Người Có Hành Vi Xâm Phạm Quyền Sở Hữu Trí Tuệ: Biện Pháp Xử Lý, Thẩm Quyền và Quy Định Pháp Luật

Quyền sở hữu trí tuệ là tài sản quan trọng bảo vệ sự sáng tạo của cá nhân và tổ chức, từ các tác phẩm nghệ thuật, sáng chế đến thương hiệu. Tuy nhiên, tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ngày càng gia tăng, gây thiệt hại nghiêm trọng cho chủ sở hữu. Vậy, người vi phạm quyền sở hữu trí tuệ sẽ bị xử lý như thế nào? Ai có thẩm quyền giải quyết các vụ việc này? Biện pháp dân sự nào được áp dụng? Bài viết này sẽ giải đáp chi tiết dựa trên quy định của Luật Sở hữu trí tuệ 2005 tại Việt Nam, đồng thời cung cấp ví dụ thực tế để minh họa.

1. Người Có Hành Vi Xâm Phạm Quyền Sở Hữu Trí Tuệ Có Thể Bị Xử Lý Bằng Biện Pháp Nào?

Điều 199 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định các biện pháp xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ như sau:

LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ 2005

Điều 199. Biện pháp xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

1. Tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của tổ chức, cá nhân khác thì tuỳ theo tính chất, mức độ xâm phạm, có thể bị xử lý bằng biện pháp dân sự, hành chính hoặc hình sự.

2. Trong trường hợp cần thiết, cơ quan nhà nước có thẩm quyền có thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, biện pháp kiểm soát hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ, biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử phạt hành chính theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan.

Hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được xử lý nghiêm minh theo pháp luật Việt Nam. Tùy thuộc vào tính chất và mức độ vi phạm, các biện pháp áp dụng bao gồm:

• Biện pháp dân sự: Chủ sở hữu quyền có thể khởi kiện ra tòa án để yêu cầu chấm dứt hành vi vi phạm hoặc bồi thường thiệt hại.
• Biện pháp hành chính: Cơ quan nhà nước áp dụng các hình thức xử phạt như cảnh cáo, phạt tiền, tịch thu tang vật vi phạm.
• Biện pháp hình sự: Được áp dụng khi hành vi vi phạm nghiêm trọng, cấu thành tội phạm theo Bộ luật Hình sự.

Ngoài ra, trong một số trường hợp khẩn cấp, cơ quan chức năng có thể sử dụng các biện pháp bổ trợ như:

• Biện pháp khẩn cấp tạm thời: Ngăn chặn ngay hành vi vi phạm để bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu.
• Kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu: Liên quan đến sở hữu trí tuệ.
• Ngăn chặn và bảo đảm xử phạt hành chính: Đảm bảo hiệu quả thi hành pháp luật.
  

Ví dụ thực tế: 

Xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu “HYUNDAI”

Vụ việc xảy ra tại TP. Hồ Chí Minh, năm 2019. Công ty TNHH Dầu khí Hyundai Việt Nam đã sản xuất sản phẩm dầu nhờn sử dụng dấu hiệu “HYUNDAI OIL” trên bao bì và phương tiện quảng cáo. Hành vi này được xác định là xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của Hyundai Corporation, vốn đang được bảo hộ theo Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu.

Cơ quan Thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ đã ra quyết định xử phạt hành chính đối với công ty vi phạm. Mức phạt tiền được tính cụ thể theo từng hành vi vi phạm (ví dụ: sử dụng dấu hiệu trên phương tiện kinh doanh, trên bao bì sản phẩm, và hành vi sử dụng sai chỉ dẫn bảo hộ) và kèm theo yêu cầu buộc chủ động loại bỏ yếu tố vi phạm như sau: chủ động loại bỏ yếu tố vi phạm đối với 120 hộp sản phẩm dầu nhờn “HYUNDAI OIL”,  90.000 nhãn sản phẩm, thùng cát tông gắn dấu hiệu , “HYUNDAI OIL'hình” và dừng hoạt động trang tin điện tử “hyundaioil.com.vn” (cam kết không tiếp tục hành vi vi phạm).

Nguồn: Bộ Khoa học và Công nghệ (Thanh tra Bộ)

2. Ai Có Thẩm Quyền Xử Lý Hành Vi Xâm Phạm Quyền Sở Hữu Trí Tuệ?

Thẩm quyền xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được quy định tại điều 200 Luật sở hữu trí tuệ 2005

LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ 2005

Điều 200. Thẩm quyền xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

1. Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, các cơ quan Toà án, Thanh tra, Quản lý thị trường, Hải quan, Công an, Uỷ ban nhân dân các cấp có thẩm quyền xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

2. Việc áp dụng biện pháp dân sự, hình sự thuộc thẩm quyền của Toà án. Trong trường hợp cần thiết, Tòa án có thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định của pháp luật.

3. Việc áp dụng biện pháp hành chính thuộc thẩm quyền của các cơ quan Thanh tra, Công an, Quản lý thị trường, Hải quan, Uỷ ban nhân dân các cấp. Trong trường hợp cần thiết, các cơ quan này có thể áp dụng biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử phạt hành chính theo quy định của pháp luật.

4. Việc áp dụng biện pháp kiểm soát hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến sở hữu trí tuệ thuộc thẩm quyền của cơ quan hải quan.

Tại Việt Nam, nhiều cơ quan nhà nước được phân quyền xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, bao gồm:

• Tòa án: Xử lý các vụ việc áp dụng biện pháp dân sự và hình sự, có thể ban hành biện pháp khẩn cấp tạm thời. Thanh tra: Xử phạt hành chính trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.
• Quản lý thị trường: Xử lý các vi phạm liên quan đến hàng hóa giả mạo, nhái thương hiệu.
• Hải quan: Kiểm soát và xử lý vi phạm đối với hàng hóa xuất nhập khẩu.
• Công an: Điều tra, xử lý các vụ việc có dấu hiệu tội phạm.
• Ủy ban nhân dân các cấp: Xử lý vi phạm hành chính trong phạm vi địa phương.

Tình huống giả định:

Công ty TNHH Sáng Tạo Việt (gọi tắt là Sáng Tạo Việt) là chủ sở hữu hợp pháp của nhãn hiệu “VIETTECH” đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu số 123456 từ năm 2018. Nhãn hiệu này được sử dụng rộng rãi trên các sản phẩm thiết bị điện tử do Sáng Tạo Việt sản xuất.

Đầu năm 2025, Sáng Tạo Việt phát hiện Công ty Cổ phần Công Nghệ Toàn Cầu (gọi tắt là Toàn Cầu) kinh doanh các sản phẩm cùng loại nhưng gắn nhãn hiệu “VIETTECH” tương tự gây nhầm lẫn, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và doanh thu của Sáng Tạo Việt.

Sáng Tạo Việt đã gửi văn bản yêu cầu Toàn Cầu chấm dứt hành vi vi phạm nhưng không nhận được phản hồi.

Trước tình trạng này, Sáng Tạo Việt quyết định khởi kiện Toàn Cầu ra Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh, yêu cầu:

• Chấm dứt hành vi sử dụng trái phép nhãn hiệu “VIETTECH”.
• Bồi thường thiệt hại 2 tỷ đồng do hành vi xâm phạm gây ra.
• Công khai xin lỗi trên các phương tiện truyền thông.

Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh thụ lý vụ án do đây là tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ thuộc thẩm quyền xét xử theo thủ tục dân sự. Tòa án có thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như tạm đình chỉ kinh doanh sản phẩm vi phạm trong quá trình xét xử.

Sau quá trình xét xử, Tòa án xác định Toàn Cầu vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và ra phán quyết:

• Buộc Toàn Cầu ngừng sử dụng nhãn hiệu “VIETTECH” trên sản phẩm của mình.
• Buộc Toàn Cầu bồi thường 1,8 tỷ đồng cho Sáng Tạo Việt.
• Yêu cầu Toàn Cầu công khai xin lỗi trên báo chí.

Trong trường hợp này, Tòa án là cơ quan có thẩm quyền xử lý do tranh chấp liên quan đến việc áp dụng biện pháp dân sự để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Đây là một trong các cơ chế được quy định tại Điều 200 Luật Sở hữu trí tuệ.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)

3. Biện Pháp Dân Sự Nào Được Áp Dụng Để Xử Lý Xâm Phạm Quyền Sở Hữu Trí Tuệ?

Biện pháp dân sự áp dụng để xử lý xâm phạm Quyền sở hữu trí tuệ được quy định tại điều 202 Luật sở hữu trí tuệ 2005 như sau:

LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ 2005

Điều 202. Các biện pháp dân sự

Toà án áp dụng các biện pháp dân sự sau đây để xử lý tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ:

1. Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm;

2. Buộc xin lỗi, cải chính công khai;

3. Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự;

4. Buộc bồi thường thiệt hại;

5. Buộc tiêu huỷ hoặc buộc phân phối hoặc đưa vào sử dụng không nhằm mục đích thương mại đối với hàng hoá, nguyên liệu, vật liệu và phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hoá xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ với điều kiện không làm ảnh hưởng đến khả năng khai thác quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ.

Khi vụ việc được đưa ra tòa án, các biện pháp dân sự sau có thể được áp dụng để bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu:

• Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm: Yêu cầu người vi phạm dừng ngay hành vi trái pháp luật.
• Buộc xin lỗi, cải chính công khai: Áp dụng khi vi phạm gây tổn hại danh dự, uy tín.
• Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự: Ví dụ, giao nộp lợi nhuận bất hợp pháp từ hành vi vi phạm.
• Buộc bồi thường thiệt hại: Bồi thường thiệt hại vật chất và tinh thần.
• Buộc tiêu hủy hoặc phân phối không nhằm mục đích thương mại: Đối với hàng hóa, vật liệu vi phạm, với điều kiện không ảnh hưởng đến quyền khai thác của chủ sở hữu.
  
  

Tình huống giả định:

Công ty TechViet JSC là chủ sở hữu hợp pháp của phần mềm quản lý bán hàng VietSale Pro, đã được cấp Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả tại Cục Bản quyền tác giả. Phần mềm này được phát triển độc quyền bởi TechViet JSC, có các tính năng đặc thù giúp tối ưu quy trình bán hàng cho doanh nghiệp.

Tháng 6/2024, TechViet JSC phát hiện Công ty SmartBiz Co., Ltd. đã sao chép trái phép phần mềm VietSale Pro, đổi tên thành BizManage, và cung cấp cho khách hàng với giá rẻ hơn. SmartBiz Co., Ltd. không có bất kỳ thỏa thuận hợp pháp nào với TechViet JSC về việc sử dụng hoặc phân phối phần mềm.

TechViet JSC đã gửi yêu cầu ngừng hành vi xâm phạm và bồi thường nhưng không nhận được phản hồi thỏa đáng. Do đó, TechViet JSC đã khởi kiện SmartBiz Co., Ltd. ra Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh, yêu cầu áp dụng các biện pháp dân sự theo Điều 202 Luật Sở hữu trí tuệ.

TechViet JSC yêu cầu Tòa án áp dụng các biện pháp dân sự sau:

1. Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm: Yêu cầu SmartBiz Co., Ltd. ngừng ngay việc sao chép, phân phối và sử dụng phần mềm BizManage, đồng thời xóa bỏ tất cả các phiên bản phần mềm vi phạm.
2. Buộc xin lỗi, cải chính công khai: Yêu cầu SmartBiz Co., Ltd. công khai xin lỗi trên website và các phương tiện truyền thông, xác nhận hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của TechViet JSC.
3. Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự: SmartBiz Co., Ltd. phải hoàn trả toàn bộ lợi nhuận thu được từ việc kinh doanh phần mềm vi phạm cho TechViet JSC.
4. Buộc bồi thường thiệt hại: Yêu cầu SmartBiz Co., Ltd. bồi thường thiệt hại ước tính 3 tỷ đồng do mất doanh thu, chi phí pháp lý và ảnh hưởng uy tín.
5. Buộc tiêu hủy phương tiện vi phạm: Yêu cầu tiêu hủy các bản sao của phần mềm BizManage và các máy chủ lưu trữ phần mềm này để đảm bảo không tiếp tục sử dụng bất hợp pháp.

Sau quá trình xét xử, Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh chấp nhận yêu cầu của TechViet JSC và đưa ra phán quyết như sau:

• Buộc SmartBiz Co., Ltd. ngừng cung cấp, sử dụng và phân phối phần mềm BizManage.
• Yêu cầu SmartBiz Co., Ltd. đăng tải thông tin xin lỗi và cải chính công khai trên website công ty và trên ba tờ báo lớn trong ba kỳ liên tiếp.
• Yêu cầu SmartBiz Co., Ltd. hoàn trả toàn bộ lợi nhuận thu được từ phần mềm vi phạm (khoảng 1,5 tỷ đồng) cho TechViet JSC.
• Buộc SmartBiz Co., Ltd. bồi thường 2 tỷ đồng cho TechViet JSC.
• Yêu cầu tiêu hủy toàn bộ bản sao BizManage và xóa dữ liệu vi phạm trên các máy chủ của SmartBiz Co., Ltd.

Vụ kiện này là một ví dụ điển hình về việc áp dụng các biện pháp dân sự để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Quyết định của Tòa án không chỉ bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu hợp pháp mà còn răn đe các hành vi xâm phạm sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực công nghệ.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)

4. Thiệt Hại Do Xâm Phạm Quyền Sở Hữu Trí Tuệ Có Bao Gồm Thiệt Hại Về Tinh Thần Không?

Điều 204 Luật Sở hữu trí tuệ quy định như sau:

LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ 2005

Điều 204. Nguyên tắc xác định thiệt hại do xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

1. Thiệt hại do hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bao gồm:

a) Thiệt hại về vật chất bao gồm các tổn thất về tài sản, mức giảm sút về thu nhập, lợi nhuận, tổn thất về cơ hội kinh doanh, chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại;

b) Thiệt hại về tinh thần bao gồm các tổn thất về danh dự, nhân phẩm, uy tín, danh tiếng và những tổn thất khác về tinh thần gây ra cho tác giả của tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học; người biểu diễn; tác giả của sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, giống cây trồng.

2. Mức độ thiệt hại được xác định trên cơ sở các tổn thất thực tế mà chủ thể quyền sở hữu trí tuệ phải chịu do hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ gây ra.

Theo pháp luật Việt Nam, thiệt hại do hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bao gồm cả thiệt hại vật chất và thiệt hại tinh thần:

• Thiệt hại vật chất: Gồm tổn thất tài sản, giảm sút thu nhập, mất cơ hội kinh doanh, và chi phí khắc phục thiệt hại.
• Thiệt hại tinh thần: Bao gồm tổn hại về danh dự, nhân phẩm, uy tín, danh tiếng, đặc biệt đối với tác giả tác phẩm nghệ thuật, khoa học, sáng chế, hoặc người biểu diễn.

Mức độ thiệt hại được xác định dựa trên tổn thất thực tế mà chủ sở hữu phải gánh chịu.

Tình huống giả định:

Nhà thiết kế thời trang Nguyễn Minh Anh, người sáng lập thương hiệu Minh Anh Couture, đã đăng ký bảo hộ quyền tác giả đối với bộ sưu tập thời trang cao cấp "Hồn Việt 2024", lấy cảm hứng từ hoa văn truyền thống Việt Nam. Bộ sưu tập này được trình diễn tại Tuần lễ Thời trang Việt Nam và nhận được nhiều đánh giá tích cực từ giới chuyên môn.

Tháng 10/2024, Minh Anh phát hiện Công ty Luxe Fashion Co., Ltd. đã sao chép các mẫu thiết kế trong bộ sưu tập "Hồn Việt 2024", sản xuất hàng loạt và phân phối trên thị trường dưới tên "Heritage Collection" với giá thấp hơn nhiều so với sản phẩm chính hãng. Việc này không chỉ gây thiệt hại về doanh thu cho Minh Anh Couture mà còn ảnh hưởng đến uy tín của thương hiệu, vì sản phẩm nhái có chất lượng kém hơn.

Sau khi gửi đơn khiếu nại nhưng không được giải quyết, Minh Anh đã khởi kiện Luxe Fashion Co., Ltd. tại Tòa án Nhân dân TP. Hà Nội, yêu cầu bồi thường thiệt hại theo Điều 204 Luật Sở hữu trí tuệ.

Minh Anh Couture yêu cầu Tòa án xác định thiệt hại theo hai khía cạnh:

Tổn hại về vật chất:

1. Tổn thất về tài sản: Minh Anh Couture đã đầu tư hơn 2 tỷ đồng vào việc sáng tạo và sản xuất bộ sưu tập, bao gồm chi phí nghiên cứu, vải vóc, nhân công và trình diễn tại sự kiện thời trang.
2. Mức giảm sút về thu nhập và lợi nhuận: Do sự xuất hiện của sản phẩm nhái, doanh thu của Minh Anh Couture giảm đáng kể, ước tính mất khoảng 3 tỷ đồng do khách hàng chuyển sang mua sản phẩm nhái với giá rẻ hơn.
3. Tổn thất về cơ hội kinh doanh: Minh Anh Couture đã đàm phán với một nhà bán lẻ quốc tế để phân phối bộ sưu tập tại thị trường châu Âu, nhưng thương vụ bị hủy do lo ngại về vấn đề đạo nhái, gây thiệt hại ước tính 1,5 tỷ đồng.
4. Chi phí hợp lý để ngăn chặn và khắc phục thiệt hại: Bao gồm chi phí pháp lý, thuê luật sư, giám định quyền sở hữu trí tuệ và truyền thông bảo vệ thương hiệu, với tổng chi phí 500 triệu đồng.

Tổn hại về tinh thần:

1. Tổn thất về danh dự, uy tín: Minh Anh, với tư cách là nhà thiết kế, bị tổn hại uy tín trong ngành thời trang, khi có khách hàng và đối tác hiểu lầm rằng cô đã bán thiết kế độc quyền cho nhiều bên.
2. Tổn thất về danh tiếng thương hiệu: Minh Anh Couture bị giảm lòng tin từ khách hàng cao cấp, ảnh hưởng đến vị thế thương hiệu.
3. Giá trị tổn thất tinh thần: Minh Anh yêu cầu mức bồi thường 1 tỷ đồng cho thiệt hại tinh thần do sự căng thẳng, áp lực và ảnh hưởng tiêu cực đến sự nghiệp sáng tạo.

Tổng mức bồi thường yêu cầu: 8 tỷ đồng.

Sau quá trình xét xử, Tòa án Nhân dân TP. Hà Nội xác định Luxe Fashion Co., Ltd. có hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và đưa ra phán quyết như sau:

1. Bồi thường thiệt hại vật chất: Luxe Fashion Co., Ltd. phải bồi thường tổng cộng 6 tỷ đồng, bao gồm:
   1. 2 tỷ đồng tổn thất tài sản
   2. 2,5 tỷ đồng giảm sút doanh thu
   3. 1 tỷ đồng tổn thất cơ hội kinh doanh
   4. 500 triệu đồng chi phí khắc phục
2. Bồi thường thiệt hại tinh thần: Luxe Fashion Co., Ltd. phải bồi thường 800 triệu đồng do tổn thất uy tín và danh tiếng của Minh Anh.
3. Buộc công khai xin lỗi: Luxe Fashion Co., Ltd. phải đăng tải thông báo xin lỗi trên báo chí và nền tảng truyền thông.
4. Buộc tiêu hủy hàng hóa vi phạm: Luxe Fashion Co., Ltd. phải tiêu hủy toàn bộ sản phẩm "Heritage Collection" đang lưu hành và dừng sản xuất mẫu thiết kế vi phạm.

Vụ kiện này là một minh chứng rõ ràng về hậu quả của việc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, cho thấy không chỉ gây tổn thất tài chính mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự và uy tín của chủ thể quyền. Phán quyết của Tòa án không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của Minh Anh mà còn tạo tiền lệ quan trọng trong ngành thời trang Việt Nam.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)

5. Kết Luận

Hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam được xử lý linh hoạt qua các biện pháp dân sự, hành chính, hoặc hình sự, tùy theo mức độ vi phạm. Các cơ quan như Tòa án, Thanh tra, Hải quan, Công an, và Ủy ban nhân dân đều có thẩm quyền giải quyết trong phạm vi chức năng. Đặc biệt, biện pháp dân sự mang lại nhiều lựa chọn bảo vệ quyền lợi, từ chấm dứt vi phạm đến bồi thường thiệt hại, bao gồm cả thiệt hại tinh thần. Việc hiểu rõ quy định pháp luật sẽ giúp chủ sở hữu bảo vệ tài sản trí tuệ của mình một cách hiệu quả.