Thói quen thương mại là tập quán được hình thành lâu dài và mặc nhiên thừa nhận, có thể áp dụng khi không trái pháp luật.
Trong giao dịch thương mại, ngoài nội dung hợp đồng và quy định pháp luật, các bên còn chịu sự ràng buộc bởi thói quen thương mại. Đây là tập quán xử sự được lặp đi lặp lại và thừa nhận trong thực tiễn kinh doanh. Khi đáp ứng điều kiện pháp luật, thói quen thương mại có thể được áp dụng như một căn cứ xác định quyền và nghĩa vụ của các bên.
Thói quen thương mại là gì?
Căn cứ theo khoản 3 Điều 3 Luật Thương mại 2005:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
3. Thói quen trong hoạt động thương mại là quy tắc xử sự có nội dung rõ ràng được hình thành và lặp lại nhiều lần trong một thời gian dài giữa các bên, được các bên mặc nhiên thừa nhận để xác định quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng thương mại....
Thói quen thương mại xuất hiện từ thực tiễn giao dịch, không cần được ghi thành văn bản nhưng vẫn có giá trị ràng buộc. Đặc điểm chính của thói quen này là tính ổn định, được các bên áp dụng lặp đi lặp lại trong thời gian dài và mặc nhiên thừa nhận. Đây có thể là cách thức thanh toán, phương pháp giao hàng hoặc thời điểm thực hiện nghĩa vụ mà hai bên đã áp dụng lâu dài. Khi xảy ra tranh chấp, thói quen thương mại sẽ trở thành căn cứ để xác định ý chí và quyền lợi của các bên.
Tình huống giả định
-
Công ty duy trì thói quen thanh toán trong hợp đồng mua bán
Ngày 01/4/2025, Công ty TNHH Hồng Phát tại Phường An Đông, TP. Hồ Chí Minh ký hợp đồng cung cấp gỗ cho Công ty CP Xây dựng Việt Minh. Trong nhiều năm, hai bên có thói quen thanh toán bằng cách trả trước 50% khi ký hợp đồng, 50% còn lại sau khi giao hàng. -
Phát sinh tranh chấp về nghĩa vụ thanh toán
Tháng 8/2025, trong một hợp đồng mới, Công ty Hồng Phát giao hàng nhưng phía Việt Minh chỉ thanh toán 50% giá trị, còn lại yêu cầu trả chậm. Hồng Phát phản đối, cho rằng theo thói quen thương mại trước đây, Việt Minh phải thanh toán toàn bộ khi hàng được giao xong. -
Tòa án nhân dân khu vực 3 công nhận thói quen thương mại
Khi vụ việc được đưa ra Tòa án nhân dân khu vực 3, TP. Hồ Chí Minh, Hội đồng xét xử xác định thói quen thanh toán đã được thiết lập rõ ràng và kéo dài nhiều năm. Tòa án buộc Việt Minh thực hiện đúng thói quen thương mại đã được thừa nhận, thanh toán nốt 50% còn lại.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Khi nào thì áp dụng thói quen thương mại?
Căn cứ theo Điều 12 Luật Thương mại 2005:
Điều 12. Nguyên tắc áp dụng thói quen trong hoạt động thương mại được thiết lập giữa các bên
Trừ trường hợp có thoả thuận khác, các bên được coi là mặc nhiên áp dụng thói quen trong hoạt động thương mại đã được thiết lập giữa các bên đó mà các bên đã biết hoặc phải biết nhưng không được trái với quy định của pháp luật.
Việc áp dụng thói quen thương mại chỉ được chấp nhận khi đáp ứng hai điều kiện: đã tồn tại ổn định, được các bên biết hoặc buộc phải biết; và không vi phạm điều cấm của pháp luật. Nếu một trong hai bên không muốn tiếp tục áp dụng thói quen, họ phải thỏa thuận loại bỏ trong hợp đồng mới hoặc có văn bản yêu cầu ngừng áp dụng thói quen. Khi đáp ứng điều kiện, thói quen thương mại có thể bổ sung hoặc giải thích hợp đồng, giúp giải quyết tranh chấp công bằng và hợp lý.
Tình huống giả định
-
Hai doanh nghiệp duy trì thói quen giao nhận hàng hóa
Ngày 10/5/2025, Công ty CP Kim Ngân tại Phường Hoàn Kiếm, TP. Hà Nội ký hợp đồng mua sắt thép với Công ty TNHH Đông Dương. Thói quen nhiều năm giữa hai bên là giao hàng trực tiếp tại kho của Đông Dương mà không cần xác nhận biên bản chi tiết. -
Tranh chấp phát sinh về trách nhiệm khi giao thiếu hàng
Tháng 7/2025, trong một lần giao dịch, Đông Dương chỉ giao 90% số lượng hàng nhưng không lập biên bản. Kim Ngân khiếu nại, yêu cầu bồi thường do thiếu hàng. -
Tòa án nhân dân khu vực 1 - Hà Nội công nhận thói quen giao hàng
Hồ sơ được chuyển tới Tòa án nhân dân khu vực 1 - Hà Nội. Tòa án xác định việc giao hàng không lập biên bản là thói quen thương mại đã được hai bên thiết lập lâu dài. Tuy nhiên, Đông Dương vẫn phải bồi thường phần hàng hóa giao thiếu, do thói quen thương mại không thể dùng để phủ nhận nghĩa vụ hợp đồng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Thói quen thương mại là công cụ quan trọng trong thực tiễn, giúp bổ sung và làm rõ nghĩa vụ trong hợp đồng. Khi thói quen đã được hình thành rõ ràng và không trái luật, các bên mặc nhiên bị ràng buộc bởi nó. Điều này góp phần bảo đảm công bằng, ổn định và minh bạch trong quan hệ thương mại.
