Trong lĩnh vực hàng hải, sự an toàn và hiệu quả của hoạt động điều khiển tàu phụ thuộc rất lớn vào việc am hiểu địa hình và điều kiện hàng hải tại từng khu vực. Hoa tiêu hàng hải chính là người đóng vai trò hỗ trợ thuyền trưởng đưa tàu di chuyển an toàn qua những vùng nước phức tạp. Tuy nhiên, để hành nghề hoa tiêu hàng hải, người lao động phải đáp ứng nhiều điều kiện pháp lý nghiêm ngặt.
1. Hoa tiêu hàng hải là ai?
Điều 249 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015 quy định như sau:
Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015
Điều 249. Địa vị pháp lý của hoa tiêu hàng hải
1. Hoa tiêu hàng hải là người cố vấn cho thuyền trưởng điều khiển tàu phù hợp với điều kiện hàng hải ở khu vực dẫn tàu của hoa tiêu hàng hải. Việc sử dụng hoa tiêu hàng hải không miễn trách nhiệm chỉ huy tàu của thuyền trưởng.
2. Trong thời gian dẫn tàu, hoa tiêu hàng hải thuộc quyền chỉ huy của thuyền trưởng tàu được dẫn.
3. Thuyền trưởng có quyền lựa chọn hoa tiêu hàng hải hoặc đình chỉ hoạt động của hoa tiêu hàng hải và yêu cầu thay thế hoa tiêu hàng hải khác.
Theo quy định trên, hoa tiêu hàng hải là người có nhiệm vụ hướng dẫn, tư vấn và hỗ trợ thuyền trưởng trong quá trình điều khiển tàu qua những khu vực có địa hình hàng hải phức tạp như địa hình hẹp, vùng nước nông, cảng biển, kênh rạch... Hoa tiêu là người hiểu rõ đặc điểm thủy văn, địa hình khu vực và có kỹ năng hỗ trợ xử lý các tình huống phức tạp khi tàu di chuyển.
Mặc dù đóng vai trò chuyên môn quan trọng, nhưng hoa tiêu không phải là người chịu trách nhiệm pháp lý về hoạt động của tàu. Thuyền trưởng vẫn là người duy nhất có quyền chỉ huy và chịu trách nhiệm cuối cùng, kể cả khi có sự tham gia của hoa tiêu. Nếu nhận thấy hoa tiêu không phù hợp, thuyền trưởng có quyền yêu cầu thay thế.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Hoàng là hoa tiêu hàng hải thuộc Công ty TNHH Hoa tiêu Cảng biển Sài Gòn. Ngày 10/4/2025, anh được phân công dẫn một tàu container nước ngoài vào neo đậu tại cảng Cát Lái (TP. Thủ Đức). Khi đến đoạn kênh hẹp, anh Hoàng đề xuất đổi hướng để tránh dòng chảy mạnh. Tuy nhiên, thuyền trưởng phớt lờ khuyến nghị và điều khiển theo thiết bị tự động. Kết quả là tàu va vào trụ cầu cảng, làm thiệt hại hơn 1 tỷ đồng.
Qua điều tra, Cảng vụ hàng hải TP.HCM xác định hoa tiêu không vi phạm chuyên môn và không chịu trách nhiệm pháp lý về vụ việc, do quyền chỉ huy và quyết định cuối cùng thuộc về thuyền trưởng theo Điều 249 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Điều kiện để trở thành hoa tiêu hàng hải theo quy định pháp luật
Điều 250 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015 quy định như sau:
Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015
Điều 250. Điều kiện hành nghề của hoa tiêu hàng hải
Là công dân Việt Nam.
Đủ tiêu chuẩn sức khỏe.
Có chứng chỉ chuyên môn hoa tiêu hàng hải.
Chỉ được phép dẫn tàu trong vùng hoa tiêu hàng hải phù hợp với giấy chứng nhận vùng hoa tiêu hàng hải được cấp.
Chịu sự quản lý của một tổ chức hoa tiêu hàng hải.
Theo quy định trên, để trở thành hoa tiêu hàng hải, người hành nghề phải là công dân Việt Nam và có đầy đủ năng lực hành nghề theo quy chuẩn chuyên môn. Cụ thể, ngoài yêu cầu về sức khỏe và quốc tịch, họ còn phải được cấp chứng chỉ chuyên môn hoa tiêu – đây là loại giấy tờ chứng nhận trình độ chuyên môn chuyên biệt, đảm bảo người hành nghề đủ khả năng xử lý các tình huống trong khu vực được cấp phép dẫn tàu.
Người hành nghề hoa tiêu không được hoạt động độc lập mà phải chịu sự quản lý, điều phối từ một tổ chức hoa tiêu hàng hải được cấp phép. Đồng thời, họ chỉ được dẫn tàu trong phạm vi vùng hoạt động được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Nếu vượt phạm vi hoặc hành nghề trái quy định, hoa tiêu có thể bị xử lý kỷ luật hoặc bị thu hồi chứng chỉ chuyên môn.
Tình huống giả định
Lê Quang Tâm là một thuyền viên kỳ cựu tại cảng Vũng Tàu. Sau khi nghỉ hưu, ông Tâm muốn hành nghề hoa tiêu hàng hải độc lập để hỗ trợ các tàu nước ngoài ra vào khu vực biển gần nhà. Tuy nhiên, khi ông Tâm xin cấp phép hành nghề, Cảng vụ hàng hải từ chối vì ông không thuộc một tổ chức hoa tiêu nào và cũng chưa có chứng chỉ chuyên môn hoa tiêu hàng hải. Ông Tâm chỉ có bằng thuyền trưởng cấp cao trước đây, nhưng không đủ để thay thế cho chứng chỉ chuyên môn riêng biệt mà pháp luật quy định cho hoa tiêu.
Do không đáp ứng đủ điều kiện theo Điều 250 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, ông Tâm buộc phải đăng ký làm việc tại một tổ chức hoa tiêu, tham gia sát hạch và cấp chứng chỉ chuyên môn trước khi được dẫn tàu theo đúng quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Hoa tiêu hàng hải là người đóng vai trò cố vấn chuyên môn cho thuyền trưởng trong quá trình điều khiển tàu qua khu vực hàng hải phức tạp. Mặc dù hỗ trợ, nhưng hoa tiêu không chịu trách nhiệm chỉ huy tàu. Để được hành nghề, người hoa tiêu phải đáp ứng các điều kiện nhất định như quốc tịch Việt Nam, chứng chỉ chuyên môn phù hợp và chịu sự quản lý của tổ chức hoa tiêu.
