Người biểu diễn, chủ sở hữu cuộc biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình và tổ chức phát sóng là các chủ thể được pháp luật bảo hộ quyền liên quan theo Luật Sở hữu trí tuệ.
Quyền liên quan là quyền của tổ chức, cá nhân đối với cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình và chương trình phát sóng. Pháp luật quy định rõ những nhóm chủ thể được bảo hộ quyền này nhằm bảo đảm quyền lợi cho người biểu diễn, nhà sản xuất và tổ chức phát sóng trong hoạt động sáng tạo và truyền tải tác phẩm đến công chúng.
1. Quyền liên quan là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 3 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 4. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
3. Quyền liên quan đến quyền tác giả (sau đây gọi là quyền liên quan) là quyền của tổ chức, cá nhân đối với cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa.
...
Quyền liên quan là một dạng quyền sở hữu trí tuệ gắn liền với quyền tác giả. Nếu quyền tác giả bảo vệ người sáng tạo ra tác phẩm thì quyền liên quan bảo vệ người thể hiện, tái tạo và truyền tải tác phẩm đến công chúng. Nội dung của quyền này không hướng đến bản thân ý tưởng hay nội dung nghệ thuật mà tập trung vào hoạt động thể hiện, ghi âm, ghi hình hoặc phát sóng các tác phẩm đã có.
Pháp luật bảo hộ quyền liên quan nhằm đảm bảo rằng những cá nhân hoặc tổ chức có đóng góp trong việc đưa tác phẩm đến người nghe, người xem đều được hưởng quyền lợi hợp pháp. Nhờ đó, công sức, chi phí và kỹ năng kỹ thuật trong quá trình biểu diễn, ghi âm, hoặc phát sóng được ghi nhận và bảo vệ.
Tình huống giả định
- Ca sĩ An đã biểu diễn trong một chương trình trực tiếp
Ca sĩ Hà An được mời tham gia chương trình truyền hình trực tiếp “Giai điệu Việt” do Đài Truyền hình Thành phố sản xuất. Trong đêm biểu diễn, chị thể hiện ca khúc “Nắng về trên phố” với phong cách phối khí mới, nhận được sự yêu thích của khán giả. - Chị An thắc mắc về quyền liên quan
Sau khi chương trình được phát lại trên nền tảng trực tuyến, Hà An phát hiện một số kênh YouTube và nền tảng mạng xã hội đã cắt ghép, đăng tải lại phần biểu diễn của mình để quảng cáo mà không xin phép. - Chị An và nhà sản xuất gửi đơn thắc mắc đên cơ quan có thẩm quyền
Chị An và nhà sản xuất chương trình gửi đơn thắc mắc lên cơ quan quản lý nhà nước để hỏi liệu phần biểu diễn của họ có được bảo hộ hay không và quyền lợi cụ thể là gì. - Cơ quan chức năng giải thích quyền liên quan cho anh An
Cục Bản quyền tác giả trả lời: phần trình diễn của ca sĩ Hà An được bảo hộ quyền liên quan theo quy định tại Điều 16 và Điều 29 Luật Sở hữu trí tuệ 2005. Theo đó, người biểu diễn có quyền nhân thân và quyền tài sản. Đồng thời, nhà sản xuất chương trình cũng được bảo hộ với tư cách chủ sở hữu bản ghi hình buổi biểu diễn.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Tổ chức, cá nhân nào được bảo hộ quyền liên quan?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 16 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 16. Tổ chức, cá nhân được bảo hộ quyền liên quan
1. Diễn viên, ca sĩ, nhạc công, vũ công và những người khác trình bày tác phẩm văn học, nghệ thuật (sau đây gọi chung là người biểu diễn).
2. Tổ chức, cá nhân là chủ sở hữu cuộc biểu diễn quy định tại khoản 1 Điều 44 của Luật này.
3. Tổ chức, cá nhân định hình lần đầu âm thanh, hình ảnh của cuộc biểu diễn hoặc các âm thanh, hình ảnh khác (sau đây gọi là nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình).
4. Tổ chức khởi xướng và thực hiện việc phát sóng (sau đây gọi là tổ chức phát sóng).
Các tổ chức, cá nhân được bảo hộ quyền liên quan là những chủ thể có đóng góp trực tiếp vào quá trình tạo ra, ghi lại hoặc phát tán tác phẩm đến công chúng. Cụ thể, người biểu diễn là người thể hiện tác phẩm thông qua hoạt động ca hát, diễn xuất, trình diễn; chủ sở hữu cuộc biểu diễn là đơn vị đầu tư, tổ chức hoặc quản lý buổi biểu diễn. Nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình là người đầu tiên định hình âm thanh hoặc hình ảnh của tác phẩm. Còn tổ chức phát sóng là đơn vị khởi xướng và truyền tải chương trình đến người xem.
Việc bảo hộ quyền liên quan cho các chủ thể này đảm bảo rằng họ có quyền kiểm soát việc khai thác, sao chép, truyền đạt hoặc phát lại các sản phẩm trí tuệ do mình tạo ra hoặc đầu tư. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi vật chất mà còn khẳng định quyền sở hữu đối với công sức sáng tạo và đầu tư của họ trong lĩnh vực văn hóa và truyền thông.
Tình huống giả định
- Đài truyền hình ABC Media phát sóng chương trình quảng bá du lịch
Đài truyền hình ABC Media đã phát sóng chương trình “Du ngoạn Việt Nam” nhằm quảng bá du lịch của Việt Nam. - Trang web Travel đã đăng tải toàn bộ chương trình của ABC Media
Trang web Travel chuyên đăng tải những nội dung liên quan về du lịch đã đăng lại toàn bộ video của ABC Media để quảng cáo dịch vụ riêng. - ABC Media yêu cầu xử lý vi phạm
Đài ABC Media đã phát hiện hành vi của trang web Travel và đã gửi yêu cầu xử lý hành vi vi phạm trên. - Cơ quan chức năng xử lý vi phạm của trang web
Cơ quan chức năng xác định trang web Travel đã vi phạm quyền liên quan của tổ chức phát sóng là ABC Media, được bảo hộ theo Điều 16 Luật SHTT 2005.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Quyền liên quan là cơ chế pháp lý bảo vệ những chủ thể góp phần thể hiện và truyền tải tác phẩm đến công chúng. Người biểu diễn, chủ sở hữu cuộc biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình và tổ chức phát sóng là các đối tượng được bảo hộ vì có đóng góp trực tiếp về công sức, kỹ thuật và tài chính cho tác phẩm.
