Luật Thương mại 2005 quy định phạt vi phạm là chế tài hợp đồng khi có thỏa thuận, mức phạt tối đa không vượt quá 8% giá trị nghĩa vụ bị vi phạm.
Trong các giao dịch thương mại, khi một bên vi phạm hợp đồng, bên còn lại thường quan tâm đến quyền yêu cầu phạt vi phạm. Đây là chế tài vừa có tính răn đe, vừa đảm bảo lợi ích của bên bị vi phạm. Luật Thương mại 2005 đã quy định rõ khái niệm phạt vi phạm và mức phạt tối đa, giúp các bên xây dựng hợp đồng minh bạch và hợp pháp.
1. Phạt vi phạm là gì?
Căn cứ theo Điều 300 và khoản 1 Điều 294 Luật Thương mại 2005:
Điều 300. Phạt vi phạm
Phạt vi phạm là việc bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm trả một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng nếu trong hợp đồng có thoả thuận, trừ các trường hợp miễn trách nhiệm quy định tại Điều 294 của Luật này.
Điều 294. Các trường hợp miễn trách nhiệm vi phạm
1. Bên vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm trong các trường hợp sau đây:
a) Xảy ra trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thoả thuận;
b) Xảy ra sự kiện bất khả kháng;
c) Hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia;
d) Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng.
...
Theo quy định, phạt vi phạm là chế tài phát sinh khi các bên có thỏa thuận trong hợp đồng. Nếu không có thỏa thuận thì bên bị vi phạm không thể tự động áp dụng. Ngoài ra, bên vi phạm có thể được miễn trách nhiệm nếu rơi vào các trường hợp bất khả kháng hoặc nguyên nhân khác theo Điều 294 Luật Thương mại 2005.
Tình huống giả định
-
Công ty Xuất khẩu Phương Nam chậm giao lô hàng nông sản
Ngày 05/6/2025, Công ty CP Xuất khẩu Phương Nam (Long An) ký hợp đồng bán 100 tấn thanh long cho Công ty TNHH Thực phẩm Hòa Bình (Hà Nội), quy định nếu bên bán giao hàng trễ sẽ bị phạt 5% giá trị lô hàng vi phạm. - Công ty Phương Nam có hành vi vi phạm hợp đồng
Ngày 20/6/2025, Phương Nam mới giao đủ hàng, chậm 5 ngày so với hợp đồng. Hòa Bình lập tức viện dẫn điều khoản phạt vi phạm trong hợp đồng. - Công ty Hòa Bình yêu cầu phạt vi phạm
Hòa Bình yêu cầu Phương Nam thanh toán khoản phạt 5% giá trị lô hàng bị chậm giao, tương đương 50 triệu đồng. Yêu cầu này được chấp nhận vì phù hợp thỏa thuận và đúng quy định về phạt vi phạm trong Luật Thương mại.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Mức phạt vi phạm tối đa là bao nhiêu?
Căn cứ theo Điều 301 và khoản 1 Điều 266 Luật Thương mại 2005:
Điều 266. Phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại trong trường hợp kết quả giám định sai
1. Trường hợp thương nhân kinh doanh dịch vụ giám định cấp chứng thư giám định có kết quả sai do lỗi vô ý của mình thì phải trả tiền phạt cho khách hàng. Mức phạt do các bên thỏa thuận, nhưng không vượt quá mười lần thù lao dịch vụ giám định.
...
Điều 301. Mức phạt vi phạm
Mức phạt đối với vi phạm nghĩa vụ hợp đồng hoặc tổng mức phạt đối với nhiều vi phạm do các bên thoả thuận trong hợp đồng, nhưng không quá 8% giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm, trừ trường hợp quy định tại Điều 266 của Luật này.
Như vậy, luật đặt ra mức phạt vi phạm tối đa để đảm bảo công bằng và tránh việc một bên áp đặt mức phạt quá cao. Các bên có quyền thỏa thuận mức phạt cụ thể nhưng phải nằm trong giới hạn 8% giá trị nghĩa vụ bị vi phạm. Trường hợp đặc biệt như vi phạm dịch vụ giám định (Điều 266), mức phạt có thể vượt mức 8%.
Tình huống giả định
-
Công ty An Phát ký hợp đồng bán thép cho Công ty Minh Quân
Ngày 12/7/2025, Công ty CP Vật liệu An Phát (TP. HCM) ký hợp đồng bán 1.000 tấn thép cho Công ty TNHH Xây dựng Minh Quân (Đồng Nai), quy định mức phạt 15% nếu bên bán chậm giao hàng. - Công ty An Phát giao hàng chậm và Minh Quân muốn phạt vi phạm 15%
Đến hạn giao, An Phát chỉ giao 600 tấn, chậm 400 tấn. Minh Quân yêu cầu phạt vi phạm 15% giá trị phần thép bị chậm, tương đương 1,2 tỷ đồng. An Phát phản đối vì mức phạt vượt quy định pháp luật. - Cơ quan giải quyết tranh chấp xác định lại mức phạt vi phạm
Cơ quan giải quyết tranh chấp xác định mức phạt chỉ được áp dụng tối đa 8% giá trị phần nghĩa vụ bị vi phạm. Do đó, Minh Quân chỉ được yêu cầu phạt đến mức trần 640 triệu đồng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Phạt vi phạm là chế tài thương mại nhằm ràng buộc trách nhiệm của bên vi phạm hợp đồng khi có thỏa thuận. Mức phạt tối đa không vượt quá 8% giá trị phần nghĩa vụ bị vi phạm, trừ trường hợp đặc biệt.
