Tín chỉ carbon đang dần trở thành một công cụ quan trọng trong việc thực hiện các cam kết cắt giảm khí nhà kính và phát triển bền vững. Cùng với xu thế toàn cầu, pháp luật Việt Nam đã có những quy định cụ thể về tín chỉ carbon và cơ chế hình thành thị trường carbon trong nước. Hiện nay, Việt Nam đang trong lộ trình xây dựng và từng bước vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon theo quy định và cam kết quốc tế.
1. Tín chỉ carbon và thị trường carbon là gì theo quy định pháp luật?
Khoản 35 Điều 3 và khoản 1 Điều 139 Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định như sau:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
35. Tín chỉ carbon là chứng nhận có thể giao dịch thương mại và thể hiện quyền phát thải một tấn khí carbon dioxide (CO₂) hoặc một tấn khí carbon dioxide (CO₂) tương đương.
...
Điều 139. Thị trường carbon trong nước
1. Thị trường carbon trong nước gồm các hoạt động trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon thu được từ cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong nước và quốc tế phù hợp với quy định của pháp luật và điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
...
Tín chỉ carbon là đơn vị được quy đổi tương đương với quyền phát thải một tấn khí CO₂ hoặc các khí nhà kính khác tính theo CO₂ tương đương. Các tổ chức, doanh nghiệp hoặc quốc gia có khả năng giảm lượng phát thải dưới ngưỡng quy định sẽ được cấp tín chỉ carbon tương ứng với phần giảm đó và có thể đem bán hoặc trao đổi trên thị trường.
Thị trường carbon là không gian giao dịch mà tại đó diễn ra hoạt động mua bán, trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon. Mô hình này giúp khuyến khích việc giảm phát thải bằng cơ chế kinh tế: ai giảm phát thải tốt sẽ có lợi nhuận từ tín chỉ; ai vượt quá ngưỡng phát thải thì phải mua tín chỉ để bù đắp.
Ở cấp độ quốc tế, thị trường carbon xuất hiện như một phần của cơ chế giảm nhẹ phát thải theo Thỏa thuận Paris và các điều ước thuộc Công ước khung Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu. Các quốc gia được phép trao đổi lượng phát thải với nhau, nhờ đó tối ưu hóa chi phí thực hiện cam kết cắt giảm khí nhà kính.
Tại Việt Nam, thị trường carbon trong nước đang trong giai đoạn hoàn thiện về cơ chế và chuẩn bị nền tảng vận hành. Pháp luật Việt Nam đã công nhận vai trò của tín chỉ carbon và khẳng định thị trường này là một phần không thể thiếu trong chiến lược tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.
Tình huống giả định
Công ty Cổ phần Năng lượng Minh Phát hoạt động trong lĩnh vực thủy điện và đã đầu tư công nghệ giảm phát thải tại các nhà máy từ năm 2022. Trong hai năm liên tiếp, công ty ghi nhận lượng phát thải khí nhà kính thấp hơn định mức do Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành. Nhờ vậy, họ được xác nhận đã tạo ra 15.000 tín chỉ carbon.
Đến năm 2026, một doanh nghiệp trong ngành xi măng tên là Công ty TNHH VLXD Nam Hưng – có lượng phát thải vượt giới hạn – tìm kiếm tín chỉ carbon để bù đắp phần thiếu hụt theo quy định. Hai bên tiến hành giao dịch thông qua nền tảng giao dịch do Bộ Tài nguyên và Môi trường thử nghiệm vận hành. Thỏa thuận được ghi nhận, số tín chỉ được chuyển nhượng và thanh toán thông qua cơ chế bù trừ phát thải.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Sàn giao dịch tín chỉ carbon tại Việt Nam sẽ được vận hành từ khi nào?
Điều 17 Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 17. Lộ trình phát triển, thời điểm triển khai thị trường carbon trong nước
1. Giai đoạn đến hết năm 2027:
a) Xây dựng quy định quản lý tín chỉ carbon, hoạt động trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon; xây dựng quy chế vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon;
b) Triển khai thí điểm cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong các lĩnh vực tiềm năng và hướng dẫn thực hiện cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong nước và quốc tế phù hợp với quy định của pháp luật và điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên;
c) Thành lập và tổ chức vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon kể từ năm 2025;
d) Triển khai các hoạt động tăng cường năng lực, nâng cao nhận thức về phát triển thị trường carbon.2. Giai đoạn từ năm 2028:
a) Tổ chức vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon chính thức trong năm 2028;
b) Quy định các hoạt động kết nối, trao đổi tín chỉ carbon trong nước với thị trường carbon khu vực và thế giới.
Theo quy định, việc phát triển thị trường carbon tại Việt Nam được chia làm hai giai đoạn: từ nay đến hết năm 2027 là giai đoạn chuẩn bị và thí điểm, từ năm 2028 sẽ chính thức đi vào vận hành. Trong giai đoạn đầu, Nhà nước sẽ xây dựng hành lang pháp lý, thử nghiệm cơ chế trao đổi tín chỉ và tổ chức vận hành sàn giao dịch ở mức thử nghiệm. Đây là bước quan trọng để kiểm tra tính khả thi và hoàn thiện quy trình giao dịch trước khi triển khai chính thức trên toàn quốc.
Bắt đầu từ năm 2025, sàn giao dịch tín chỉ carbon sẽ được thành lập và vận hành thử tại Việt Nam, nhằm kết nối các tổ chức có nhu cầu mua – bán tín chỉ. Trong giai đoạn này, các doanh nghiệp và cơ quan liên quan cũng sẽ được tập huấn, nâng cao năng lực tiếp cận và tham gia thị trường.
Từ năm 2028, Việt Nam sẽ vận hành sàn giao dịch một cách chính thức, đồng thời kết nối với các thị trường khu vực và quốc tế. Điều này sẽ mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt trong việc tiếp cận các cơ chế tài chính xanh, thu hút đầu tư và tham gia sâu hơn vào mạng lưới thương mại khí thải toàn cầu.
Tình huống giả định
Công ty Cổ phần Thép Nam Thịnh, trụ sở tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, là một trong những doanh nghiệp có lượng phát thải lớn và thuộc diện kiểm kê khí nhà kính theo quy định. Ngay từ năm 2024, Ban lãnh đạo công ty đã cử đội ngũ kỹ thuật viên và chuyên viên môi trường tham gia các lớp tập huấn do Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức nhằm chuẩn bị tham gia thị trường carbon.
Đến năm 2025, khi sàn giao dịch tín chỉ carbon vận hành thử nghiệm, công ty đăng ký tham gia chương trình thí điểm. Qua đó, doanh nghiệp bắt đầu làm quen với cơ chế đăng ký, kê khai lượng phát thải, và thực hiện giao dịch bù trừ với các đơn vị khác trong cùng lĩnh vực. Nhờ các bước chuẩn bị kỹ lưỡng, đến năm 2028, khi sàn giao dịch chính thức đi vào hoạt động, Thép Nam Thịnh đã có đủ năng lực để tham gia và tối ưu chi phí phát thải bằng hình thức mua bán tín chỉ.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Tín chỉ carbon và thị trường carbon là những công cụ quan trọng giúp thực hiện các cam kết giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy phát triển kinh tế xanh. Theo quy định hiện hành, tín chỉ carbon là chứng nhận có thể giao dịch và thị trường carbon bao gồm các hoạt động mua bán tín chỉ và hạn ngạch phát thải. Sàn giao dịch tín chỉ carbon tại Việt Nam sẽ chính thức vận hành từ năm 2028, sau giai đoạn chuẩn bị và thí điểm bắt đầu từ năm 2025.
