Thu lợi riêng là việc cơ quan, đơn vị dùng thu nhập từ hoạt động kinh doanh, góp vốn để chia lợi ích, lập quỹ hoặc bổ sung ngân sách trái quy định.
Trong hoạt động đầu tư kinh doanh, góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp là quyền hợp pháp của tổ chức và cá nhân nhằm tham gia quản lý, chia sẻ lợi nhuận và rủi ro trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, để bảo đảm tính minh bạch, pháp luật đặt ra những giới hạn cụ thể, đặc biệt đối với các chủ thể sử dụng tài sản nhà nước hoặc có vị trí công quyền.
1. Những trường hợp các chủ thể không có quyền góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp?
Khoản 3 Điều 17 Luật Doanh nghiệp năm 2020 quy định như sau:
Điều 17. Quyền thành lập, góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp và quản lý doanh nghiệp
...
3. Tổ chức, cá nhân có quyền góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp vào công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh theo quy định của Luật này, trừ trường hợp sau đây:
a) Cơ quan nhà nước, đơn vị lực lượng vũ trang nhân dân sử dụng tài sản nhà nước góp vốn vào doanh nghiệp để thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị mình;
b) Đối tượng không được góp vốn vào doanh nghiệp theo quy định của Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức, Luật Phòng, chống tham nhũng.
...
Quy định này nhằm ngăn chặn việc lợi dụng tài sản công, quyền lực công để mưu lợi cá nhân hoặc hình thành các nhóm lợi ích trong khu vực công. Việc cấm góp vốn không chỉ giới hạn ở hành vi trực tiếp mà còn áp dụng cho cả hành vi gián tiếp thông qua người thân hoặc doanh nghiệp trung gian.
Tình huống giả định
-
Phát sinh hành vi vi phạm
Tháng 4/2025, một Phòng thuộc Cục Giao thông tỉnh Long An sử dụng quỹ hoạt động để góp vốn thành lập Công ty TNHH Minh Thành nhằm cung cấp dịch vụ kiểm định xe cơ giới. -
Phát hiện và xử lý
Sau khi bị Thanh tra tỉnh kiểm tra, hành vi này bị xác định là sử dụng tài sản nhà nước để đầu tư kinh doanh thu lợi riêng, vi phạm điểm a khoản 3 Điều 17 Luật Doanh nghiệp năm 2020. -
Kết luận pháp lý
Kết quả, Công ty Minh Thành bị buộc giải thể, số tiền góp vốn phải hoàn trả ngân sách. Người đứng đầu đơn vị bị xử lý kỷ luật và truy cứu trách nhiệm theo quy định pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính minh họa.
2. Thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị mình được quy định như thế nào?
Khoản 4 Điều 17 Luật Doanh nghiệp năm 2020 quy định như sau:
Điều 17. Quyền thành lập, góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp và quản lý doanh nghiệp
...
4. Thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị mình quy định tại điểm a khoản 2 và điểm a khoản 3 Điều này là việc sử dụng thu nhập dưới mọi hình thức có được từ hoạt động kinh doanh, từ góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp vào một trong các mục đích sau đây:
a) Chia dưới mọi hình thức cho một số hoặc tất cả những người quy định tại điểm b và điểm c khoản 2 Điều này;
b) Bổ sung vào ngân sách hoạt động của cơ quan, đơn vị trái với quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước;
c) Lập quỹ hoặc bổ sung vào quỹ phục vụ lợi ích riêng của cơ quan, đơn vị.
Nói cách khác, thu lợi riêng là việc biến nguồn lợi từ tài sản công thành nguồn lợi tư cho một nhóm người hoặc tổ chức. Pháp luật nghiêm cấm hành vi này nhằm bảo đảm nguyên tắc quản lý thống nhất ngân sách nhà nước và phòng chống tham nhũng trong khu vực công.
Tình huống giả định
-
Phát sinh vi phạm
Tháng 8/2025, Trung tâm Công nghệ thông tin thuộc Sở Giao thông TP. Hà Nội dùng thiết bị công do Nhà nước cấp để tham gia góp vốn với một công ty tư nhân, sau đó chia lợi nhuận cho các cán bộ trung tâm. -
Phát hiện sai phạm
Khi cơ quan thanh tra phát hiện, số tiền chia lợi nhuận hơn 2 tỷ đồng bị coi là thu nhập trái phép từ hoạt động góp vốn bằng tài sản công. -
Kết luận pháp lý
Theo khoản 4 Điều 17 Luật Doanh nghiệp năm 2020, hành vi này bị coi là “thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị”, buộc hoàn trả toàn bộ số tiền và xem xét trách nhiệm cá nhân của lãnh đạo trung tâm theo Luật Phòng, chống tham nhũng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính minh họa.
3. Kết luận
Pháp luật doanh nghiệp không chỉ bảo đảm quyền góp vốn và sở hữu tài sản trong kinh doanh, mà còn thiết lập hàng rào pháp lý ngăn chặn việc lợi dụng quyền lực, tài sản công để trục lợi. Việc quy định rõ các trường hợp không được góp vốn và khái niệm “thu lợi riêng” thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, liêm chính và bền vững.
