Tình trạng trẻ em bị bắt ép để bán hàng rong, xin ăn hoặc lao động trái quy định diễn ra phổ biến tại nhiều đô thị lớn. Không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe, học tập và sự phát triển bình thường của trẻ, hành vi này còn xâm phạm nghiêm trọng quyền trẻ em theo quy định pháp luật. Việc xử lý người Bắt épsẽ căn cứ vào tính chất và mức độ vi phạm để áp dụng hình thức xử lý hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
1. Bắt ép trẻ em bán hàng rong có bị xử phạt hành chính không?
Căn cứ vào khoản 2 và điểm a khoản 3 Điều 23 Nghị định 130/2021/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 23. Vi phạm quy định về cấm lạm dụng, bóc lột trẻ em, tổ chức, hỗ trợ, xúi giục, ép buộc trẻ em tảo hôn
...
2. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
a) Tổ chức, ép buộc trẻ em đi xin ăn;
b) Cho thuê, cho mượn trẻ em hoặc sử dụng trẻ em để xin ăn.
3. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
a) Dẫn dắt, rủ rê, xúi giục, dụ dỗ, lôi kéo, kích động, lợi dụng, ép buộc làm trung gian giao dịch hoạt động bóc lột trẻ em;
...
Khi sử dụng trẻ em để bán hàng rong – đặc biệt tại các địa điểm công cộng như bến xe, ngã tư, khu du lịch – mà không đảm bảo điều kiện lao động, không đăng ký, không giám hộ hợp pháp, người tổ chức hành vi đó sẽ bị xử phạt theo quy định. Nếu có dấu hiệu ép buộc, cưỡng ép, trục lợi hoặc gây tổn hại cho trẻ, mức xử phạt hành chính sẽ đao động từ 10 triệu đồng đến 25 triệu đồng tùy thuộc theo mức độ của hành vi phạm tội kèm theo các hình thức buộc bồi thường hoặc chấm dứt hành vi vi phạm.
Tình huống giả định
Bà Nguyễn Thị Lụa, 49 tuổi, sống tại huyện Thanh Trì (Hà Nội), hằng ngày chở theo ba trẻ em từ 8 đến 11 tuổi vào trung tâm thành phố để bán bánh tráng, khăn giấy tại các ngã tư. Các em này đều không có quan hệ họ hàng với bà, là con của những gia đình khó khăn tại tỉnh ngoài, gửi gắm theo hình thức “giúp việc học nghề”. Tuy nhiên, thực tế các em bị yêu cầu đứng giữa dòng xe đông đúc, bán hàng từ sáng đến tối, không được nghỉ học, ăn uống thất thường và ngủ tạm trong một phòng trọ chật hẹp.
Thông tin về việc bà Lụa bắt ép trẻ em lan truyền trên mạng xã hội sau một clip ghi lại cảnh bà quát mắng một bé gái không bán được hàng. UBND phường sở tại phối hợp với Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội xác minh sự việc, kết luận hành vi của bà Lụa là lợi dụng trẻ em để trục lợi, vi phạm điểm c khoản 5 Điều 21 Nghị định 130/2021/NĐ-CP. Bà bị xử phạt 25.000.000 đồng, buộc nộp lại toàn bộ số tiền đã thu lợi và giao các cháu về lại gia đình có sự hỗ trợ tái hòa nhập từ địa phương.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Hành vi bắt ép trẻ em bán hàng rong có thể bị truy cứu hình sự không?
Căn cứ Điều 296 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể như sau
Điều 296. Tội vi phạm quy định về sử dụng người lao động dưới 16 tuổi
1. Người nào sử dụng người dưới 16 tuổi làm những công việc nặng nhọc, nguy hiểm hoặc tiếp xúc với các chất độc hại theo danh mục mà Nhà nước quy định thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 31% đến 60%.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Phạm tội 02 lần trở lên;
b) Đối với 02 người trở lên;
c) Làm chết 01 người hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;
đ) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 61% trở lên.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm.
a) Làm chết 02 người trở lên;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên.
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.
Nếu hành vi bắt ép trẻ em không chỉ dừng ở mức vi phạm hành chính mà có thêm các dấu hiệu như cưỡng ép, gây tổn thương thể chất hoặc tinh thần, sử dụng vào công việc bị cấm như bán hàng rong ở nơi nguy hiểm, tiếp xúc với dòng xe đông, hóa chất, môi trường độc hại..., cơ quan tố tụng có thể khởi tố vụ án hình sự theo quy định trên.
Tình huống giả định
Ông Lê Văn Trọng, 52 tuổi, ngụ tại Thành phố Nha Trang, tổ chức thu gom 5 trẻ em từ các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Hà Giang và Cao Bằng về sinh sống tập trung tại một căn nhà trọ nằm sâu trong hẻm đường Nguyễn Thiện Thuật. Ông Trọng cam kết với phụ huynh rằng các cháu sẽ được nuôi dưỡng, học nghề thủ công mỹ nghệ và có điều kiện phát triển tốt hơn tại thành phố. Tuy nhiên, sau khi đưa các cháu về Nha Trang, ông Trọng ép các em làm việc từ 6 giờ sáng đến hơn 10 giờ tối mỗi ngày, chủ yếu là đi bộ trên các tuyến đường du lịch như Trần Phú, Hùng Vương, để bán đồ lưu niệm, móc khóa, quà lưu niệm cho khách nước ngoài. Mỗi cháu phải nộp đủ từ 300.000 đến 500.000 đồng mỗi ngày. Nếu không đạt “chỉ tiêu”, các cháu sẽ bị ông nhốt trong nhà vệ sinh, cắt cơm, đe dọa và không cho ngủ.
Một cháu bé 10 tuổi trong nhóm đã bị kiệt sức, ngất xỉu ngay trên vỉa hè đường Trần Phú khi đang gắng gượng chào mời khách. Người dân phát hiện và lập tức đưa cháu đi cấp cứu, đồng thời trình báo Công an phường Lộc Thọ. Qua điều tra ban đầu, cơ quan chức năng xác định ông Trọng có hành vi tổ chức bóc lột sức lao động trẻ em, đối xử vô nhân đạo, vi phạm nghiêm trọng các quy định về sử dụng lao động dưới 16 tuổi.
Căn cứ Điều 296 Bộ luật Hình sự 2015, hành vi của ông Trọng cấu thành tội “vi phạm quy định về sử dụng người lao động dưới 16 tuổi”
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Bắt ép trẻ em bán hàng rong là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền trẻ em và trật tự xã hội. Pháp luật hiện hành quy định rõ các chế tài hành chính và hình sự để xử lý nghiêm minh hành vi này. Cá nhân, tổ chức nếu sử dụng trẻ em trái quy định để trục lợi cá nhân, không chỉ bị xử phạt tiền mà còn có thể bị truy tố trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
