Thi hành án tử hình là quy trình nghiêm ngặt, được pháp luật quy định chặt chẽ nhằm bảo đảm sự công bằng và nghiêm minh trong việc áp dụng hình phạt cao nhất đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng. Trong quá trình này, việc thành lập, tổ chức và giải thể Hội đồng thi hành án tử hình là những bước mang tính bắt buộc và có ý nghĩa pháp lý quan trọng.
1. Căn cứ thành lập Hội đồng thi hành án tử hình là gì?
Theo quy định tại Điều 78 Luật Thi hành án hình sự 2019:
Điều 78. Quyết định thành lập Hội đồng thi hành án tử hình
1. Ngay khi có quyết định thi hành án tử hình, Chánh án Tòa án đã ra quyết định thi hành án có văn bản yêu cầu Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh hoặc Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu cử đại diện lãnh đạo tham gia Hội đồng thi hành án tử hình. Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được văn bản yêu cầu, Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh hoặc Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu phải có văn bản cử đại diện lãnh đạo tham gia Hội đồng thi hành án tử hình.
2. Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được văn bản cử đại diện lãnh đạo tham gia Hội đồng thi hành án tử hình của các cơ quan quy định tại khoản 1 Điều này, Chánh án Tòa án đã ra quyết định thi hành án phải ra quyết định thành lập Hội đồng thi hành án tử hình. Quyết định thành lập Hội đồng thi hành án tử hình phải ghi rõ ngày, tháng, năm ra quyết định, họ, tên, chức vụ của người ra quyết định; căn cứ ra quyết định; họ, tên, chức vụ của người tham gia Hội đồng.
3. Hội đồng thi hành án tử hình bao gồm:
a) Chánh án hoặc Phó Chánh án Tòa án đã ra quyết định thi hành án làm Chủ tịch Hội đồng;
b) Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp;
c) Thủ trưởng hoặc Phó Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp.
4. Giúp việc cho Hội đồng thi hành án tử hình có Thư ký là cán bộ, công chức của Tòa án, do Chánh án Tòa án có thẩm quyền ra quyết định thi hành án phân công.
Luật quy định cụ thể về trình tự và thời hạn thành lập Hội đồng thi hành án tử hình nhằm bảo đảm tính khách quan, chặt chẽ trong tổ chức thi hành án. Sau khi có quyết định thi hành án tử hình, Chánh án Tòa án phải yêu cầu Viện kiểm sát và cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp cử đại diện lãnh đạo tham gia Hội đồng. Trong vòng 3 ngày làm việc kể từ khi nhận yêu cầu, các bên phải có văn bản cử người. Chánh án sau đó có thêm 3 ngày để ra quyết định thành lập Hội đồng, ghi rõ thông tin pháp lý và danh sách thành viên. Hội đồng gồm 3 đại diện: từ Tòa án (chủ trì), Viện kiểm sát và cơ quan thi hành án hình sự; có thêm Thư ký giúp việc do Chánh án phân công.
Ví dụ thực tế:
Quy trình thành lập Hội đồng thi hành án tử hình theo quy định mới về tiêm thuốc độc
Việc thi hành án tử hình bằng hình thức tiêm thuốc độc theo Nghị định 82/2011/NĐ-CP và Nghị định sửa đổi 47/2020/NĐ-CP. Trong đó, một nội dung quan trọng được đề cập là căn cứ và trình tự thành lập Hội đồng thi hành án tử hình.
Theo quy định, ngay sau khi có quyết định thi hành án tử hình, Chánh án Tòa án đã ra quyết định có trách nhiệm gửi văn bản đề nghị Viện trưởng Viện kiểm sát và Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp cử đại diện tham gia Hội đồng thi hành án tử hình. Sau khi nhận được văn bản cử người trong vòng 3 ngày làm việc, Chánh án sẽ ra quyết định thành lập Hội đồng, trong đó ghi rõ thành phần, chức vụ, ngày tháng ra quyết định và căn cứ pháp lý.
Thành phần Hội đồng bao gồm ba chức danh: Chánh án hoặc Phó Chánh án Tòa án (làm Chủ tịch Hội đồng), Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, và Thủ trưởng hoặc Phó Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự. Ngoài ra, Thư ký Hội đồng là cán bộ được Chánh án phân công từ Tòa án.
Nguồn: Viện Kiểm Sát Nhân Dân Tối Cao
2. Hội đồng thi hành án tử hình giải thể khi nào?
Điểm e khoản 1 Điều 79 Luật Thi hành án hình sự 2019 quy định rõ ràng về thời điểm giải thể của Hội đồng thi hành án tử hình:
Điều 79. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng thi hành án tử hình
1. Hội đồng thi hành án tử hình có nhiệm vụ, quyền hạn sau đây:
...
e) Hội đồng tự giải thể sau khi hoàn thành nhiệm vụ của mình.
...
Luật không yêu cầu quyết định riêng để giải thể Hội đồng thi hành án tử hình. Khi các thành viên đã phối hợp thực hiện xong toàn bộ quy trình thi hành án – từ lên kế hoạch, xác minh điều kiện chấp hành án đến điều hành thực hiện và báo cáo kết quả – thì Hội đồng được coi là hoàn thành và kết thúc nhiệm vụ. Đây là cơ chế giải thể tự động, giúp giảm tải thủ tục hành chính nhưng vẫn đảm bảo kiểm soát được toàn bộ tiến trình thi hành án thông qua biên bản và hồ sơ lưu trữ.
Tình huống giả định:
Tòa án Long An giải thể Hội đồng thi hành án tử hình ngay sau khi hoàn thành nhiệm vụ
Tháng 9/2025, Tòa án nhân dân tỉnh Long An ra quyết định thi hành án tử hình đối với Trần Văn Lực, người bị kết án tử hình vì phạm tội giết người cướp tài sản. Ngay sau đó, Chánh án Tòa án gửi văn bản đề nghị Viện kiểm sát nhân dân tỉnh và Cơ quan thi hành án hình sự Công an tỉnh cử đại diện tham gia Hội đồng thi hành án tử hình theo đúng quy định tại Điều 78 Luật Thi hành án hình sự.
Sau khi đủ thành phần, Hội đồng thi hành án tử hình được thành lập, tiến hành các bước chuẩn bị và tổ chức thi hành án theo hình thức tiêm thuốc độc. Quá trình thi hành án được thực hiện nghiêm túc, đúng trình tự, bảo đảm tính nhân đạo. Sau khi xác nhận tử tù đã chết, Hội đồng lập biên bản và hoàn tất toàn bộ thủ tục theo quy định.
Ngay sau khi hoàn thành việc thi hành án, Hội đồng thi hành án tử hình tự động giải thể theo đúng quy định tại điểm e khoản 1 Điều 79 – tức là ngay sau khi hoàn thành nhiệm vụ của mình, Hội đồng chấm dứt tồn tại mà không cần thêm một quyết định giải thể riêng biệt nào.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Có được hoãn thi hành án tử hình không?
Căn cứ theo quy định tại Điều 81 Luật Thi hành án hình sự 2019:
Điều 81. Hoãn thi hành án tử hình
1. Hội đồng thi hành án tử hình quyết định hoãn thi hành án tử hình nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Người bị kết án tử hình thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 40 của Bộ luật Hình sự;
b) Có lý do bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan;
c) Ngay trước khi thi hành án người bị kết án tử hình khai báo những tình tiết mới về tội phạm.
2. Khi quyết định hoãn thi hành án tử hình, Hội đồng thi hành án tử hình phải lập biên bản ghi rõ ngày, giờ, tháng, năm, địa điểm thi hành án; họ, tên, chức vụ của thành viên Hội đồng; lý do hoãn thi hành án. Biên bản hoãn thi hành án phải được tất cả các thành viên Hội đồng ký, lưu hồ sơ thi hành án tử hình và báo cáo Chánh án Tòa án đã ra quyết định thi hành án, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, Viện trưởng Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu và cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu.
3. Cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp hoặc Vệ binh hỗ trợ tư pháp áp giải, bàn giao người được hoãn thi hành án tử hình cho trại tạm giam để tiếp tục quản lý giam giữ người đó. Việc giao nhận người được hoãn thi hành án tử hình phải được lập thành biên bản.
4. Trường hợp hoãn thi hành án theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều này thì Hội đồng thi hành án tử hình hoãn thi hành án và báo cáo Chánh án Tòa án đã ra quyết định thi hành án để báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao xem xét, quyết định.
Trường hợp hoãn thi hành án theo quy định tại điểm b và điểm c khoản 1 Điều này mà lý do hoãn không còn thì Chánh án Tòa án ra quyết định thi hành án yêu cầu Hội đồng tiếp tục thực hiện việc thi hành án. Trường hợp có sự thay đổi thành viên Hội đồng thì Chánh án Tòa án đã ra quyết định thi hành án quyết định thay đổi thành viên Hội đồng hoặc thành lập Hội đồng thi hành án tử hình theo quy định tại Điều 78 của Luật này.
Hoãn thi hành án tử hình là cơ chế nhân đạo nhằm bảo đảm thận trọng trong việc thi hành hình phạt cao nhất. Theo Điều 81 Luật Thi hành án hình sự 2019, Hội đồng thi hành án tử hình phải hoãn thi hành án nếu người bị kết án thuộc trường hợp đặc biệt như: đang mang thai, mắc bệnh hiểm nghèo, bị tâm thần; có lý do bất khả kháng, trở ngại khách quan; hoặc khai báo tình tiết mới ngay trước giờ thi hành án.
Việc hoãn thi hành án phải được lập biên bản rõ ràng, báo cáo đến các cơ quan liên quan và người bị án sẽ tiếp tục bị giam giữ. Sau khi lý do hoãn không còn, Chánh án Tòa án sẽ ra quyết định thi hành lại và thành lập Hội đồng mới nếu cần thiết. Quy định này thể hiện nguyên tắc nhân đạo và phòng ngừa sai sót pháp lý trong thi hành án tử hình.
Ví dụ thực tế:
Tạm hoãn thi hành án tử hình vì tử tù khai nhận thêm một vụ giết người trước giờ thi hành án
Ngày 17/7/2017, Hội đồng thi hành án tỉnh Bình Thuận dự kiến thi hành án tử hình đối với tử tù Nguyễn Hữu Trí (sinh năm 1989, trú tại Bình Thuận), người bị kết án tử hình về tội giết người cướp tài sản. Tuy nhiên, ngay trước thời điểm thi hành án, Trí bất ngờ khai nhận đã từng tham gia một vụ giết người khác xảy ra vào năm 2011 tại xã Hàm Kiệm, huyện Hàm Thuận Nam, cùng với một đồng phạm chưa bị bắt.
Trước tình tiết mới này, Hội đồng thi hành án quyết định tạm hoãn thi hành án tử hình để cơ quan điều tra tiến hành xác minh lời khai. Cơ quan chức năng nhận định đây là tình tiết có thể ảnh hưởng đến trách nhiệm hình sự trong vụ án khác, cần được xem xét theo đúng quy định pháp luật. Việc hoãn thi hành án trong trường hợp này phù hợp với quy định tại Điều 35 Luật Thi hành án hình sự.
Nguồn: Báo Công An Nhân Dân
4. Kết luận
Hội đồng thi hành án tử hình là tổ chức có sự phối hợp giữa nhiều cơ quan, bắt buộc được thành lập theo quy định khi thi hành án tử hình. Hội đồng sẽ tự giải thể sau khi hoàn tất nhiệm vụ và việc hoãn thi hành án cũng được luật quy định chặt chẽ trong một số tình huống đặc biệt. Điều này thể hiện tính thận trọng, nghiêm minh và nhân đạo trong quá trình áp dụng hình phạt cao nhất của pháp luật Việt Nam.
