Ký hợp đồng giả để che giấu giao dịch khác là hành vi vi phạm pháp luật và khi hợp đồng bị vô hiệu các bên phải hoàn trả những gì đã nhận và bồi thường thiệt hại.
Trong các quan hệ dân sự, có trường hợp các bên cố tình lập hợp đồng giả để che giấu một giao dịch khác nhằm trốn tránh nghĩa vụ hoặc đạt mục đích riêng. Pháp luật quy định rõ hậu quả pháp lý đối với hành vi ký hợp đồng giả tạo để đảm bảo tính trung thực trong giao dịch. Đồng thời, cũng xác định cụ thể cách xử lý quyền và nghĩa vụ giữa các bên khi hợp đồng bị tuyên vô hiệu.
1. Ký hợp đồng giả để che giấu giao dịch khác có vi phạm pháp luật không?
Khoản 1 Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 124. Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo
1. Khi các bên xác lập giao dịch dân sự một cách giả tạo nhằm che giấu một giao dịch dân sự khác thì giao dịch dân sự giả tạo vô hiệu, còn giao dịch dân sự bị che giấu vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp giao dịch đó cũng vô hiệu theo quy định của Bộ luật này hoặc luật khác có liên quan....
Khi các bên cố ý lập một hợp đồng chỉ nhằm che giấu giao dịch thật sự, thì hợp đồng giả đó không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ giữa các bên. Giao dịch được che giấu chỉ có hiệu lực nếu nó đáp ứng đầy đủ các điều kiện hợp pháp. Như vậy, việc ký hợp đồng giả là hành vi trái luật và có thể dẫn đến việc hợp đồng bị tuyên vô hiệu hoàn toàn.
Tình huống giả định
- Ông Tâm và bà Hạnh ký hợp đồng mua bán nhà hình thức
Ông Nguyễn Văn Tâm muốn vay 3 tỷ đồng của bà Trần Thị Hạnh nên hai bên lập hợp đồng mua bán nhà công chứng giả tạo để che giấu giao dịch vay tiền. - Bà Hạnh giao tiền, ông Tâm vẫn ở trong nhà
Sau khi nhận 3 tỷ đồng, ông Tâm không giao nhà mà vẫn sinh sống tại đó và trả lãi hàng tháng cho bà Hạnh, thể hiện bản chất là quan hệ vay tài sản. - Mâu thuẫn xảy ra khi ông Tâm ngừng trả lãi
Khi ông Tâm mất khả năng trả lãi, bà Hạnh khởi kiện đòi nhà, cho rằng hợp đồng mua bán có hiệu lực; ông Tâm phản bác, khẳng định đây chỉ là hợp đồng giả tạo. - Tòa án tuyên hợp đồng mua bán vô hiệu, công nhận giao dịch vay tiền
Tòa xác định hợp đồng mua bán nhằm che giấu giao dịch vay, căn cứ Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015, tuyên hợp đồng vô hiệu và công nhận quan hệ vay tiền có hiệu lực.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Khi giao dịch dân sự do giả tạo vô hiệu thì quyền và nghĩa vụ pháp lý giữa các bên được xử lý ra sao?
Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 131. Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu
1. Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập.2. Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận.
Trường hợp không thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành tiền để hoàn trả.
3. Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức đó.
4. Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường.
5. Việc giải quyết hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu liên quan đến quyền nhân thân do Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định.
Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh hay chấm dứt quyền, nghĩa vụ của các bên. Khi hợp đồng bị vô hiệu do giả tạo, mỗi bên phải trả lại cho bên kia những gì đã nhận. Nếu không thể hoàn trả bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền. Người có lỗi trong việc gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm bồi thường, còn bên ngay tình được giữ lại phần hoa lợi, lợi tức thu được hợp pháp trong thời gian thực hiện giao dịch.
Tình huống giả định
- Ông Minh và bà Lan lập hợp đồng chuyển nhượng đất giả tạo
Để che giấu khoản vay 2 tỷ đồng, ông Trần Quốc Minh và bà Nguyễn Thị Lan ký hợp đồng chuyển nhượng đất có công chứng, không sang tên và không bàn giao đất. - Tòa án xác định hợp đồng vô hiệu do giả tạo
Khi ông Minh mất khả năng trả nợ, bà Lan kiện đòi đất. Tòa xác định hợp đồng chỉ nhằm che giấu giao dịch vay nên tuyên vô hiệu. - Hai bên được yêu cầu hoàn trả cho nhau những gì đã nhận
Theo phán quyết, ông Minh phải hoàn trả cho bà Lan 2 tỷ đồng đã vay, còn bà Lan phải hủy bỏ hợp đồng công chứng. Vì đất chưa được bàn giao, nên việc hoàn trả chỉ thực hiện bằng tiền, không phát sinh nghĩa vụ về tài sản. - Ông Minh bồi thường thiệt hại do chậm trả tiền vay
Ông Minh bị xác định có lỗi vì chậm trả, phải bồi thường phần lãi phát sinh theo quy định; bà Lan được giữ lợi tức hợp pháp trong thời gian chờ giải quyết.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Hợp đồng giả tạo nhằm che giấu giao dịch khác là hành vi vi phạm pháp luật và sẽ bị tuyên vô hiệu. Khi hợp đồng vô hiệu, các bên phải khôi phục tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận và bồi thường nếu gây thiệt hại. Quy định này nhằm bảo vệ sự minh bạch, trung thực trong các giao dịch dân sự và giữ vững trật tự pháp lý.
