Trẻ em cần chăm sóc thay thế khi mồ côi, bị bỏ rơi, cha mẹ không đủ khả năng nuôi dưỡng hoặc rơi vào hoàn cảnh đặc biệt như thiên tai, xung đột.
Trong cuộc sống, không phải mọi trẻ em đều có thể lớn lên trong vòng tay cha mẹ. Chăm sóc thay thế được hiểu là việc sắp xếp để trẻ có nơi nương tựa ổn định, bảo đảm sự phát triển toàn diện và an toàn. Các trường hợp trẻ cần chăm sóc thay thế thường xuất hiện khi trẻ mồ côi, bị bỏ rơi hoặc rơi vào hoàn cảnh đặc biệt do thiên tai, thảm họa hay xung đột vũ trang.
1. Chăm sóc thay thế trẻ em là gì?
Khoản 3 Điều 4 Luật Trẻ em 2016 quy định cụ thể:
Điều 4. Giải thích từ ngữ
...
3. Chăm sóc thay thế là việc tổ chức, gia đình, cá nhân nhận trẻ em về chăm sóc, nuôi dưỡng khi trẻ em không còn cha mẹ; trẻ em không được hoặc không thể sống cùng cha đẻ, mẹ đẻ; trẻ em bị ảnh hưởng bởi thiên tai, thảm họa, xung đột vũ trang nhằm bảo đảm sự an toàn và lợi ích tốt nhất của trẻ em.
...
Chăm sóc thay thế được áp dụng khi trẻ em không còn cha mẹ, hoặc không được hay không thể sống cùng cha mẹ đẻ. Trẻ cũng có thể cần chăm sóc thay thế khi bị ảnh hưởng bởi thiên tai, thảm họa hay xung đột vũ trang. Việc nhận trẻ về nuôi dưỡng trong hoàn cảnh này nhằm giúp trẻ có nơi nương tựa ổn định, được chăm sóc và phát triển trong điều kiện bảo đảm an toàn và phù hợp với lợi ích tốt nhất của trẻ.
Tình huống giả định
- Em Võ Hoàng Nam mất cha mẹ do thiên tai
Trong đợt lũ lụt tại Quảng Ninh, cha mẹ em Nam, 8 tuổi, thiệt mạng khi nhà bị sập. Em được lực lượng cứu hộ đưa đến nơi sơ tán cùng bà con địa phương. - Em Võ Hoàng Nam được bố trí tạm thời
Chính quyền xã sắp xếp cho Nam ở cùng họ hàng gần trong khi tiếp tục xác minh hoàn cảnh, nhằm bảo đảm em có chỗ ở an toàn và được chăm sóc bước đầu. - Em Võ Hoàng Nam được nhận nuôi dưỡng
Do họ hàng không đủ điều kiện nuôi dưỡng lâu dài, Nam được một gia đình trong huyện tự nguyện xin nhận nuôi theo thủ tục pháp luật, để em có môi trường sống ổn định. - Em Võ Hoàng Nam được hỗ trợ tái hòa nhập
Nam được tiếp nhận vào trường tiểu học gần nơi ở mới, đồng thời nhận học bổng và sự theo dõi định kỳ của cán bộ xã hội để bảo đảm em phát triển an toàn, phù hợp với lợi ích tốt nhất của trẻ.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Trường hợp nào trẻ em cần chăm sóc thay thế?
Điều 62 Luật Trẻ em 2016 quy định cụ thể:
Điều 62. Các trường hợp trẻ em cần chăm sóc thay thế
1. Trẻ em mồ côi cả cha và mẹ, trẻ em bị bỏ rơi, trẻ em không nơi nương tựa.2. Trẻ em không thể sống cùng cha, mẹ vì sự an toàn của trẻ em; cha, mẹ không có khả năng bảo vệ, nuôi dưỡng trẻ em hoặc chính là người xâm hại trẻ em.
3. Trẻ em bị ảnh hưởng của thiên tai, thảm họa, xung đột vũ trang cần được ưu tiên bảo vệ.
4. Trẻ em lánh nạn, tị nạn chưa xác định được cha mẹ.
Chăm sóc thay thế áp dụng cho trẻ trong các hoàn cảnh đặc biệt. Đó là khi trẻ mồ côi cha mẹ, bị bỏ rơi hoặc không nơi nương tựa; khi cha mẹ không đủ khả năng bảo vệ, nuôi dưỡng, hoặc chính là người gây hại khiến trẻ không thể sống cùng; khi trẻ chịu tác động từ thiên tai, thảm họa hay xung đột vũ trang và cần được ưu tiên bảo vệ; hoặc khi trẻ lánh nạn, tị nạn nhưng chưa xác định được cha mẹ. Những trường hợp này đòi hỏi phải có sự thay thế trong việc chăm sóc để bảo đảm quyền và lợi ích tốt nhất cho trẻ.
Tình huống giả định
- Em Nguyễn Thị Bảo An bị bỏ rơi
Một bé gái sơ sinh được phát hiện bị bỏ lại tại cổng chùa ở phường Bến Nghé TP.HCM. Chính quyền địa phương lập biên bản và tạm thời giao em cho cơ sở bảo trợ xã hội chăm sóc. - Em Nguyễn Thị Bảo An được xác định hoàn cảnh đặc biệt
Qua xác minh, cơ quan chức năng không tìm được thân nhân. Bé thuộc diện trẻ em không nơi nương tựa, cần áp dụng biện pháp chăm sóc thay thế để bảo đảm quyền lợi và an toàn - Em Nguyễn Thị Bảo An được bố trí chăm sóc thay thế
Bé được đưa vào Trung tâm nuôi dưỡng trẻ em phường Thủ Đức. Trung tâm bảo đảm điều kiện dinh dưỡng, y tế và môi trường nuôi dưỡng an toàn, phù hợp với sự phát triển của trẻ. - Em Nguyễn Thị Bảo An có gia đình nhận nuôi
Một cặp vợ chồng đủ điều kiện pháp lý đã hoàn tất thủ tục nhận con nuôi theo Luật Nuôi con nuôi. Bé Bảo An được chính thức giao cho gia đình mới, bảo đảm sự ổn định lâu dài và lợi ích tốt nhất cho trẻ.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Chăm sóc thay thế là giải pháp nhân văn nhằm bảo vệ quyền lợi và tương lai của trẻ em. Nội dung này cho thấy chăm sóc thay thế chính là sự bảo đảm để trẻ có môi trường ổn định và an toàn khi không thể sống cùng cha mẹ. Những trường hợp trẻ mồ côi, bị bỏ rơi, cha mẹ không đủ khả năng nuôi dưỡng hoặc chịu tác động từ thiên tai, thảm họa, xung đột vũ trang là minh chứng rõ ràng cho nhu cầu cấp thiết của việc chăm sóc thay thế.
