Quyền và nghĩa vụ của thuyền trưởng trên tàu biển là gì?

Thuyền trưởng là người đứng đầu tàu biển, chịu trách nhiệm tổ chức, điều hành và bảo đảm an toàn trong suốt hành trình. Bên cạnh quyền chỉ huy và đại diện pháp lý cho chủ tàu, thuyền trưởng còn có những nghĩa vụ nghiêm ngặt nhằm bảo đảm an toàn hàng hải, an ninh và trật tự trên biển.

1. Quyền của thuyền trưởng

Căn cứ theo Điều 54 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015 quy định:

Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015

Điều 54. Quyền của thuyền trưởng

1. Đại diện cho chủ tàu và những người có lợi ích liên quan đến hàng hóa khi giải quyết những công việc trong điều khiển, quản trị tàu và hàng hóa được vận chuyển trên tàu biển.

2. Nhân danh chủ tàu và người có lợi ích liên quan đến hàng hóa thực hiện các hành vi pháp lý trong phạm vi công việc quy định tại khoản 1 Điều này, có thể khởi kiện hoặc tham gia tố tụng trước Tòa án hoặc Trọng tài khi tàu biển ở ngoài cảng đăng ký, trừ trường hợp chủ tàu hoặc người có lợi ích liên quan đến hàng hóa tuyên bố hạn chế một phần hoặc toàn bộ quyền đại diện đó.

3. Không cho tàu biển hành trình, nếu xét thấy chưa đủ điều kiện an toàn hàng hải, an ninh hàng hải, lao động hàng hải và phòng ngừa ô nhiễm môi trường.

4. Áp dụng các hình thức khen thưởng hoặc biện pháp kỷ luật đối với thuyền viên thuộc quyền; có quyền từ chối tiếp nhận hoặc buộc phải rời khỏi tàu biển những thuyền viên không đủ trình độ chuyên môn theo chức danh hoặc có hành vi vi phạm pháp luật.

5. Nhân danh chủ tàu vay tín dụng hoặc vay tiền mặt trong trường hợp cần thiết nhưng chỉ trong giới hạn đủ để sửa chữa tàu biển, bổ sung thuyền viên, cung ứng cho tàu hoặc vì nhu cầu khác để có thể tiếp tục chuyến đi.

6. Bán một phần tài sản hoặc phần dự trữ dư thừa của tàu biển trong phạm vi quy định tại khoản 5 Điều này, nếu việc chờ nhận tiền hoặc chỉ thị của chủ tàu không có lợi hoặc không thực hiện được.

7. Trong thời gian thực hiện chuyến đi, nếu không còn cách nào khác để có đủ các điều kiện cần thiết cho việc kết thúc chuyến đi thì có quyền cầm cố hoặc bán một phần hàng hóa sau khi đã tìm mọi cách xin chỉ thị của người thuê vận chuyển và chủ tàu mà không được. Trong trường hợp này, thuyền trưởng phải giảm tới mức thấp nhất sự thiệt hại của chủ tàu, người thuê vận chuyển và những người có lợi ích liên quan đến hàng hóa.

8. Trong khi đang hành trình mà trên tàu biển không còn lương thực, thực phẩm dự trữ thì có quyền sử dụng một phần hàng hóa là lương thực, thực phẩm vận chuyển trên tàu; nếu thật cần thiết thì có quyền sử dụng lương thực, thực phẩm của những người đang ở trên tàu. Việc sử dụng này phải được lập biên bản. Chủ tàu phải thanh toán số lương thực, thực phẩm đã sử dụng.

9. Trường hợp tàu biển đang trong tình trạng nguy hiểm trên biển thì có quyền yêu cầu cứu nạn và sau khi thỏa thuận với các tàu đến cứu nạn, có quyền chỉ định tàu thực hiện việc cứu hộ.

Nhằm bảo đảm khả năng ứng phó linh hoạt trong các tình huống thực tế trên biển. Thuyền trưởng có thể ra quyết định độc lập để bảo đảm an toàn sinh mạng, hàng hóa và môi trường biển, đồng thời vẫn chịu trách nhiệm báo cáo và giải trình trước chủ tàu và cơ quan có thẩm quyền 

Tình huống giả định

• Phát sinh sự cố kỹ thuật
  Ngày 10/7/2025, tàu “Đại Nam Star” do thuyền trưởng Phạm Hữu Khánh (trú tại Phường Bến Nghé, TP. Hồ Chí Minh) chỉ huy, gặp trục trặc động cơ khi đang vận chuyển hàng sang Malaysia.

• Quyết định của thuyền trưởng
  Ông Khánh tạm dừng hành trình, thuê dịch vụ lai dắt và vay khẩn khoản tín dụng tại cảng Singapore để sửa chữa, đảm bảo an toàn cho chuyến đi.

• Kết quả
  Nhờ quyết định kịp thời, tàu được sửa chữa an toàn, tránh nguy cơ trôi dạt và thiệt hại hàng hóa. Quyền của thuyền trưởng được thực hiện đúng theo Điều 54 Bộ luật Hàng hải 2015.

Tình huống trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.

2. Nghĩa vụ của thuyền trưởng

Căn cứ theo Điều 53 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015 quy định:

Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015

Điều 53. Nghĩa vụ của thuyền trưởng

1. Tổ chức quản lý, khai thác tàu biển theo quy định của pháp luật.

2. Thực hiện trách nhiệm để tàu biển có đủ các điều kiện an toàn hàng hải, an ninh hàng hải, điều kiện bảo đảm lao động hàng hải và phòng ngừa ô nhiễm môi trường cần thiết, phù hợp với tiêu chuẩn chuyên môn, các quy định về trang thiết bị, vỏ tàu, dự trữ, chất lượng thuyền bộ và các vấn đề khác có liên quan đến an toàn hàng hải, an ninh hàng hải, điều kiện bảo đảm lao động hàng hải và phòng ngừa ô nhiễm môi trường cho tàu biển và người ở trên tàu biển trước và trong khi tàu biển đang hành trình.

3. Thường xuyên giám sát để hàng hóa được bốc lên tàu biển, sắp xếp và bảo quản trên tàu biển, dỡ khỏi tàu một cách hợp lý, mặc dù các công việc này đã được giao cho những người có trách nhiệm thực hiện.

4. Có biện pháp để hàng hóa trên tàu biển không bị hư hỏng, mất mát; áp dụng các biện pháp cần thiết để bảo vệ quyền lợi của những người có lợi ích liên quan đến hàng hóa; phải tận dụng mọi khả năng thông báo cho những người có lợi ích liên quan biết về những sự kiện đặc biệt liên quan đến hàng hóa.

5. Áp dụng mọi biện pháp cần thiết để bảo vệ tàu biển, người và các tài sản khác trên tàu biển; ngăn ngừa việc vận chuyển người, hàng hóa bất hợp pháp trên tàu biển.

6. Đưa tàu biển đến cảng an toàn gần nhất và thực hiện mọi biện pháp cần thiết để bảo vệ tàu, người, tài sản trên tàu và tài liệu của tàu trong trường hợp cảng trả hàng hoặc cảng trả khách bị phong tỏa, chiến tranh đe dọa hoặc trong tình trạng khẩn cấp khác.

7. Tận dụng mọi khả năng cho phép để trước hết tổ chức cứu hành khách và sau đó cứu thuyền viên trong trường hợp tàu biển có nguy cơ bị chìm đắm hoặc bị phá huỷ.

Thuyền trưởng phải là người cuối cùng rời tàu biển sau khi đã tìm mọi cách cứu nhật ký hàng hải, hải đồ và tài liệu quan trọng khác của tàu biển.

8. Không được rời tàu biển khi tàu biển đang gặp nguy hiểm, trừ trường hợp việc rời tàu là hết sức cần thiết.

9. Trực tiếp điều khiển tàu biển đến, rời cảng, kênh đào, luồng hàng hải và khi tàu hoạt động trong vùng nước cảng biển hoặc khi xảy ra tình huống đặc biệt khó khăn, nguy hiểm.

10. Sử dụng hoa tiêu hàng hải, tàu lai trong trường hợp do pháp luật quy định hoặc để bảo đảm an toàn cho tàu biển.

Việc sử dụng hoa tiêu hàng hải không loại trừ nghĩa vụ của thuyền trưởng quy định tại khoản 9 Điều này.

11. Thực hiện mẫn cán các nhiệm vụ thuộc chức trách của mình theo đúng lương tâm nghề nghiệp.

12. Tổ chức tìm kiếm và cứu nạn những người đang trong tình trạng nguy hiểm trên biển, nếu việc thực hiện nghĩa vụ này không gây nguy hiểm nghiêm trọng cho tàu biển và những người đang ở trên tàu của mình. Chủ tàu không chịu trách nhiệm về việc thuyền trưởng vi phạm nghĩa vụ quy định tại khoản này.

13. Thực hiện nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.

Nghĩa vụ của thuyền trưởng phản ánh nguyên tắc “trách nhiệm cao nhất – hy sinh cuối cùng”, thể hiện phẩm chất nghề nghiệp đặc trưng của ngành hàng hải. Ngoài trách nhiệm chuyên môn, thuyền trưởng còn mang trách nhiệm đạo đức và pháp lý, đảm bảo an toàn sinh mạng, tài sản và môi trường biển quốc gia.

Tình huống giả định

• Tàu gặp bão lớn trên biển
  Ngày 3/9/2025, tàu “Hải Phong 09” do thuyền trưởng Nguyễn Đức Lâm (trú tại Thành phố Đà Nẵng) điều khiển, gặp bão cấp 10 khi đang vận chuyển hành khách.

• Biện pháp của thuyền trưởng
  Ông Lâm tổ chức sơ tán hành khách vào khu vực an toàn, ra lệnh giảm tốc độ, phát tín hiệu cứu nạn và giữ liên lạc với Trung tâm Tìm kiếm cứu nạn hàng hải khu vực.

• Kết quả
  Toàn bộ hành khách và thuyền viên được cứu an toàn, không có thương vong. Thuyền trưởng là người cuối cùng rời tàu, đúng tinh thần nghĩa vụ được quy định tại Điều 53 Bộ luật Hàng hải 2015.

Tình huống trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.

3. Kết luận

Thuyền trưởng là người đại diện pháp lý, người chỉ huy tối cao và cũng là người chịu trách nhiệm cao nhất trên tàu biển. Việc thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ không chỉ đảm bảo hành trình an toàn, mà còn thể hiện tinh thần kỷ luật, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm trước pháp luật trong lĩnh vực hàng hải Việt Nam.