Pháp luật Việt Nam hiện hành chỉ quy định một hình thức thi hành án tử hình là tiêm thuốc độc, kèm theo trình tự thi hành được kiểm soát chặt chẽ theo luật.
Hình phạt tử hình là chế tài nghiêm khắc nhất trong hệ thống hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và việc thi hành hình phạt này được điều chỉnh chặt chẽ bằng các quy định riêng. Pháp luật hiện hành xác định cụ thể hình thức thi hành án tử hình được áp dụng thống nhất trên phạm vi cả nước. Bên cạnh hình thức thi hành, trình tự thi hành án tử hình cũng được quy định chi tiết nhằm bảo đảm đúng thẩm quyền, đúng thủ tục và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
1. Việt Nam hiện có mấy hình thức tử hình?
Căn cứ khoản 1 Điều 82 Luật Thi hành án hình sự 2019 quy định:
Điều 82. Hình thức và trình tự thi hành án tử hình
1. Thi hành án tử hình được thực hiện bằng tiêm thuốc độc. Quy trình thực hiện việc tiêm thuốc độc do Chính phủ quy định.
...
Tiêm thuốc độc là hình thức tử hình duy nhất đang được áp dụng tại Việt Nam. Quy định này thay thế hoàn toàn các hình thức trước đây như xử bắn nhằm bảo đảm tính kiểm soát, hạn chế rủi ro và giảm thiểu tác động bên ngoài trong quá trình thi hành án. Khi thực hiện án tử hình, cơ quan thi hành án phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình về chuẩn bị thuốc, kiểm tra hồ sơ, nhân thân và các điều kiện liên quan, bảo đảm các bước đều diễn ra đúng pháp luật và an toàn.
Tình huống giả định:
- Cơ quan thi hành án chuẩn bị hồ sơ và kiểm tra điều kiện pháp lý
Tại Thành phố Hà Nội, Hội đồng thi hành án tử hình tiến hành rà soát hồ sơ của phạm nhân Lê Minh Thành trước thời điểm thi hành án. Các cán bộ kiểm tra danh bản, chỉ bản và xác nhận đầy đủ thông tin nhân thân theo quy định. - Đội thi hành án chuẩn bị địa điểm và phương tiện thi hành án
Đội thi hành án bố trí phòng tiêm, thuốc và thiết bị chuyên dụng theo hướng dẫn của cơ quan y tế. Các bước kiểm tra điều kiện kỹ thuật được thực hiện liên tục để bảo đảm quy trình tiêm thuốc độc có thể vận hành đúng yêu cầu. -
Phạm nhân được thực hiện quyền trước thời điểm thi hành án
Trong thời gian chờ thực hiện quyết định, anh Thành được ăn uống, viết thư và ghi âm lời nhắn gửi lại gia đình theo quy định. Hội đồng thi hành án ghi nhận đầy đủ quyền lợi cuối cùng mà phạm nhân được hưởng trước khi bước vào quy trình tiêm thuốc độc.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Trình tự thi hành án tử hình được thực hiện ra sao?
Khoản 4 Điều 82 Luật Thi hành án hình sự 2019 quy định trình tự thi hành án tử hình như sau:
Điều 82. Hình thức và trình tự thi hành án tử hình
...
4. Trình tự thi hành án tử hình được thực hiện như sau:
a) Căn cứ quyết định thi hành án tử hình và yêu cầu của Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình, Cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp hoặc Vệ binh hỗ trợ tư pháp thực hiện áp giải người chấp hành án đến nơi làm việc của Hội đồng thi hành án tử hình;
b) Thực hiện yêu cầu của Hội đồng thi hành án tử hình, cán bộ chuyên môn thuộc Công an nhân dân hoặc Quân đội nhân dân tiến hành lăn tay, kiểm tra danh bản, chỉ bản, đối chiếu với hồ sơ, tài liệu có liên quan; chụp ảnh, ghi hình quá trình làm thủ tục lăn tay, kiểm tra và lập biên bản; báo cáo Hội đồng thi hành án tử hình về kết quả kiểm tra;
c) Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình công bố quyết định thi hành án, quyết định không kháng nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và quyết định không kháng nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, quyết định của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao không chấp nhận kháng nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao hoặc kháng nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, quyết định của Chủ tịch nước bác đơn xin ân giảm hình phạt tử hình.
Ngay sau khi Chủ tịch Hội đồng thi hành án công bố các quyết định, Cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp hoặc Vệ binh hỗ trợ tư pháp có nhiệm vụ giao các quyết định trên cho người chấp hành án để người đó tự đọc. Trường hợp người chấp hành án không biết chữ, không biết tiếng Việt hoặc không tự mình đọc được thì Hội đồng thi hành án tử hình chỉ định người đọc hoặc phiên dịch các quyết định trên cho người đó nghe. Quá trình công bố và đọc các quyết định phải được chụp ảnh, ghi hình, ghi âm và lưu vào hồ sơ thi hành án tử hình;
d) Theo lệnh của Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình, cán bộ chuyên môn do cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu chỉ định thực hiện việc thi hành án và báo cáo kết quả cho Chủ tịch Hội đồng;
đ) Theo lệnh của Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình, bác sỹ pháp y xác định tình trạng của người đã bị thi hành án tử hình và báo cáo kết quả cho Hội đồng;
e) Hội đồng thi hành án tử hình lập biên bản thi hành án; báo cáo về quá trình, kết quả thi hành án cho Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, cơ quan quản lý thi hành án hình sự. Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu làm thủ tục khai tử tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi thi hành án;
g) Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu có trách nhiệm bảo quản tử thi, tổ chức mai táng, vẽ sơ đồ mộ người đã bị thi hành án. Ủy ban nhân dân cấp xã nơi mai táng có nhiệm vụ phối hợp với cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu trong việc mai táng và quản lý mộ của người đã bị thi hành án;
h) Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày thi hành án, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu thông báo cho thân nhân của người đã bị thi hành án biết, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 83 của Luật này.
Trình tự thi hành án tử hình được tổ chức dưới sự điều hành của Hội đồng thi hành án tử hình và được giám sát chặt chẽ bởi các cơ quan có thẩm quyền. Trước khi thi hành án, người chấp hành án được kiểm tra đầy đủ hồ sơ nhân thân và được bảo đảm một số quyền nhất định theo luật định. Việc thi hành án được thực hiện bằng tiêm thuốc độc, có sự tham gia của lực lượng chuyên trách và bác sĩ pháp y để xác định tình trạng tử vong. Sau khi thi hành án, các thủ tục pháp lý liên quan đến khai tử, mai táng và thông báo cho thân nhân được thực hiện theo đúng trình tự luật định.
Tình huống giả định:
- Hội đồng thi hành án tử hình tổ chức chuẩn bị thi hành án
Sau khi bản án tử hình có hiệu lực pháp luật, Hội đồng thi hành án tử hình ra quyết định tổ chức thi hành án và yêu cầu Cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp áp giải người chấp hành án đến địa điểm thi hành án đồng thời kiểm tra danh bản, chỉ bản và hồ sơ lý lịch. - Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình công bố quyết định và tổ chức thi hành án
Tại địa điểm thi hành án, Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình công bố các quyết định có liên quan, giao cho người chấp hành án tự đọc hoặc được đọc, phiên dịch theo quy định. Sau đó, theo lệnh của Chủ tịch Hội đồng, cán bộ chuyên môn thực hiện việc thi hành án bằng hình thức tiêm thuốc độc, dưới sự giám sát của bác sĩ pháp y. -
Hội đồng thi hành án tử hình hoàn tất thủ tục sau thi hành án
Sau khi thi hành án, Hội đồng thi hành án tử hình lập biên bản, báo cáo kết quả cho các cơ quan có thẩm quyền. Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh hoặc cấp quân khu thực hiện thủ tục khai tử, tổ chức mai táng và thông báo cho thân nhân người đã bị thi hành án theo đúng quy định.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Pháp luật Việt Nam hiện hành quy định thống nhất một hình thức thi hành án tử hình là tiêm thuốc độc và áp dụng trên phạm vi cả nước. Bên cạnh hình thức thi hành, trình tự thi hành án tử hình được tổ chức theo các bước chặt chẽ, có sự tham gia và giám sát của nhiều cơ quan có thẩm quyền. Việc quy định cụ thể về hình thức và trình tự nhằm bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, đồng thời tuân thủ các yêu cầu về nhân đạo và thủ tục pháp lý.
