Việc tạo ra giống cây trồng mới là kết quả của quá trình nghiên cứu, chọn lọc và phát triển từ các tổ chức hoặc cá nhân có chuyên môn. Những chủ thể này được pháp luật xác định là tác giả giống cây trồng và được công nhận quyền lợi thông qua Bằng bảo hộ. Để đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ cho tác giả, pháp luật quy định rõ các thông tin bắt buộc phải ghi nhận trong Bằng bảo hộ, bao gồm cả tên của tác giả giống cây trồng.
1. Tác giả giống cây trồng là ai?
Khoản 3 Điều 3 Nghị định 79/2023/NĐ-CP quy định:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Nghị định này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
3. Tác giả giống cây trồng là tổ chức, cá nhân trực tiếp chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển giống cây trồng mới; trường hợp có hai tổ chức, cá nhân trở lên cùng chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển giống cây trồng mới thì các bên là đồng tác giả.
...
Theo pháp luật Việt Nam, tác giả giống cây trồng là người trực tiếp tham gia vào quá trình tạo ra giống mới, bằng cách lai tạo, chọn lọc, hoặc tìm ra đặc tính quý trong tự nhiên rồi nhân giống. Người này không nhất thiết là người đứng tên trong đơn đăng ký hoặc Bằng bảo hộ, nhưng phải được ghi nhận rõ trong hồ sơ để bảo vệ quyền nhân thân.
Cụ thể, người chọn tạo có thể áp dụng phương pháp lai giống, cải tiến truyền thống hoặc kỹ thuật cao để tạo ra giống cây có đặc điểm nổi bật. Trong khi đó, người phát hiện và phát triển là người tìm ra đột biến hoặc đặc tính quý trong tự nhiên, sau đó tiến hành nghiên cứu và nhân giống thành sản phẩm ổn định, có giá trị thương mại.
Nếu có nhiều người cùng tham gia quá trình này, họ sẽ được công nhận là đồng tác giả và cần ghi đầy đủ tên trong hồ sơ đăng ký cũng như Bằng bảo hộ nếu được cấp.
Tình huống giả định:
Một nhóm nghiên cứu được công nhận là đồng tác giả giống cây trồng mới
Năm 2022, Trung tâm Công nghệ sinh học tỉnh Lâm Đồng thực hiện đề tài nghiên cứu chọn tạo giống dâu tây kháng bệnh, có khả năng sinh trưởng tốt trong điều kiện lạnh kéo dài. Nhóm nghiên cứu gồm ba cá nhân: ông Nguyễn Hữu Đạt (chuyên gia lai tạo), bà Trần Thu Mai (phụ trách phân tích gene) và ông Lý Quang Hòa (phụ trách nhân giống và khảo nghiệm thực tế).
Sau gần hai năm nghiên cứu, nhóm đã chọn lọc thành công một giống dâu tây mới có khả năng chống chịu cao với bệnh thối rễ, năng suất ổn định. Trung tâm quyết định đăng ký bảo hộ giống cây trồng này với tư cách là tổ chức chủ sở hữu. Trong hồ sơ đăng ký và Bằng bảo hộ, ba cá nhân nói trên được ghi nhận là đồng tác giả giống cây trồng, vì đều tham gia trực tiếp vào các giai đoạn quan trọng trong quá trình chọn tạo giống.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Bằng bảo hộ giống cây trồng phải ghi nhận những thông tin gì?
Khoản 1 Điều 168 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định:
Điều 168. Bằng bảo hộ giống cây trồng và Sổ đăng ký quốc gia về giống cây trồng được bảo hộ
1. Bằng bảo hộ giống cây trồng ghi nhận tên giống và loài cây trồng, tên chủ sở hữu quyền đối với giống cây trồng (sau đây gọi là chủ bằng bảo hộ), tên tác giả giống cây trồng và thời hạn bảo hộ quyền đối với giống cây trồng.
2. Cơ quan quản lý nhà nước về quyền đối với giống cây trồng ghi nhận việc cấp Bằng bảo hộ và nội dung Bằng bảo hộ vào Sổ đăng ký quốc gia về giống cây trồng được bảo hộ và lưu giữ các thông tin đó.
Việc ghi tên tác giả trong Bằng bảo hộ giống cây trồng là bắt buộc, không chỉ mang tính thủ tục mà còn thể hiện sự tôn trọng công sức sáng tạo của người đã tạo ra giống. Đây là quyền nhân thân của tác giả, dù họ có quyền sở hữu giống hay không.
Khi cấp Bằng bảo hộ, cơ quan có thẩm quyền phải ghi rõ tên giống, chủ sở hữu, tác giả giống và thời hạn bảo hộ. Những thông tin này cũng sẽ được lưu trong Sổ đăng ký quốc gia về giống cây trồng được bảo hộ và xuất hiện trong các tài liệu công bố, trừ khi có thỏa thuận khác.
Việc ghi tên tác giả giúp khẳng định vai trò của người sáng tạo, tạo cơ sở giải quyết tranh chấp nếu có. Dù không sở hữu giống, tác giả vẫn có thể được vinh danh hoặc nhận thưởng, miễn là được ghi nhận chính thức.
Tình huống giả định:
Tác giả được ghi nhận trong Bằng bảo hộ dù không là chủ sở hữu
Ông Lê Quốc Hưng là nhà nghiên cứu tại Viện Khoa học Nông nghiệp miền Trung. Trong quá trình thực hiện đề tài cấp Nhà nước, ông Hưng đã trực tiếp phát hiện và phát triển thành công một giống đậu nành mới có khả năng chịu hạn tốt, năng suất cao. Viện là đơn vị quản lý đề tài, đồng thời nộp hồ sơ đăng ký bảo hộ giống cây trồng lên Cục Trồng trọt.
Sau quá trình thẩm định, giống đậu nành được cấp Bằng bảo hộ với tên chủ sở hữu là Viện Khoa học Nông nghiệp miền Trung. Tuy nhiên, trong phần ghi nhận thông tin, ông Lê Quốc Hưng vẫn được ghi đầy đủ họ tên với tư cách là tác giả giống cây trồng, được lưu trên cả Bằng bảo hộ, sổ đăng ký quốc gia và các tài liệu công bố sau này.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Tác giả giống cây trồng là người trực tiếp chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển giống cây trồng mới, có thể là cá nhân hoặc tổ chức. Pháp luật yêu cầu ghi nhận đầy đủ tên tác giả trong Bằng bảo hộ, sổ đăng ký quốc gia và các tài liệu công bố liên quan nhằm bảo vệ quyền nhân thân và ghi nhận đóng góp thực tế của người sáng tạo.
