Quyền đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm là quyền nhân thân được pháp luật bảo hộ vô thời hạn theo Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành.
Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, quyền nhân thân của tác giả đóng vai trò đặc biệt quan trọng vì nó gắn liền với danh dự, uy tín và dấu ấn cá nhân trong từng tác phẩm. Một trong những quyền nhân thân được pháp luật ghi nhận là quyền đứng tên thật hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng.
1. Quyền đứng tên thật trên tác phẩm được bảo hộ trong thời hạn bao lâu?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 1 Điều 27 và khoản 1 Điều 19 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 27. Thời hạn bảo hộ quyền tác giả
1. Quyền nhân thân quy định tại các khoản 1, 2 và 4 Điều 19 của Luật này được bảo hộ vô thời hạn.
...
Điều 19. Quyền nhân thân
Quyền nhân thân bao gồm các quyền sau đây:
...
2. Đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm; được nêu tên thật hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng;
...
Theo quy định trên, quyền được đứng tên thật hoặc bút danh là một trong những quyền nhân thân cơ bản của tác giả. Đây là quyền không thể chuyển giao cho người khác. Dù tác phẩm được công bố trong bao lâu, dù quyền tài sản (quyền khai thác, sử dụng) đã hết hạn thì quyền được nêu tên thật hoặc bút danh của tác giả vẫn luôn được bảo hộ.
Tình huống giả định
- Chị Hà là tác giả của tác phẩm "Giấc mơ bên sông"
Năm 2012, nhà văn Phạm Thu Hà xuất bản tiểu thuyết “Giấc mơ bên sông” và ghi rõ tên thật. - Công ty Nhật Hạ tái bản sách của chị Hà nhưng đổi tên tác giả
Năm 2024, công ty Nhật Hạ đã tái bản sách "Giấc mơ bên sông" nhưng lại thay tên tác giả bằng bút danh khác mà không xin phép chị Hà. - Chị Hà phát hiện và yêu cầu cơ quan chức năng xử lý
Vào năm 2025, chị Hà phát hiện hành vi của công ty Nhật Hạ nên yêu cầu cơ quan chức năng xử lý hành vi vi phạm quyền nhân thân của công ty.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Quyền công bố tác phẩm nhiếp ảnh được bảo hộ trong thời hạn bao lâu?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 3 Điều 19 và điểm a khoản 2 Điều 27 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 19. Quyền nhân thân
Quyền nhân thân bao gồm các quyền sau đây:
...
3. Công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm;
...
Điều 27. Thời hạn bảo hộ quyền tác giả
...
2. Quyền nhân thân quy định tại khoản 3 Điều 19 và quyền tài sản quy định tại Điều 20 của Luật này có thời hạn bảo hộ như sau:
a) Tác phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh, sân khấu, mỹ thuật ứng dụng, tác phẩm khuyết danh có thời hạn bảo hộ là năm mươi năm, kể từ khi tác phẩm được công bố lần đầu tiên. Trong thời hạn năm mươi năm, kể từ khi tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu được định hình, nếu tác phẩm chưa được công bố thì thời hạn được tính từ khi tác phẩm được định hình; đối với tác phẩm khuyết danh, khi các thông tin về tác giả được xuất hiện thì thời hạn bảo hộ được tính theo quy định tại điểm b khoản này;
...
Khác với quyền đứng tên, quyền công bố tác phẩm có giới hạn thời gian do liên quan đến yếu tố khai thác thương mại và phổ biến ra công chúng. Với tác phẩm nhiếp ảnh, thời hạn bảo hộ 50 năm được tính từ khi công bố lần đầu nhằm đảm bảo cân bằng giữa lợi ích của tác giả và quyền tiếp cận của xã hội. Sau thời gian này, tác phẩm thuộc phạm vi công cộng, nhưng tên tác giả vẫn phải được tôn trọng.
Tình huống giả định
- Ông Nam là tác giả của bộ ảnh "Con người Việt Nam"
Năm 1974, Nhiếp ảnh gia Lê Hoàng Nam chụp bộ ảnh “Con người Việt Nam” và công bố lần đầu trên tạp chí. - Bộ ảnh này hết hiệu lực bảo hộ quyền công bố
Năm 2024, bộ ảnh này hết thời hạn 50 năm kể từ khi công bố, quyền công bố tác phẩm "Con người Việt Nam" hết hiệu lực bảo hộ. - Một trang web đã sử dụng hình ảnh trong bộ ảnh trên không xin phép
Năm 2025, một trang web sử dụng lại hình ảnh và vẫn để tên tác giả là ông Nam nhưng không xin phép, hành vi này không vi phạm pháp luật vì tác phẩm này đã hết thời hạn bảo hộ quyền công bố.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Pháp luật sở hữu trí tuệ Việt Nam bảo vệ chặt chẽ cả hai loại quyền: quyền nhân thân và quyền tài sản. Trong đó, quyền được đứng tên thật hoặc bút danh là vô thời hạn, còn quyền công bố tác phẩm nhiếp ảnh được bảo hộ 50 năm kể từ khi công bố.
