Trong nhiều gia đình, điều đau lòng nhất là khi có người thân qua đời nhưng không thể ở bên họ lúc cuối đời. Đối với những người đang chấp hành án phạt tù, việc về chịu tang cha mẹ được điều chỉnh bởi các quy định pháp luật cụ thể. Đồng thời, pháp luật cũng xác định rõ biện pháp bảo lĩnh không áp dụng cho người đang thi hành án.
1. Đang đi tù, có được về chịu tang bố mẹ không?
Pháp luật có quy định cụ thể về việc trích xuất tại khoản 17 Điều 3 Luật Thi hành án hình sự 2019:
Luật Thi hành án hình sự 2019
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
17. Trích xuất là việc thực hiện quyết định của cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của Luật này đưa phạm nhân, người bị kết án tử hình hoặc người chấp hành biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng ra khỏi nơi quản lý và chuyển giao cho cơ quan, người có thẩm quyền để phục vụ hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, khám bệnh, chữa bệnh, quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo trong thời hạn nhất định.
...
Trích xuất là việc tạm thời đưa người đang chấp hành án ra khỏi nơi giam giữ để phục vụ một số hoạt động cụ thể theo quy định của pháp luật. Những hoạt động này bao gồm: điều tra, truy tố, xét xử, khám chữa bệnh hoặc chuyển giao giữa các cơ quan thi hành án. Việc về nhà chịu tang không thuộc danh sách đó, nên không có căn cứ pháp lý để trích xuất người đang thi hành án vì lý do này.
Pháp luật quy định chặt chẽ về thi hành án nhằm đảm bảo tính kỷ luật và thống nhất trong việc giam giữ. Dù việc không được về nhìn mặt cha mẹ lần cuối có thể gây đau đớn về mặt tinh thần, nhưng hiện nay, pháp luật chưa có quy định nào cho phép ngoại lệ vì lý do chịu tang. Người đang thi hành án tù chỉ có thể ra khỏi trại giam trong những trường hợp được luật cho phép, hoặc theo quyết định đặc xá, giảm án.
Tình huống giả định
Anh Phạm Quốc Việt, 43 tuổi, đang chấp hành án tù 5 năm tại Trại giam Xuân Lộc (Đồng Nai) vì tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Trong năm thứ hai thi hành án, anh nhận được tin mẹ ruột qua đời tại quê nhà ở Bến Tre. Gia đình làm đơn xin phép cho anh Việt được về chịu tang trong vòng 2 ngày và cam kết sẽ có công an địa phương giám sát.
Tuy nhiên, sau khi xem xét, trại giam từ chối đơn với lý do không có cơ sở pháp lý. Theo luật hiện hành, việc trích xuất chỉ áp dụng trong các trường hợp phục vụ tố tụng, chuyển trại hoặc chữa bệnh theo chỉ định. Trường hợp chịu tang người thân không thuộc nhóm này nên không được chấp thuận.
Gia đình buộc phải tổ chức lễ tang vắng mặt anh Việt. Anh chỉ được gửi thư tay về chia buồn và nhận tin tức thông qua cán bộ trại giam.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Có được bảo lãnh người đang đi tù về chịu tang hay không?
Nội dung này được quy định tại khoản 1 Điều 121 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015:
Điều 121. Bảo lĩnh
1. Bảo lĩnh là biện pháp ngăn chặn thay thế tạm giam. Căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi và nhân thân của bị can, bị cáo, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thể quyết định cho họ được bảo lĩnh....
Theo đó, bảo lĩnh là một trong các biện pháp ngăn chặn áp dụng trong quá trình điều tra, truy tố hoặc xét xử, đối với người chưa có bản án có hiệu lực pháp luật. Đối tượng được bảo lĩnh là bị can, bị cáo đang bị tạm giam hoặc đang bị áp dụng biện pháp ngăn chặn, chứ không phải phạm nhân đã bị kết án và đang thi hành án tù.
Người đang đi tù là người đã có bản án của Tòa án, đã xác lập tư cách phạm nhân và đang trong giai đoạn chấp hành hình phạt. Do đó, việc “bảo lãnh” để ra ngoài vì bất kỳ lý do gì – kể cả lý do nhân đạo như chịu tang – đều không còn giá trị pháp lý và không thể áp dụng.
Nếu có nhu cầu được về nhà trong trường hợp đặc biệt (như bệnh hiểm nghèo, hỏa hoạn, thiên tai...), thì phạm nhân hoặc gia đình có thể làm đơn xin xét đặc xá hoặc giảm án theo quy định khác. Tuy nhiên, bảo lãnh không phải là công cụ hợp pháp để đưa người đang chấp hành án tù ra khỏi trại giam.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Hữu Tân, 36 tuổi, đang chấp hành án 7 năm tù tại Trại giam Thanh Phong (Khánh Hòa) vì tội trộm cắp có tổ chức. Tháng 8/2025, anh nhận được tin cha ruột qua đời sau tai nạn giao thông. Gia đình anh Tân gửi đơn xin phép trại giam cho anh được về chịu tang trong vòng 2 ngày, đồng thời có thêm xác nhận cam kết từ chính quyền địa phương và người thân.
Trại giam xem xét và trả lời rõ: trường hợp của anh Tân không thuộc đối tượng được trích xuất, và vì anh đang là phạm nhân đang thi hành án, không được áp dụng biện pháp bảo lãnh theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Quá đau buồn và dằn vặt, anh Tân nảy sinh ý định bỏ trốn. Lợi dụng sơ hở trong quá trình lao động cải tạo ngoài trại, anh bí mật rời khỏi khu quản lý và trở về nhà vào đúng hôm diễn ra lễ tang cha. Tuy nhiên, chưa đầy 12 tiếng sau, lực lượng công an đã phát hiện và áp giải anh quay lại trại giam.
Vụ việc được lập hồ sơ xử lý kỷ luật, đồng thời bị xem xét về hành vi trốn khỏi nơi giam giữ, vi phạm nghiêm trọng nội quy thi hành án. Anh Tân bị tước toàn bộ điểm cải tạo tích lũy và không được xem xét giảm án định kỳ. Ngoài ra, cơ quan chức năng còn xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi bỏ trốn theo quy định của Bộ luật Hình sự.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Người đang chấp hành án tù không được phép về chịu tang cha mẹ vì lý do này không thuộc các trường hợp được trích xuất theo luật. Đồng thời, biện pháp bảo lãnh cũng không thể áp dụng cho phạm nhân đã có bản án có hiệu lực pháp luật. Trong mọi trường hợp, việc ra khỏi trại giam trái phép đều bị xem là vi phạm nghiêm trọng và có thể bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
