Trong hoạt động hàng hải nội địa, hoa tiêu đóng vai trò là người cố vấn giúp thuyền trưởng điều khiển tàu an toàn qua những vùng nước phức tạp. Tuy nhiên, nếu hoa tiêu có lỗi dẫn đến tai nạn giao thông đường thủy, họ có thể bị xử phạt hành chính theo quy định pháp luật. Song song đó, việc sử dụng hoa tiêu cũng không làm miễn trách nhiệm của thuyền trưởng trong quá trình điều khiển tàu.
1. Hoa tiêu dẫn tàu có lỗi gây tai nạn giao thông đường thủy nội địa bị xử phạt ra sao?
Khoản 5 Điều 4 và điểm d khoản 2 Điều 40 Nghị định 139/2021/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 4. Hình thức xử phạt vi phạm hành chính, các biện pháp khắc phục hậu quả
...
5. Mức phạt tiền đối với mỗi hành vi vi phạm hành chính quy định tại Chương II của Nghị định này là mức phạt tiền đối với cá nhân; trường hợp có cùng một hành vi vi phạm hành chính thì mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...Điều 40. Vi phạm quy định về hoa tiêu và dẫn luồng trên đường thủy nội địa
...
2. Phạt tiền từ 7.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với mỗi hành vi vi phạm sau đây:
...d) Hoa tiêu dẫn tàu có lỗi dẫn đến tai nạn giao thông đường thủy nội địa;
...
Hoa tiêu là người đóng vai trò cố vấn chuyên môn cho thuyền trưởng khi tàu di chuyển qua những vùng nước khó, hẹp, hoặc có mật độ phương tiện cao. Do đó, nếu hoa tiêu dẫn tàu có lỗi trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, chẳng hạn như hướng dẫn sai hướng đi, khiến phương tiện xảy ra va chạm, tai nạn trên sông hoặc cảng, thì người này có thể bị xử phạt vi phạm hành chính.
Theo Nghị định 139/2021/NĐ-CP, mức xử phạt đối với hành vi này được quy định cụ thể là từ 7 triệu đồng đến 10 triệu đồng đối với cá nhân. Trong trường hợp hành vi vi phạm thuộc trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ hoa tiêu, như công ty hoa tiêu giao nhiệm vụ sai hoặc thiếu kiểm soát, mức phạt sẽ gấp đôi – tức từ 14 triệu đồng đến 20 triệu đồng.
Tình huống giả định
Nguyễn Xuân Duy là hoa tiêu nội địa thuộc một công ty dẫn luồng hoạt động tại tỉnh An Giang. Ngày 20/5/2025, anh Duy được phân công dẫn một tàu hàng chở vật liệu xây dựng đi qua khu vực sông có luồng cong, khuất tầm nhìn. Do chủ quan và đánh giá sai khoảng cách giữa tàu và bờ đá, anh đã yêu cầu đổi hướng quá gấp khiến tàu va vào chân cầu tàu khiến phần mũi tàu bị hư hỏng nặng, gây thiệt hại hơn 200 triệu đồng.
Cơ quan chức năng xác định lỗi điều hướng thuộc về hoa tiêu và xử phạt anh Duy số tiền 10 triệu đồng theo quy định tại điểm d khoản 2 Điều 40 Nghị định 139/2021/NĐ-CP. Công ty hoa tiêu cũng bị xem xét trách nhiệm liên đới trong việc kiểm soát nghiệp vụ nhân sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Thuyền trưởng có được miễn trách nhiệm nếu hoa tiêu có lỗi gây tai nạn không?
Khoản 2 Điều 73 Luật Giao thông đường thủy nội địa 2004 quy định như sau:
Luật Giao thông đường thủy nội địa 2004
Điều 73. Hoa tiêu đường thủy nội địa
...
2. Việc sử dụng hoa tiêu không làm miễn, giảm trách nhiệm chỉ huy của thuyền trưởng, kể cả trong trường hợp việc sử dụng hoa tiêu là bắt buộc.
...
Trong một số trường hợp, pháp luật bắt buộc tàu phải có hoa tiêu hỗ trợ dẫn luồng, tức là hướng dẫn tàu di chuyển an toàn qua khu vực sông nước phức tạp, như cửa sông, cảng biển, luồng hẹp hoặc nơi có mật độ giao thông cao. Đặc biệt, với tàu biển nước ngoài khi đi vào vùng nước nội địa của Việt Nam, việc sử dụng hoa tiêu là bắt buộc theo quy định pháp luật.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là thuyền trưởng được miễn trách nhiệm khi có sự cố xảy ra. Mặc dù hoa tiêu đưa ra lời khuyên và chỉ dẫn, thuyền trưởng vẫn là người có quyền quyết định cuối cùng về việc điều khiển tàu. Vì vậy, nếu xảy ra tai nạn, thuyền trưởng vẫn có thể bị xử lý hành chính, dân sự hoặc thậm chí hình sự – tùy theo mức độ hậu quả và mức độ lỗi cụ thể trong việc vận hành tàu.
Tình huống giả định
Ngày 12/4/2025, tàu du lịch Thiên Phúc do thuyền trưởng Lê Quốc Hưng điều khiển, có sự hỗ trợ dẫn luồng từ hoa tiêu Nguyễn Minh Phát, di chuyển qua khu vực có mật độ tàu thuyền dày đặc trên sông Sài Gòn. Khi tới đoạn giao cắt gần cảng cạn, hoa tiêu Phát ra tín hiệu cho tàu chuyển hướng nhưng thuyền trưởng Hưng không kiểm tra lại tình trạng giao thông trước khi đồng ý điều chỉnh hướng di chuyển.
Kết quả, tàu va chạm với một sà lan đang cập bờ, khiến ba hành khách bị thương nhẹ và thiệt hại tài sản lên đến gần 300 triệu đồng. Cơ quan chức năng xác định: hoa tiêu có lỗi chuyên môn nhưng thuyền trưởng vẫn phải chịu trách nhiệm chính vì đã không kiểm tra lại trước khi ra lệnh điều khiển. Thuyền trưởng Hưng bị xử phạt hành chính và buộc bồi thường thiệt hại cho nạn nhân theo quy định của pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Hoa tiêu có lỗi dẫn đến tai nạn giao thông đường thủy sẽ bị xử phạt hành chính từ 7 đến 10 triệu đồng, tùy theo mức độ vi phạm. Tuy nhiên, thuyền trưởng vẫn là người chịu trách nhiệm chính về việc điều khiển tàu và không được miễn trừ trách nhiệm dù có sử dụng hoa tiêu hỗ trợ. Điều này giúp bảo đảm an toàn tuyệt đối cho hoạt động vận tải đường thủy nội địa.
