1. Bảo lưu điều ước quốc tế là gì?
Khoản 15 Điều 2 Luật Điều ước quốc tế năm 2016 quy định:
Luật Điều ước quốc tế năm 2016
Điều 2. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
15. Bảo lưu là tuyên bố của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc bên ký kết nước ngoài khi ký, phê chuẩn, phê duyệt hoặc gia nhập điều ước quốc tế nhiều bên nhằm loại trừ hoặc thay đổi hiệu lực pháp lý của một hoặc một số quy định trong điều ước quốc tế.
...
Trong quan hệ điều ước quốc tế nhiều bên, không phải quốc gia nào cũng chấp nhận toàn bộ với mọi điều khoản. Để tạo điều kiện tham gia nhưng vẫn giữ được lập trường riêng, các bên có thể đưa ra tuyên bố bảo lưu đối với một hoặc một số quy định nhất định trong điều ước.
Bảo lưu là hành vi pháp lý mang tính đơn phương, được thực hiện khi ký, phê chuẩn, phê duyệt hoặc gia nhập điều ước nhiều bên. Mục đích của bảo lưu là loại trừ hoặc thay đổi hiệu lực pháp lý của một hoặc một số điều khoản mà bên bảo lưu không muốn bị ràng buộc.
Bảo lưu không đồng nghĩa với việc từ chối toàn bộ điều ước mà chỉ là điều chỉnh giới hạn cam kết, phù hợp với hệ thống pháp luật hoặc chính sách trong nước. Tuy nhiên, việc bảo lưu phải được thực hiện đúng quy định về hình thức, nội dung và chỉ có hiệu lực khi điều ước cho phép.
Tuyên bố bảo lưu phải được lập bằng văn bản và có thể bị các quốc gia khác phản đối nếu cho rằng hành vi đó đi ngược lại mục tiêu, nguyên tắc của điều ước.
Tình huống giả định:
-
Năm 2025 - Việt Nam chuẩn bị gia nhập điều ước quốc tế về thương mại dịch vụ
Việt Nam tiến hành các bước cuối cùng để tham gia một điều ước quốc tế đa phương về thương mại dịch vụ trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Một trong những điều khoản quan trọng của điều ước là yêu cầu các quốc gia thành viên mở cửa hoàn toàn thị trường dịch vụ y tế, bao gồm việc cho phép nhà đầu tư nước ngoài sở hữu 100% bệnh viện tư nhân. -
Việt Nam lo ngại ảnh hưởng đến y tế công và an sinh xã hội
Chính phủ Việt Nam nhận định rằng việc mở cửa lĩnh vực này có thể tác động tiêu cực đến chính sách y tế công và hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt trong bối cảnh nước ta vẫn đang chú trọng cân bằng giữa y tế công - tư. -
Chính phủ quyết định bảo lưu điều khoản về sở hữu bệnh viện
Để bảo vệ quyền chủ động trong việc điều tiết dịch vụ y tế, Việt Nam quyết định bảo lưu điều khoản liên quan đến sở hữu bệnh viện tư nhân trong điều ước. Theo đó, Việt Nam tuyên bố sẽ không áp dụng quy định cho phép nhà đầu tư nước ngoài sở hữu 100% bệnh viện.
Nội dung bảo lưu được thể hiện bằng văn bản và nộp kèm trong hồ sơ gia nhập điều ước, đảm bảo rõ ràng về nghĩa vụ quốc tế mà Việt Nam chấp nhận thực hiện.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
2. Ai có quyền quyết định phản đối bảo lưu điều ước quốc tế?
Điều 49 Luật Điều ước quốc tế năm 2016 quy định:
Luật Điều ước quốc tế năm 2016
Điều 49. Thẩm quyền quyết định chấp nhận hoặc phản đối bảo lưu của bên ký kết nước ngoài
1. Quốc hội quyết định chấp nhận hoặc phản đối bảo lưu của bên ký kết nước ngoài đối với điều ước quốc tế mà Quốc hội phê chuẩn hoặc quyết định gia nhập.
2. Chủ tịch nước quyết định chấp nhận hoặc phản đối bảo lưu của bên ký kết nước ngoài đối với điều ước quốc tế mà Chủ tịch nước quyết định ký, phê chuẩn hoặc gia nhập.
3. Chính phủ quyết định chấp nhận hoặc phản đối bảo lưu của bên ký kết nước ngoài đối với điều ước quốc tế mà Chính phủ quyết định ký, phê duyệt hoặc gia nhập.
4. Việc chấp nhận hoặc phản đối bảo lưu của bên ký kết nước ngoài phải được thể hiện bằng văn bản.
Việc một quốc gia đưa ra tuyên bố bảo lưu khi tham gia điều ước quốc tế là một thực tiễn phổ biến và được chấp nhận trong luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, các quốc gia còn lại có quyền phản đối nếu cho rằng việc bảo lưu đó làm thay đổi bản chất, mục tiêu hoặc nội dung của điều ước. Đối với Việt Nam, Luật Điều ước quốc tế năm 2016 đã quy định rõ thẩm quyền phản đối bảo lưu căn cứ vào chủ thể ký kết điều ước ban đầu.
Cụ thể, nếu điều ước được Quốc hội phê chuẩn hoặc quyết định gia nhập, thì chỉ Quốc hội mới có quyền quyết định phản đối bảo lưu. Trường hợp điều ước do Chủ tịch nước quyết định ký, phê chuẩn hoặc gia nhập, thì quyền phản đối thuộc về Chủ tịch nước. Tương tự, Chính phủ sẽ là cơ quan có thẩm quyền trong các điều ước do Chính phủ quyết định tham gia hoặc phê duyệt. Cách phân định này giúp bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống quyền lực nhà nước và bảo vệ nguyên tắc phân công theo Hiến pháp.
Ngoài ra, việc chấp nhận hay phản đối bảo lưu đều phải được thể hiện bằng văn bản chính thức, nhằm đảm bảo tính minh bạch và có giá trị pháp lý rõ ràng trong quan hệ quốc tế.
Tình huống giả định:
Việt Nam phản đối bảo lưu của Nhật Bản trong điều ước quốc tế về chất thải nhựa
- Tháng 5/2026 – Việt Nam phê duyệt tham gia điều ước quốc tế về rác thải nhựa
Chính phủ Việt Nam thông qua quyết định tham gia một điều ước quốc tế nhiều bên về kiểm soát ô nhiễm rác thải nhựa đại dương. Điều ước đặt ra nghĩa vụ cấm xuất khẩu rác thải nhựa sang các quốc gia đang phát triển nhằm bảo vệ môi trường biển toàn cầu. - Nhật Bản bảo lưu điều khoản cấm xuất khẩu rác thải
Là một quốc gia thành viên, Nhật Bản tuyên bố bảo lưu điều khoản cấm xuất khẩu rác thải nhựa, cho rằng phần lớn rác thải của họ đã được phân loại và xử lý để tái chế trước khi xuất khẩu, nên không gây hại cho môi trường. - Bộ Tài nguyên và Môi trường kiến nghị phản đối
Trước tuyên bố của Nhật Bản, Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam cho rằng bảo lưu này đi ngược lại mục tiêu cốt lõi của điều ước và có thể làm giảm hiệu lực và bắt buộc chung của văn kiện quốc tế. Bộ kiến nghị Chính phủ xem xét phản đối theo thẩm quyền. - Chính phủ ban hành văn bản phản đối bảo lưu của Nhật Bản
Sau khi nghiên cứu đề xuất của bộ chuyên môn, Chính phủ Việt Nam ra văn bản chính thức phản đối bảo lưu của Nhật Bản, với lý do đây là hành vi có thể tạo tiền lệ xấu trong thực thi điều ước, ảnh hưởng đến mục tiêu bảo vệ môi trường biển toàn cầu.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
3. Kết luận
Bảo lưu là tuyên bố pháp lý được thực hiện khi tham gia điều ước quốc tế nhằm giới hạn một phần nghĩa vụ. Theo luật Việt Nam, hành vi này được quy định rõ tại Khoản 15 Điều 2 Luật Điều ước quốc tế 2016. Đồng thời, việc phản đối bảo lưu của nước ngoài được trao cho Quốc hội, Chủ tịch nước hoặc Chính phủ tùy vào chủ thể phê chuẩn điều ước.
