Một tài sản có thể được dùng để bảo đảm nhiều nghĩa vụ nếu giá trị tài sản lớn hơn tổng giá trị các nghĩa vụ được bảo đảm và việc bảo đảm được xác lập đúng quy định pháp luật.
Tài sản bảo đảm là một yếu tố quan trọng trong giao dịch dân sự, giúp nâng cao tính an toàn và sự tin cậy giữa các bên. Pháp luật quy định rõ khái niệm và đặc điểm của tài sản bảo đảm nhằm xác định phạm vi và giá trị pháp lý của loại tài sản này. Đồng thời, việc một tài sản được sử dụng để bảo đảm cho nhiều nghĩa vụ cũng được pháp luật quy định chặt chẽ để bảo đảm sự ổn định, minh bạch trong giao dịch dân sự và bảo vệ quyền lợi của các chủ thể liên quan.
1. Tài sản bảo đảm là gì?
Điều 295 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 295. Tài sản bảo đảm
1. Tài sản bảo đảm phải thuộc quyền sở hữu của bên bảo đảm, trừ trường hợp cầm giữ tài sản, bảo lưu quyền sở hữu.
2. Tài sản bảo đảm có thể được mô tả chung, nhưng phải xác định được.
3. Tài sản bảo đảm có thể là tài sản hiện có hoặc tài sản hình thành trong tương lai.
4. Giá trị của tài sản bảo đảm có thể lớn hơn, bằng hoặc nhỏ hơn giá trị nghĩa vụ được bảo đảm.
Tài sản bảo đảm là cơ sở để bên nhận bảo đảm yên tâm về khả năng thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ. Tài sản dùng để bảo đảm phải thuộc quyền sở hữu hợp pháp của bên bảo đảm, qua đó bảo đảm quyền định đoạt và khả năng xử lý khi nghĩa vụ không được thực hiện. Đồng thời, pháp luật cho phép mô tả tài sản theo dạng khái quát, miễn là có thể xác định được, tạo điều kiện linh hoạt cho các chủ thể trong giao dịch dân sự. Tài sản bảo đảm có thể là tài sản đang tồn tại hoặc sẽ được hình thành trong tương lai, qua đó đáp ứng nhu cầu đa dạng của các chủ thể trong quan hệ nghĩa vụ.
Tình huống giả định
Xác định tài sản bảo đảm trong hợp đồng vay vốn cá nhân
-
Xác lập nhu cầu vay và lựa chọn tài sản bảo đảm
Tháng 3/2025, anh Lê Hoàng Minh (cư trú tại TP. Đà Nẵng) có nhu cầu vay 300.000.000 đồng từ một công ty tài chính để đầu tư kinh doanh. Do chưa có bất động sản, anh Minh đề xuất dùng chiếc xe máy SH đứng tên mình làm tài sản bảo đảm cho khoản vay. Chiếc xe được mua hợp pháp, đang sử dụng ổn định và không phát sinh tranh chấp. -
Thẩm định quyền sở hữu và tình trạng tài sản
Công ty tài chính tiến hành kiểm tra giấy đăng ký xe, đối chiếu số khung số máy và xác minh tình trạng pháp lý của tài sản. Kết quả cho thấy chiếc xe thuộc quyền sở hữu hợp pháp của anh Minh, không bị cầm cố hoặc thế chấp tại bất kỳ tổ chức nào khác. Các bên thống nhất ghi nhận xe máy là tài sản bảo đảm trong hợp đồng vay. -
Ký kết hợp đồng và xác lập giá trị pháp lý
Sau khi hoàn tất thẩm định, hai bên ký hợp đồng vay kèm hợp đồng cầm cố tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015. Việc xác định đúng tài sản bảo đảm giúp giao dịch được thực hiện an toàn và hạn chế rủi ro phát sinh trong quá trình thực hiện nghĩa vụ.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Một tài sản có thể được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ không?
Điều 296 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 296. Một tài sản dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ
1. Một tài sản có thể được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ, nếu có giá trị tại thời điểm xác lập giao dịch bảo đảm lớn hơn tổng giá trị các nghĩa vụ được bảo đảm, trừ trường hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.
2. Trường hợp một tài sản được bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ thì bên bảo đảm phải thông báo cho bên nhận bảo đảm sau biết về việc tài sản bảo đảm đang được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ khác. Mỗi lần bảo đảm phải được lập thành văn bản.
3. Trường hợp phải xử lý tài sản để thực hiện một nghĩa vụ đến hạn thì các nghĩa vụ khác tuy chưa đến hạn đều được coi là đến hạn và tất cả các bên cùng nhận bảo đảm đều được tham gia xử lý tài sản. Bên nhận bảo đảm đã thông báo về việc xử lý tài sản có trách nhiệm xử lý tài sản, nếu các bên cùng nhận bảo đảm không có thoả thuận khác.
Trường hợp các bên muốn tiếp tục thực hiện các nghĩa vụ chưa đến hạn thì có thể thỏa thuận về việc bên bảo đảm dùng tài sản khác để bảo đảm việc thực hiện các nghĩa vụ chưa đến hạn.
Việc cho phép một tài sản bảo đảm được dùng cho nhiều nghĩa vụ mang lại sự linh hoạt trong giao dịch dân sự, nhất là khi bên bảo đảm có nhu cầu huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau. Tuy nhiên, tính minh bạch phải được đặt lên hàng đầu, vì pháp luật yêu cầu bên bảo đảm phải thông báo cho các bên nhận bảo đảm trước đó để tránh chồng chéo quyền ưu tiên và hạn chế rủi ro. Khi tài sản phải xử lý để thực hiện nghĩa vụ đến hạn, mọi nghĩa vụ liên quan dù chưa đến hạn cũng được xem là đến hạn nhằm bảo đảm việc phân chia giá trị tài sản công bằng giữa các bên.
Tình huống giả định
Một tài sản bảo đảm cho nhiều khoản vay tại TP. Hồ Chí Minh
-
Thế chấp tài sản cho khoản vay đầu tiên
Tháng 6/2025, anh Trần Quang Huy (cư trú tại phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh) vay 400.000.000 đồng từ Ngân hàng ACB để mở rộng hoạt động kinh doanh. Anh Huy dùng căn hộ chung cư đứng tên mình làm tài sản thế chấp cho khoản vay này. Ngân hàng ACB đăng ký biện pháp bảo đảm theo đúng trình tự pháp luật. -
Phát sinh khoản vay thứ hai và thông báo tình trạng tài sản
Đến tháng 10/2025, anh Huy tiếp tục vay 200.000.000 đồng từ Công ty Tài chính Shinhan và đề nghị dùng chính căn hộ trên để bảo đảm nghĩa vụ trả nợ. Công ty Tài chính Shinhan kiểm tra thông tin, biết rõ căn hộ đã được thế chấp trước đó và xác định giá trị tài sản vẫn lớn hơn tổng các nghĩa vụ được bảo đảm. Hai bên lập hợp đồng bảo đảm riêng bằng văn bản theo quy định. -
Xử lý tài sản khi một nghĩa vụ đến hạn
Đến hạn thanh toán khoản vay tại Công ty Tài chính Shinhan, anh Huy không còn khả năng trả nợ. Các bên thống nhất xử lý căn hộ để thực hiện nghĩa vụ, trong đó Ngân hàng ACB và Công ty Tài chính Shinhan cùng tham gia xử lý và phân chia giá trị tài sản theo thứ tự ưu tiên đã xác lập. Việc xử lý được thực hiện đúng quy định nhằm bảo đảm quyền lợi của các bên liên quan.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Tài sản bảo đảm giữ vai trò quan trọng trong việc bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và tạo sự an toàn cho các giao dịch dân sự. Tài sản bảo đảm phải thuộc quyền sở hữu hợp pháp của bên bảo đảm, có thể xác định được và được dùng để ràng buộc trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ theo thỏa thuận của các bên. Một tài sản có thể được dùng để bảo đảm cho nhiều nghĩa vụ nếu giá trị tài sản lớn hơn tổng giá trị các nghĩa vụ được bảo đảm, đồng thời việc xử lý tài sản phải tuân thủ cơ chế pháp luật để bảo vệ quyền lợi của các bên nhận bảo đảm.
