Chăm sóc thay thế cho trẻ em phải dựa trên nhu cầu, hoàn cảnh, ý kiến trẻ, ưu tiên sống với người thân và bảo đảm lợi ích tốt nhất cho trẻ.
Trong một số hoàn cảnh đặc biệt, trẻ em không thể tiếp tục sống cùng cha mẹ hoặc gia đình ruột thịt. Việc thực hiện chăm sóc thay thế khi đó phải đáp ứng các yêu cầu nhằm bảo đảm an toàn và lợi ích tốt nhất cho trẻ. Bên cạnh đó, hình thức chăm sóc thay thế cũng được quy định rõ ràng để phù hợp với từng trường hợp cụ thể.
1. Việc thực hiện chăm sóc thay thế cần đáp ứng các yêu cầu gì?
Điều 60 Luật Trẻ em 2016 quy định cụ thể:
Điều 60. Các yêu cầu đối với việc thực hiện chăm sóc thay thế
1. Phải dựa trên nhu cầu, hoàn cảnh, giới tính, dân tộc, tôn giáo, ngôn ngữ của trẻ em và bảo đảm quyền của trẻ em.2. Bảo đảm an toàn cho trẻ em, bảo đảm ổn định, liên tục và gắn kết giữa trẻ em với người chăm sóc trẻ em.
3. Phải xem xét ý kiến, nguyện vọng, tình cảm, thái độ của trẻ em tùy theo độ tuổi và mức độ trưởng thành của trẻ em; trường hợp trẻ em từ đủ 07 tuổi trở lên phải lấy ý kiến của trẻ em.
4. Ưu tiên trẻ em được chăm sóc thay thế bởi người thân thích. Trường hợp trẻ em có anh, chị, em ruột thì được ưu tiên sống cùng nhau.
5. Bảo đảm duy trì liên hệ, đoàn tụ giữa trẻ em với cha, mẹ, các thành viên khác trong gia đình khi đủ Điều kiện, trừ trường hợp việc liên hệ, đoàn tụ không bảo đảm an toàn, không vì lợi ích tốt nhất của trẻ em.
Việc chăm sóc thay thế phải xuất phát từ nhu cầu, hoàn cảnh, giới tính, dân tộc, tôn giáo và ngôn ngữ của trẻ để bảo đảm quyền của trẻ em. Trẻ cần được sống trong môi trường an toàn, ổn định và có sự gắn kết lâu dài với người chăm sóc. Ý kiến, nguyện vọng và tình cảm của trẻ phải được xem xét, đặc biệt trẻ từ đủ 7 tuổi trở lên phải được hỏi ý kiến. Pháp luật cũng đặt ưu tiên cho việc bố trí trẻ sống với người thân thích, anh chị em ruột được ở cùng nhau, và duy trì mối liên hệ, đoàn tụ với cha mẹ, gia đình nếu điều đó không gây nguy hiểm và vẫn bảo đảm lợi ích tốt nhất cho trẻ.
Tình huống giả định
- Em Trần Minh Khang mất chỗ dựa gia đình
Khang, 9 tuổi, mồ côi cha mẹ do tai nạn giao thông. Ông bà nội tuổi đã cao, sức khỏe yếu nên không thể trực tiếp chăm sóc, cần tìm phương án thay thế phù hợp. - Em Trần Minh Khang được hỏi ý kiến
Cơ quan bảo vệ trẻ em tiến hành tham vấn, lắng nghe nguyện vọng của Khang. Em bày tỏ mong muốn được sống cùng dì ruột để vừa có sự chăm sóc ổn định vừa được gần gũi các anh chị em họ. - Em Trần Minh Khang được sắp xếp chăm sóc thay thế
Căn cứ vào nhu cầu, giới tính, hoàn cảnh và nguyện vọng của em, chính quyền địa phương quyết định giao Khang cho dì ruột trực tiếp chăm sóc. Điều kiện học tập, sinh hoạt và tôn giáo của em vẫn được duy trì như trước. - Em Trần Minh Khang bảo đảm quyền lợi lâu dài
Khang được tạo điều kiện tiếp tục học tại trường cũ, duy trì liên hệ với ông bà nội và họ hàng. Các cán bộ xã hội thường xuyên theo dõi, đánh giá môi trường sống của em, bảo đảm sự ổn định và lợi ích tốt nhất cho trẻ.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Có mấy hình thức chăm sóc thay thế trẻ em?
Điều 61 Luật Trẻ em 2016 quy định cụ thể:
Điều 61. Các hình thức chăm sóc thay thế
1. Chăm sóc thay thế bởi người thân thích.2. Chăm sóc thay thế bởi cá nhân, gia đình không phải là người thân thích.
3. Chăm sóc thay thế bằng hình thức nhận con nuôi.
4. Việc nuôi con nuôi được thực hiện theo quy định của pháp luật về nuôi con nuôi.
5. Chăm sóc thay thế tại cơ sở trợ giúp xã hội.
Trẻ em cần chăm sóc thay thế có thể được giao cho người thân thích như ông bà, cô dì, chú bác để bảo đảm sự gắn bó gia đình. Nếu không có điều kiện, trẻ có thể được chăm sóc bởi cá nhân hoặc gia đình khác không phải họ hàng. Một hình thức khác là nhận con nuôi, được thực hiện theo quy định riêng của pháp luật về nuôi con nuôi. Ngoài ra, trẻ cũng có thể được bố trí sống tại cơ sở trợ giúp xã hội, nơi có điều kiện chăm sóc tập trung và hỗ trợ cho các em.
Tình huống giả định
- Em Lưu Thị Mai rơi vào hoàn cảnh đặc biệt
Mai, 7 tuổi, mồ côi mẹ, cha đi lao động xa không có khả năng chăm sóc. Chính quyền địa phương xác định em thuộc diện cần được bố trí chăm sóc thay thế để bảo đảm quyền lợi. - Em Lưu Thị Mai được giao cho người thân thích
Nguyện vọng của Mai là được ở cùng bà ngoại. Sau khi thẩm định, cơ quan chức năng quyết định giao em cho bà trực tiếp chăm sóc, giúp em duy trì mối gắn kết gia đình. - Em Lưu Thị Mai được xem xét phương án khác
Do tuổi cao, bà ngoại gặp khó khăn trong việc chăm sóc lâu dài, nên địa phương cân nhắc phương án nhận con nuôi hoặc bố trí em sống tại cơ sở trợ giúp xã hội, bảo đảm môi trường học tập và phát triển ổn định. - Em Lưu Thị Mai được hỗ trợ lâu dài
Một gia đình hiếm muộn tại cùng địa phương tự nguyện xin nhận nuôi. Hồ sơ được tiến hành theo quy định pháp luật về nuôi con nuôi, giúp em Mai có mái ấm ổn định, tiếp tục được học hành và hòa nhập cộng đồng.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Chăm sóc thay thế là giải pháp cần thiết để bảo đảm trẻ em được sống trong môi trường an toàn và ổn định. Nội dung này khẳng định việc chăm sóc phải dựa trên nhu cầu, nguyện vọng và lợi ích tốt nhất của trẻ, đồng thời ưu tiên sự gắn bó với gia đình và người thân. Các hình thức chăm sóc thay thế như giao cho người thân thích, cá nhân hoặc gia đình khác, nhận con nuôi hay tại cơ sở trợ giúp xã hội cho thấy sự đa dạng và linh hoạt trong việc bảo vệ quyền lợi trẻ em.
