Học sinh giỏi quốc gia có được coi là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự không?
Theo Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015, được sửa đổi, bổ sung bởi điểm a và điểm b khoản 6 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự bao gồm:
Điều 51. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:
...
v) Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác;
...
2. Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.
...
Theo luật, thành tích học tập xuất sắc là một tình tiết có thể được xem xét để giảm nhẹ nếu phù hợp hoàn cảnh vụ án. Tuy nhiên, không có quy định cụ thể nào khẳng định việc đạt học sinh giỏi cấp quốc gia đương nhiên là tình tiết giảm nhẹ. Điều này phụ thuộc vào sự đánh giá của Tòa án, với điều kiện phải ghi rõ lý do trong bản án.
Ví dụ thực tế:
Học sinh giỏi quốc gia môn Hóa được giảm án vì từng đạt thành tích xuất sắc trong học tập
Bài viết trên báo Dân trí đưa tin về vụ án liên quan đến Từ Nam Anh, một cựu học sinh giỏi quốc gia môn Hóa học. Anh đã tham gia vào đường dây sản xuất và mua bán trái phép chất ma túy do Lê Minh Trí, cựu đại úy quân đội, cầm đầu. Cụ thể, Từ Nam Anh đã tàng trữ 21,6kg tiền chất ma túy để nghiên cứu và sản xuất ma túy, và nhận được 107,7 triệu đồng tiền công. Tại phiên tòa sơ thẩm, anh bị kết án 18 năm tù. Tuy nhiên, trong phiên tòa phúc thẩm, xét đến thành tích học tập xuất sắc của Từ Nam Anh—bao gồm giải nhì môn Hóa học trong kỳ thi học sinh giỏi quốc gia và huy chương vàng môn Hóa học—Hội đồng xét xử đã quyết định giảm án cho anh 6 tháng, xuống còn 17 năm 6 tháng tù.
Nguồn:Báo điện tử Dân Trí
Mẹ được giảm án trong đại án AIC nhờ thành tích học tập xuất sắc của con trai
Phiên tòa phúc thẩm xét xử vụ án vi phạm quy định đấu thầu và đưa, nhận hối lộ tại Công ty cổ phần Tiến bộ Quốc tế (AIC) và Bệnh viện đa khoa tỉnh Đồng Nai. Trong đó, bị cáo Lê Thị Hương, cựu Phó trưởng ban Kế toán của Công ty AIC, được giảm án từ 3 năm tù giam xuống còn 3 năm tù nhưng cho hưởng án treo. Hội đồng xét xử đã xem xét nhiều tình tiết giảm nhẹ, bao gồm việc gia đình bị cáo đã nộp 100 triệu đồng để khắc phục hậu quả, bị cáo tích cực tham gia các hoạt động thiện nguyện và gia đình có công với cách mạng. Đặc biệt, tòa án ghi nhận con trai 14 tuổi của bị cáo Hương đã được Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội tặng giấy khen và UBND TP.Hà Nội tặng bằng khen vì thành tích xuất sắc trong học tập, tham gia kỳ thi Olympic toán quốc tế.
Nguồn: Báo Thanh Niên
2. Các tình tiết nào được xem là tăng nặng trách nhiệm hình sự?
Trái ngược với tình tiết giảm nhẹ, tình tiết tăng nặng được áp dụng khi người phạm tội có hành vi nguy hiểm hơn, tác động xấu hơn đến xã hội. Đây là căn cứ để Tòa án áp dụng hình phạt nghiêm khắc hơn.
Căn cứ vào Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015, được sửa đổi, bổ sung bởi điểm b khoản 2 Điều 2 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017, các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự bao gồm:
Điều 52. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
1. Chỉ các tình tiết sau đây mới là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:
a) Phạm tội có tổ chức;
b) Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp;
c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội;
d) Phạm tội có tính chất côn đồ;
đ) Phạm tội vì động cơ đê hèn;
e) Cố tình thực hiện tội phạm đến cùng;g) Phạm tội 02 lần trở lên;
h) Tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm;
i) Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai, người đủ 70 tuổi trở lên;
k) Phạm tội đối với người ở trong tình trạng không thể tự vệ được, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, người bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác;
l) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội;
m) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt, tàn ác để phạm tội;
n) Dùng thủ đoạn, phương tiện có khả năng gây nguy hại cho nhiều người để phạm tội;
o) Xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội;
p) Có hành động xảo quyệt hoặc hung hãn nhằm trốn tránh hoặc che giấu tội phạm.
2. Các tình tiết đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung hình phạt thì không được coi là tình tiết tăng nặng.
Chỉ những tình tiết được liệt kê tại Điều 52 mới có thể được xem là tình tiết tăng nặng khi quyết định hình phạt. Những yếu tố khác dù nghiêm trọng cũng không được coi là tăng nặng nếu không có trong danh sách này. Tòa án cũng không được thêm tình tiết tăng nặng ngoài danh mục đã quy định.
Ví dụ thực tế:
Lê Văn Luyện và những tình tiết tăng nặng trong vụ án giết người gây rúng động Bắc Giang
Vụ án Lê Văn Luyện xảy ra vào tháng 8/2011 tại Bắc Giang là một trong những vụ án đặc biệt nghiêm trọng gây rúng động dư luận. Lê Văn Luyện, khi đó chưa đủ 18 tuổi, đã đột nhập tiệm vàng Ngọc Bích và ra tay sát hại ba người trong gia đình chủ tiệm, trong đó có một bé gái 18 tháng tuổi, đồng thời gây thương tích nặng cho bé gái 8 tuổi còn lại. Trong bản án, Tòa án xác định hành vi của Luyện có nhiều tình tiết tăng nặng theo quy định tại Điều 48 Bộ luật Hình sự 1999 (tương ứng với Điều 52 BLHS 2015), bao gồm: giết nhiều người, giết trẻ em, thực hiện hành vi một cách man rợ và giết người để thực hiện hành vi phạm tội khác là cướp tài sản. Dù phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, do chưa đủ 18 tuổi tại thời điểm gây án nên Lê Văn Luyện chỉ bị tuyên mức án cao nhất cho người chưa thành niên là 18 năm tù giam. Đây là vụ án điển hình cho việc áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, nhưng đồng thời cũng thể hiện giới hạn pháp lý khi xét xử người chưa thành niên phạm tội.
Nguồn: Báo Tuổi Trẻ
3. Thời hiệu thi hành bản án hình sự là bao lâu?
Thời hiệu thi hành án là một khái niệm quan trọng trong pháp luật hình sự, nhằm xác định thời hạn mà sau đó bản án không còn được thi hành nữa. Điều này thể hiện sự khoan dung nhưng cũng bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật
Căn cứ vào Điều 60 Bộ luật Hình sự 2015, thời hiệu thi hành bản án hình sự được quy định như sau:
Điều 60. Thời hiệu thi hành bản án
1. Thời hiệu thi hành bản án hình sự là thời hạn do Bộ luật này quy định mà khi hết thời hạn đó người bị kết án, pháp nhân thương mại bị kết án không phải chấp hành bản án đã tuyên.
2. Thời hiệu thi hành bản án hình sự đối với người bị kết án được quy định như sau:
a) 05 năm đối với các trường hợp xử phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc xử phạt tù từ 03 năm trở xuống;
b) 10 năm đối với các trường hợp xử phạt tù từ trên 03 năm đến 15 năm;
c) 15 năm đối với các trường hợp xử phạt tù từ trên 15 năm đến 30 năm;
d) 20 năm đối với các trường hợp xử phạt tù chung thân hoặc tử hình.
3. Thời hiệu thi hành bản án hình sự đối với pháp nhân thương mại là 05 năm.
4. Thời hiệu thi hành bản án hình sự được tính từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật. Nếu trong thời hạn quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều này, người bị kết án, pháp nhân thương mại bị kết án lại thực hiện hành vi phạm tội mới, thì thời hiệu tính lại kể từ ngày thực hiện hành vi phạm tội mới.
5. Trong thời hạn quy định tại khoản 2 Điều này, người bị kết án cố tình trốn tránh và đã có quyết định truy nã, thì thời hiệu tính lại kể từ ngày người đó ra trình diện hoặc bị bắt giữ.
Thời hiệu bắt đầu tính từ ngày bản án có hiệu lực. Nếu trong thời gian đó người bị kết án phạm tội mới, thời hiệu sẽ được tính lại từ đầu. Trường hợp người bị kết án cố tình lẩn trốn và bị truy nã, thời hiệu cũng tính lại từ thời điểm bị bắt hoặc ra đầu thú.
Ví dụ thực tế:
Bắt giữ kẻ hiếp dâm trẻ em trốn truy nã 18 năm: Nhật ký tội ác phơi bày sự thật sau gần 2 thập kỷ
Vụ án ông N.V.H (quê ở Bến Tre), người đã bị kết án 20 năm tù về tội hiếp dâm trẻ em từ năm 2005 nhưng bỏ trốn khỏi địa phương ngay sau khi bị tuyên án. Trong suốt 18 năm, ông H. lẩn trốn ở nhiều nơi, thậm chí thay đổi danh tính để tránh bị phát hiện. Tuy nhiên, vào năm 2023, ông đã bị lực lượng chức năng bắt giữ khi đang sinh sống tại một tỉnh miền Trung.
Dù đã gần 20 năm trôi qua, bản án vẫn có hiệu lực thi hành vì trong thời gian bị truy nã, thời hiệu thi hành án hình sự bị tạm ngưng theo quy định pháp luật. Ngoài ra, điểm đặc biệt trong vụ việc là trước khi bỏ trốn, ông H. còn ghi chép lại hành vi phạm tội của mình trong một cuốn nhật ký, góp phần làm rõ thêm tội trạng. Vụ án từng gây xôn xao dư luận vì tính chất nghiêm trọng và thời gian trốn truy nã kéo dài.
Nguồn: Báo Tuổi Trẻ
4. Kết luận
Việc từng đạt danh hiệu học sinh giỏi quốc gia sẽ không giúp người phạm tội được giảm nhẹ hình phạt, mà cần có sự xem xét cụ thể của Tòa án. Ngoài ra, những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ và thời hiệu thi hành bản án đều được Bộ luật Hình sự quy định cụ thể, rõ ràng, đảm bảo công bằng và nhân đạo trong xét xử hình sự.
