Người giám hộ cho người bị tâm thần có thể thay họ xác lập hoặc thực hiện các giao dịch khi có quyết định của Tòa án, nếu vi phạm nghĩa vụ của người giám hộ họ có thể bị thay đổi tư cách giám hộ.
Khi một người mất năng lực hành vi dân sự như trường hợp bị tâm thần sẽ được chỉ định giám hộ. Người giám hộ có quyền thay người bị bệnh tâm thần định đoạt tài sản trong một số trường hợp tuy nhiên quyền này của người giám hộ bị pháp luật giới hạn chặt chẽ nhằm bảo vệ quyền lợi cho người được giám hộ và phải có quyết định của Tòa án.
1. Người giám hộ có được bán, cho thuê, thế chấp tài sản của người bị tâm thần không?
Căn cứ vào khoản 1 Điều 58 Bộ luật dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 58. Quyền của người giám hộ
1. Người giám hộ của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự có các quyền sau đây:a) Sử dụng tài sản của người được giám hộ để chăm sóc, chi dùng cho những nhu cầu thiết yếu của người được giám hộ;
b) Được thanh toán các chi phí hợp lý cho việc quản lý tài sản của người được giám hộ;
c) Đại diện cho người được giám hộ trong việc xác lập, thực hiện giao dịch dân sự và thực hiện các quyền khác theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người được giám hộ.
2. Người giám hộ của người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi có quyền theo quyết định của Tòa án trong số các quyền quy định tại khoản 1 Điều này.
Pháp luật quy định người giám hộ chỉ có thể quản lý, bảo vệ tài sản và sử dụng vào mục đích phục vụ quyền lợi chính đáng của người được giám hộ. Các hành vi bán, cho thuê, thế chấp, cầm cố… phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền (thường là Tòa án hoặc UBND cấp có thẩm quyền) cho phép. Quy định này nhằm ngăn ngừa việc lợi dụng quyền giám hộ để chiếm đoạt hoặc làm thất thoát tài sản của người được giám hộ.
Tình huống giả định
Một người giám hộ định bán mảnh đất lớn của người được giám hộ để trả nợ cá nhân.
-
Người giám hộ ông Trần Văn An dự định rao bán mảnh đất đứng tên em trai bị tâm thần của mình.
Ông An kí hợp đồng mua bán với người mua mà không thông báo cho người giám sát việc giám hộ; việc ký kết được thực hiện với lý do “cần tiền trả nợ gấp”. -
Người giám sát việc giám hộ phát hiện thương vụ và khiếu nại lên UBND xã, sau đó chuyển vụ việc tới Tòa án.
Người giám sát cung cấp chứng cứ rằng giao dịch chưa nhận được sự đồng ý và rằng việc bán không phải vì lợi ích thiết yếu của người được giám hộ. -
Tòa án xem xét và xác định giao dịch mua bán là giao dịch dân sự giữa người giám hộ và người được giám hộ, liên quan tới tài sản của người được giám hộ.
Do không có sự đồng ý của người giám sát việc giám hộ và không có quyết định của Tòa án, hợp đồng mua bán bị tuyên vô hiệu; người mua có quyền yêu cầu hoàn trả tiền mua. -
Ông Trần Văn An bị Tòa án buộc hoàn trả và bồi thường thiệt hại, Tòa án quyết định thay đổi người giám hộ cho người em.
Ông An bị buộc hoàn trả, bồi thường thiệt hại nếu có, và Tòa án ra quyết định thay đổi người giám hộ vì vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ giám hộ. Ông An còn có thể phải bồi thường các chi phí liên quan và chịu trách nhiệm dân sự đối với việc làm thất thoát tài sản.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Người giám hộ bị xử lý ra sao nếu tự ý bán, cho thuê, thế chấp tài sản của người bị tâm thần?
Căn cứ vào Điều 60 Bộ luật dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 60. Thay đổi người giám hộ
1. Người giám hộ được thay đổi trong trường hợp sau đây:a) Người giám hộ không còn đủ các điều kiện quy định tại Điều 49, Điều 50 của Bộ luật này;
b) Người giám hộ là cá nhân chết hoặc bị Tòa án tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự, có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, mất năng lực hành vi dân sự, mất tích; pháp nhân làm giám hộ chấm dứt tồn tại;
c) Người giám hộ vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ giám hộ;
d) Người giám hộ đề nghị được thay đổi và có người khác nhận làm giám hộ.
...
Khi người giám hộ thực hiện giao dịch trái quy định (không có sự đồng ý của người giám sát hoặc Tòa án), giao dịch sẽ tuyên vô hiệu, buộc hoàn trả, bồi thường và thay đổi người giám hộ để bảo đảm lợi ích của người bị tâm thần. Việc thay đổi người giám hộ là việc quan trọng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người bị tâm thần ; nếu hành vi cấu thành tội (ví dụ chiếm đoạt tài sản), người giám hộ còn có thể bị khởi tố hình sự. Áp dụng biện pháp cụ thể phụ thuộc vào mức độ thiệt hại và chứng cứ do các bên cung cấp.
Tình huống giả định
Người giám hộ thế chấp nhà ở của người được giám hộ để vay tiền kinh doanh rồi trốn nợ.
-
Bà Huỳnh Thanh Thảo đem giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của mẹ đi thế chấp tại ngân hàng để vay vốn làm ăn chưa có sự đồng ý của Tòa án.
Bà Thảo là người giám hộ hợp pháp của mẹ ruột mình bị tâm thần bà Thảo ký hồ sơ thế chấp mà không thông báo người giám sát việc giám hộ và không xin phép Tòa án. -
Bà Thảo không trả được nợ và bị người thân tố cáo yêu cầu Tòa án đổi người giám hộ mới.
Khi không trả được nợ, ngân hàng tiến hành xử lý tài sản thế chấp; người thân phát hiện và tố cáo hành vi lợi dụng giám hộ để chiếm đoạt tài sản của mẹ của bà Thảo. Người thân nộp đơn yêu cầu Tòa án tuyên giao dịch thế chấp vô hiệu và yêu cầu bồi thường. -
Tòa án xác minh, nhận định người giám hộ đã vượt thẩm quyền định đoạt tài sản có giá trị lớn, giao dịch thế chấp không có sự đồng ý của người giám sát hoặc quyết định của Tòa án.
Tòa án xác minh bà Thảo đã vi phạm nghĩa vụ của người giám hộ và tuyên hợp đồng thế chấp vô hiệu, buộc ngân hàng và bà Thảo thực hiện thủ tục hoàn trả, đồng thời ghi nhận hậu quả pháp lý. -
Bà Thảo bị buộc bồi thường cho người được giám hộ và chịu trách nhiệm về thiệt hại.
Tòa án cũng ra quyết định thay đổi người giám hộ do bà Thảo đã vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ giám hộ. Nếu có dấu hiệu chiếm đoạt tài sản có hệ thống, cơ quan điều tra có thể xem xét khởi tố hình sự.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Người giám hộ không được tự ý bán, cho thuê, cầm cố, thế chấp hay tặng cho tài sản của người được giám hộ khi những giao dịch đó là giao dịch có giá trị lớn; các giao dịch như vậy phải có sự đồng ý của người giám sát việc giám hộ hoặc quyết định của Tòa án. Nếu người giám hộ lạm quyền, giao dịch sẽ bị tuyên vô hiệu và người giám hộ phải bồi thường thiệt hại. Tòa án có thể thay đổi người giám hộ, và trong trường hợp nghiêm trọng, người giám hộ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự
