Trong thời đại thương mại hiện đại, logo và nhãn hiệu không chỉ là biểu tượng nhận diện doanh nghiệp mà còn là tài sản vô hình có giá trị pháp lý và kinh tế rõ ràng. Tuy nhiên, không ít trường hợp cho thấy việc một cá nhân hoặc doanh nghiệp khác tự ý sử dụng logo, nhãn hiệu đã được bảo hộ vì lợi ích kinh doanh hoặc mục đích trục lợi cá nhân mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu. Hành vi này tiềm ẩn rủi ro pháp lý rất lớn, từ cảnh cáo hành chính cho đến xử lý hình sự, tùy theo mức độ vi phạm và hậu quả gây ra.
1. Sử dụng trái phép logo, nhãn hiệu của người khác có vi phạm pháp luật?
Căn cứ khoản 1 Điều 129 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định cụ thể như sau:
Điều 129. Hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu, tên thương mại và chỉ dẫn địa lý
1. Các hành vi sau đây được thực hiện mà không được phép của chủ sở hữu nhãn hiệu thì bị coi là xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu:
a) Sử dụng dấu hiệu trùng với nhãn hiệu được bảo hộ cho hàng hoá, dịch vụ trùng với hàng hoá, dịch vụ thuộc danh mục đăng ký kèm theo nhãn hiệu đó;
b) Sử dụng dấu hiệu trùng với nhãn hiệu được bảo hộ cho hàng hoá, dịch vụ tương tự hoặc liên quan tới hàng hoá, dịch vụ thuộc danh mục đăng ký kèm theo nhãn hiệu đó, nếu việc sử dụng có khả năng gây nhầm lẫn về nguồn gốc hàng hoá, dịch vụ;
c) Sử dụng dấu hiệu tương tự với nhãn hiệu được bảo hộ cho hàng hoá, dịch vụ trùng, tương tự hoặc liên quan tới hàng hoá, dịch vụ thuộc danh mục đăng ký kèm theo nhãn hiệu đó, nếu việc sử dụng có khả năng gây nhầm lẫn về nguồn gốc hàng hoá, dịch vụ;
d) Sử dụng dấu hiệu trùng hoặc tương tự với nhãn hiệu nổi tiếng hoặc dấu hiệu dưới dạng dịch nghĩa, phiên âm từ nhãn hiệu nổi tiếng cho hàng hoá, dịch vụ bất kỳ, kể cả hàng hoá, dịch vụ không trùng, không tương tự và không liên quan tới hàng hoá, dịch vụ thuộc danh mục hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu nổi tiếng, nếu việc sử dụng có khả năng gây nhầm lẫn về nguồn gốc hàng hoá hoặc gây ấn tượng sai lệch về mối quan hệ giữa người sử dụng dấu hiệu đó với chủ sở hữu nhãn hiệu nổi tiếng.
...
Trong pháp luật Việt Nam, quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu bao gồm quyền độc quyền sử dụng, chuyển nhượng và ngăn cấm người khác sử dụng trái phép các dấu hiệu có khả năng gây nhầm lẫn. Một nhãn hiệu hoặc logo khi đã được đăng ký bảo hộ thì trở thành tài sản của tổ chức, cá nhân đứng tên trong văn bằng bảo hộ. Việc bên thứ ba sử dụng logo đó mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu, dù là in lên bao bì, website, sản phẩm hay sử dụng trong chiến dịch quảng bá, đều có thể cấu thành hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu.
Đặc biệt, nếu logo bị sao chép là nhãn hiệu nổi tiếng (như Apple, Adidas, Nike, v.v.), thì dù người sử dụng không áp dụng nó cho cùng loại hàng hoá hoặc dịch vụ, hành vi vẫn có thể bị xử lý nếu gây hiểu lầm về mối liên hệ giữa người sử dụng và chủ sở hữu thật sự. Căn cứ theo khoản 1 Điều 129, việc đánh giá hành vi vi phạm không chỉ dựa vào sự trùng lặp mà còn xét đến khả năng gây nhầm lẫn.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Minh Phát – một cơ sở sản xuất nước đóng chai quy mô nhỏ tại TP. Hồ Chí Minh – trong quá trình xây dựng thương hiệu mới đã cho in hình ảnh logo có biểu tượng gần giống với nhãn hiệu “AQUA” đã được đăng ký bảo hộ. Logo của Minh Phát sử dụng tông màu xanh dương, biểu tượng giọt nước và font chữ tương tự với nhãn hiệu gốc. Sau một thời gian đưa sản phẩm ra thị trường, công ty mẹ sở hữu nhãn hiệu “AQUA” phát hiện và gửi văn bản yêu cầu Minh Phát chấm dứt hành vi vi phạm, đồng thời kiến nghị cơ quan chức năng xử lý theo quy định.
Kết quả kiểm tra cho thấy hành vi của Minh Phát có dấu hiệu xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu đã được đăng ký, vì sử dụng dấu hiệu tương tự cho sản phẩm trùng loại (nước uống). Hành vi này được xác định có khả năng gây nhầm lẫn về nguồn gốc sản phẩm đối với người tiêu dùng và vi phạm khoản 1 Điều 129 Luật Sở hữu trí tuệ.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ cho vấn đề pháp lý trên)
2. Mức xử phạt của hành vi sử dụng trái phép logo, nhãn hiệu của người khác như thế nào?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 1 và 11 Điều 11 Nghị định 99/2013/NĐ-CP như sau:
Điều 11. Xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, tên thương mại, kiểu dáng công nghiệp
1. Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 500.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây vì mục đích kinh doanh trong trường hợp giá trị hàng hóa, dịch vụ vi phạm đến 3.000.000 đồng:
a) Bán; chào hàng; vận chuyển, kể cả quá cảnh; tàng trữ; trưng bày để bán hàng hóa, dịch vụ xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, kiểu dáng công nghiệp;
...
11. Phạt tiền từ 150.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng đối với một trong các hành vi vi phạm quy định tại Khoản 1 Điều này trong trường hợp giá trị hàng hóa, dịch vụ vi phạm từ trên 400.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng.
...
Nếu một cá nhân hoặc doanh nghiệp sử dụng trái phép logo đã được đăng ký bảo hộ vào sản phẩm có giá trị dưới 3 triệu đồng (ví dụ: in lên bao bì sản phẩm bán tại các hội chợ nhỏ, hàng lưu niệm, v.v.), họ có thể chỉ bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 500.000 đồng đến 2.000.000 đồng. Tuy nhiên, mức xử phạt tăng nhanh chóng nếu sản phẩm hoặc dịch vụ sử dụng trái phép logo đó có giá trị cao hơn.
Khi giá trị hàng hoá hoặc dịch vụ vi phạm vượt ngưỡng 400 triệu đồng, mức xử phạt có thể từ 150 triệu đến 200 triệu đồng, con số không hề nhỏ, nhất là với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Trong một số trường hợp, ngoài xử phạt bằng tiền, cơ quan chức năng có thể buộc tiêu huỷ hàng hoá, đình chỉ hoạt động sản xuất kinh doanh có liên quan, hoặc áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả như buộc cải chính công khai, xin lỗi chủ sở hữu nhãn hiệu.
Tình huống giả định
Cửa hàng điện tử Thanh Sang, một doanh nghiệp tư nhân tại Đà Nẵng, đã nhập về một lô pin sạc dự phòng từ Trung Quốc và yêu cầu đối tác in logo “Samsung” lên bao bì sản phẩm. Mặc dù sản phẩm không phải do Samsung sản xuất, nhưng hình thức bên ngoài, bao bì và cả tên thương hiệu đều khiến người tiêu dùng lầm tưởng đây là hàng chính hãng.
Sau khi nhận được phản ánh từ người tiêu dùng và đại diện pháp lý của Samsung tại Việt Nam, Đội Quản lý thị trường đã phối hợp kiểm tra kho hàng của Thanh Sang. Tại thời điểm kiểm tra, lực lượng chức năng phát hiện hơn 800 sản phẩm mang nhãn hiệu Samsung giả mạo, tổng giá trị hàng hóa ước tính gần 500 triệu đồng.
Kết quả: cửa hàng Thanh Sang bị xử phạt hành chính 200 triệu đồng theo khoản 11 Điều 11 Nghị định 99/2013/NĐ-CP, đồng thời bị buộc tiêu huỷ toàn bộ số hàng hóa vi phạm. Ngoài ra, chủ cửa hàng còn bị truy cứu trách nhiệm dân sự về bồi thường thiệt hại thương hiệu cho đại diện hợp pháp của Samsung tại Việt Nam.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ cho vấn đề pháp lý trên)
Kết luận
Việc sử dụng trái phép logo, nhãn hiệu của người khác không chỉ vi phạm quy định về sở hữu trí tuệ mà còn có thể gây ra những hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Dù vô tình hay cố ý, hành vi này đều có khả năng bị xử phạt hành chính với mức tiền phạt dao động từ vài trăm nghìn đến hàng trăm triệu đồng, thậm chí có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong những trường hợp nghiêm trọng.
