Án phí dân sự, lệ phí dân sự là gì?

Án phí và lệ phí dân sự là những khoản tiền quan trọng mà đương sự phải nộp khi tham gia tố tụng tại Tòa án. Đây là nghĩa vụ tài chính gắn liền với việc giải quyết tranh chấp hoặc yêu cầu dân sự. Đồng thời, pháp luật cũng quy định một số trường hợp đặc biệt được miễn nộp để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người yếu thế trong xã hội.

1. Án phí dân sự, lệ phí dân sự là gì?

Căn cứ theo Điều 3 và Điều 4 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14:

Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14

Điều 3. Án phí

1. Án phí bao gồm:

…

b) Án phí dân sự gồm có các loại án phí giải quyết tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động;

…

Điều 4. Lệ phí Tòa án

1. Lệ phí giải quyết yêu cầu về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9 và 10 Điều 27; các khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10 và 11 Điều 29; khoản 1 và khoản 6 Điều 31; khoản 1 và khoản 5 Điều 33 của Bộ luật tố tụng dân sự.

...

Như vậy, án phí dân sự được áp dụng đối với các vụ án có tranh chấp, còn lệ phí dân sự chủ yếu áp dụng cho các việc dân sự theo yêu cầu như công nhận thỏa thuận, công nhận quyền sở hữu hoặc các thủ tục khác. Hai loại phí này đều nhằm duy trì hoạt động xét xử, song mức thu và đối tượng áp dụng có sự khác biệt.

Tình huống giả định

• Nguyên đơn khởi kiện nhưng nhầm lẫn nghĩa vụ tài chính
  Ngày 10/5/2025, tại Phường Nhiêu Lộc, TP. Hồ Chí Minh, bà Nguyễn Thị Mai nộp đơn khởi kiện ông Trần Văn Hùng, yêu cầu đòi lại quyền sử dụng một thửa đất trị giá 500 triệu đồng. Khi nhận được thông báo của Tòa án, bà Mai cho rằng mình chỉ cần nộp tạm ứng lệ phí vài trăm nghìn đồng như trong các việc dân sự thông thường.

• Tòa án giải thích sự khác biệt
  Cán bộ Tòa án nhân dân khu vực 1 – Thành phố Hồ Chí Minh đã giải thích cho bà Mai rằng vì đây là vụ án dân sự có tranh chấp nên bà phải nộp tạm ứng án phí sơ thẩm (khoảng 25 triệu đồng), chứ không phải tạm ứng lệ phí. Lệ phí chỉ áp dụng trong các việc dân sự như yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn hay công nhận thừa kế.

• Kết quả xử lý
  Sau khi được hướng dẫn, bà Mai đã nộp đúng số tiền tạm ứng án phí theo quy định. Nhờ đó, vụ án được thụ lý đúng thủ tục, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của bà trong quá trình tố tụng.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Các trường hợp được miễn nộp tạm ứng án phí, tạm ứng lệ phí

Căn cứ theo Điều 12 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14:

Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14

Điều 12. Miễn nộp tiền tạm ứng án phí, án phí, tạm ứng lệ phí Tòa án, lệ phí Tòa án

1. Những trường hợp sau đây được miễn nộp tiền tạm ứng án phí, án phí:

a) Người lao động khởi kiện đòi tiền lương, trợ cấp mất việc làm, trợ cấp thôi việc, bảo hiểm xã hội, tiền bồi thường về tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; giải quyết những vấn đề bồi thường thiệt hại hoặc vì bị sa thải, chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật;
b) Người yêu cầu cấp dưỡng, xin xác định cha, mẹ cho con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự;
c) Người khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính trong việc áp dụng hoặc thi hành biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn;
d) Người yêu cầu bồi thường về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín;
đ) Trẻ em; cá nhân thuộc hộ nghèo, cận nghèo; người cao tuổi; người khuyết tật; người có công với cách mạng; đồng bào dân tộc thiểu số ở các xã có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; thân nhân liệt sĩ được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận gia đình liệt sĩ.

2. Những trường hợp quy định tại điểm đ khoản 1 Điều này được miễn các khoản tạm ứng lệ phí Tòa án, lệ phí Tòa án quy định tại khoản 1 Điều 4 của Nghị quyết này.

...

Theo đó, pháp luật ưu tiên bảo vệ quyền lợi của các đối tượng dễ bị tổn thương như trẻ em, người khuyết tật, người nghèo, hoặc các vụ việc liên quan đến nhân thân, đời sống thiết yếu. Điều này thể hiện chính sách nhân văn của Nhà nước, bảo đảm rằng khó khăn tài chính không trở thành rào cản trong việc tiếp cận công lý.

Tình huống giả định

• Người lao động được miễn án phí khi khởi kiện
  Ngày 25/7/2025, tại Phường Tân Sơn Hòa, TP. Hồ Chí Minh, chị Lê Thị Thu nộp đơn khởi kiện Công ty TNHH Hoàng Minh về việc chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật. Khi làm thủ tục tại Tòa án nhân dân khu vực 1 – Thành phố Hồ Chí Minh, chị Thu nghĩ rằng mình phải nộp tạm ứng án phí sơ thẩm.

• Tòa án giải thích về chính sách miễn án phí
  Cán bộ Tòa án đã giải thích cho chị Thu rằng theo quy định của Bộ luật Lao động 2019 và Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14, các tranh chấp lao động về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động thuộc diện được miễn án phí.

• Kết quả xử lý
  Sau khi được hướng dẫn, chị Thu hiểu rõ quyền lợi của mình và không phải nộp tạm ứng án phí hay án phí sơ thẩm. Vụ án được thụ lý theo đúng quy định, bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho người lao động.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Án phí dân sự và lệ phí dân sự là nghĩa vụ tài chính quan trọng trong quá trình giải quyết vụ việc tại Tòa án. Án phí áp dụng cho tranh chấp còn lệ phí áp dụng cho yêu cầu dân sự. Pháp luật cũng quy định nhiều trường hợp được miễn nộp nhằm bảo đảm quyền lợi cho các đối tượng yếu thế.