Trọng tài thương mại là gì?

Khi ký kết hợp đồng, việc lựa chọn phương thức giải quyết là yếu tố quan trọng để bảo vệ quyền lợi các bên. Một trong những phương thức phổ biến và được pháp luật công nhận là trọng tài thương mại. Tuy nhiên, pháp luật cũng quy định những trường hợp thỏa thuận trọng tài bị coi là vô hiệu, buộc tranh chấp phải được giải quyết theo con đường khác.

Trọng tài thương mại là gì?

Căn cứ theo Điều 3 Luật Trọng tài thương mại 2010:

Luật Trọng tài thương mại 2010

Điều 3. Giải thích từ ngữ

Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

1. Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thoả thuận và được tiến hành theo quy định của Luật này.
2. Thỏa thuận trọng tài là thỏa thuận giữa các bên về việc giải quyết bằng Trọng tài tranh chấp có thể phát sinh hoặc đã phát sinh.

...

Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp linh hoạt và tiện lợi. Nó cho phép các bên tự chọn trọng tài viên, trung tâm trọng tài và quy tắc tố tụng. Phán quyết trọng tài cũng có hiệu lực chung thẩm, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp. Đây là phương thức đặc biệt phù hợp với quan hệ kinh doanh – thương mại, nhất là khi có yếu tố quốc tế.

Tình huống giả định

• Doanh nghiệp thỏa thuận trọng tài trong hợp đồng thương mại
  Ngày 15/5/2025, Công ty TNHH Minh Phát tại Phường Bàn Cờ, TP. Hồ Chí Minh ký hợp đồng mua bán linh kiện điện tử với Công ty Cổ phần Sao Việt. Trong hợp đồng, hai bên thỏa thuận mọi tranh chấp sẽ được giải quyết tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC).

• Tranh chấp phát sinh về chất lượng hàng hóa
  Tháng 9/2025, Công ty Minh Phát cho rằng lô hàng Sao Việt cung cấp không đạt tiêu chuẩn. Hai bên thương lượng bất thành, Minh Phát nộp đơn yêu cầu VIAC giải quyết theo thỏa thuận trọng tài.

• Hội đồng trọng tài thụ lý và ra phán quyết
  Hội đồng trọng tài được thành lập theo Luật Trọng tài thương mại 2010 đã thụ lý vụ việc. Sau quá trình xem xét, VIAC ra phán quyết buộc Sao Việt bồi thường toàn bộ thiệt hại do hàng hóa kém chất lượng. Phán quyết có hiệu lực thi hành ngay.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Khi nào thỏa thuận trọng tài vô hiệu?

Căn cứ theo Điều 18 Luật Trọng tài thương mại 2010:

Luật Trọng tài thương mại 2010

Điều 18. Thỏa thuận trọng tài vô hiệu

1. Tranh chấp phát sinh trong các lĩnh vực không thuộc thẩm quyền của Trọng tài quy định tại Điều 2 của Luật này.

2. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có thẩm quyền theo quy định của pháp luật.

3. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có năng lực hành vi dân sự theo quy định của Bộ luật dân sự.

4. Hình thức của thoả thuận trọng tài không phù hợp với quy định tại Điều 16 của Luật này.

5. Một trong các bên bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép trong quá trình xác lập thoả thuận trọng tài và có yêu cầu tuyên bố thoả thuận trọng tài đó là vô hiệu.

6. Thỏa thuận trọng tài vi phạm điều cấm của pháp luật.

Một thỏa thuận trọng tài hợp pháp phải bảo đảm đúng thẩm quyền, chủ thể, hình thức và sự tự nguyện. Nếu đối tượng tranh chấp nằm ngoài thẩm quyền trọng tài (như đất đai, hôn nhân), thỏa thuận sẽ vô hiệu. Ngoài ra, khi người ký kết không có thẩm quyền, không có năng lực hành vi dân sự hoặc bị cưỡng ép thì thỏa thuận cũng không có giá trị. Đặc biệt, nếu thỏa thuận vi phạm điều cấm của pháp luật, nó sẽ bị Tòa án tuyên vô hiệu và các bên buộc phải chuyển sang cơ chế khác để giải quyết.

Tình huống giả định

• Công ty ký thỏa thuận trọng tài trái thẩm quyền
  Ngày 12/6/2025, Công ty CP Đại Hưng tại Phường Khánh Hội, TP. Hồ Chí Minh ký hợp đồng vay vốn với Công ty TNHH Thành Công. Trong hợp đồng, hai bên thỏa thuận nếu phát sinh tranh chấp đất đai liên quan đến dự án tại Quảng Ninh sẽ đưa ra trọng tài giải quyết.

• Tranh chấp phát sinh và yêu cầu trọng tài giải quyết
  Tháng 11/2025, hai bên mâu thuẫn về quyền sử dụng đất tại dự án. Công ty Đại Hưng nộp đơn yêu cầu trọng tài giải quyết theo điều khoản hợp đồng.

• Tòa án tỉnh Quảng Ninh tuyên thỏa thuận trọng tài vô hiệu
  Căn cứ Điều 18 Luật Trọng tài thương mại 2010, hội đồng trọng tài xác định tranh chấp đất đai thuộc thẩm quyền Tòa án. Hồ sơ được chuyển sang Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh, nơi có thẩm quyền giải quyết theo pháp luật.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Trọng tài thương mại là cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho các bên trong quan hệ thương mại. Khi thỏa thuận trọng tài hợp lệ, tranh chấp sẽ được giải quyết nhanh chóng và phán quyết có giá trị chung thẩm. Ngược lại, nếu thỏa thuận rơi vào các trường hợp vô hiệu, Tòa án sẽ là cơ quan có thẩm quyền giải quyết.