Cá nhân sao chép một bản tác phẩm văn học nhằm mục đích nghiên cứu khoa học cá nhân không phải xin phép, nhưng phải ghi rõ tên tác giả và nguồn gốc.
Hoạt động nghiên cứu và học thuật thường đòi hỏi việc trích dẫn, sao chép một phần tác phẩm của người khác. Để đảm bảo cân bằng giữa quyền sáng tạo và quyền tiếp cận tri thức, pháp luật quy định rõ những trường hợp được phép sử dụng tác phẩm mà không cần xin phép hoặc trả nhuận bút, trong đó có mục đích nghiên cứu khoa học.
1. Sao chép tác phẩm văn học của người khác nhằm mục đích nghiên cứu có cần phải xin phép?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 1 và khoản 2 Điều 25 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 25. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao
1. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao bao gồm:
a) Tự sao chép một bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của cá nhân;
...
2. Tổ chức, cá nhân sử dụng tác phẩm quy định tại khoản 1 Điều này không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm.
...
Pháp luật cho phép sao chép một bản của tác phẩm văn học để phục vụ cho nghiên cứu hoặc giảng dạy cá nhân mà không cần xin phép nhằm khuyến khích hoạt động học thuật và phát triển tri thức xã hội. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết là việc sao chép này chỉ phục vụ mục đích cá nhân, không nhằm mục đích thương mại hoặc phân phối.
Bên cạnh đó, người sử dụng tác phẩm phải tôn trọng quyền nhân thân của tác giả, bao gồm việc ghi đầy đủ tên tác giả và nguồn gốc tác phẩm. Nếu hành vi sao chép gây ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường của tác phẩm thì sẽ bị xem là xâm phạm quyền tác giả.
Tình huống giả định
- Anh Khang sao chép một bản tiểu thuyết
Sinh viên Nguyễn Minh Khang sao chép một bản ebook tiểu thuyết để trích dẫn trong luận văn thạc sĩ của mình. - Anh sử dụng bản sao cho mục đích học tập
Anh chỉ sử dụng bản sao cho mục đích học tập, có ghi rõ tên tác giả và nguồn gốc. - Anh Khang không vi phạm pháp luật
Hành vi của anh Khang là hợp pháp vì ảnh chỉ sao chép một bản đề dùng cho mục đích nghiên cứu học tập cá nhân và có ghi rõ tên tác giả kèm nguồn gốc. Vì vậy anh Khang không cần phải xin phép hay trả thù lao cho tác giả.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Sao chép tác phẩm kiến trúc của người khác nhằm mục đích nghiên cứu có cần phải xin phép?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 1 và khoản 3 Điều 25 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 25. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao
1. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao bao gồm:
a) Tự sao chép một bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của cá nhân;
...
3. Việc sử dụng tác phẩm trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này không áp dụng đối với tác phẩm kiến trúc, tác phẩm tạo hình, chương trình máy tính.
Tác phẩm kiến trúc là loại hình sáng tạo mang tính kỹ thuật và thẩm mỹ cao, thường gắn với công trình vật chất cụ thể. Vì vậy, việc sao chép dù chỉ với mục đích nghiên cứu có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền khai thác thương mại của tác giả hoặc chủ sở hữu. Do đó, bất kỳ việc sao chép mô hình, bản vẽ hoặc thiết kế kiến trúc nào, kể cả với lý do học thuật, đều phải được sự đồng ý của tác giả.
Tình huống giả định
- Anh Huy chụp toàn bộ công trình để làm nghiên cứu
Sinh viên kiến trúc Trần Huy lựa chọn đề tài nghiên cứu về “Ảnh hưởng của thiết kế kiến trúc biểu tượng tới đô thị hiện đại” và đã chụp hình mặt ngoài công trình “Nhà hát Sông Hàn” phục vụ nghiên cứu học thuật cá nhân. - Anh nộp đồ án kèm bản sao thiết kế công trình mà không xin phép
Trong quá trình thực hiện, Huy tự ý sao chép toàn bộ bản thiết kế chi tiết của công trình (bao gồm sơ đồ kỹ thuật và bản vẽ nội thất) mà không có sự đồng ý của đơn vị sở hữu quyền tác giả. - Tác giả công trình khiếu nại hành vi của anh Huy vi phạm quyền tác giả
Huy nộp đồ án tốt nghiệp có đính kèm bản sao thiết kế nói trên và công khai đăng đồ án lên mạng chia sẻ tài liệu sinh viên - Cơ quan chức năng xác định hành vi vi phạm của Huy
Tác giả công trình “Nhà hát Sông Hàn” phát hiện và gửi đơn khiếu nại đến Cục Bản quyền tác giả, Cục nhận định rằng việc sử dụng tác phẩm kiến trúc không thuộc nhóm được miễn xin phép theo khoản 3 Điều 25, do đó hành vi của Huy có dấu hiệu vi phạm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc sao chép tác phẩm văn học nhằm mục đích nghiên cứu hoặc giảng dạy cá nhân không cần xin phép chủ sở hữu quyền tác giả nhưng phải ghi rõ tên tác giả và nguồn gốc tác phẩm. Ngược lại, đối với tác phẩm kiến trúc, hành vi sao chép dù chỉ vì mục đích học thuật vẫn phải xin phép vì thuộc trường hợp ngoại lệ không được miễn trừ.
