Nuôi động vật rừng là hành vi tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý nếu không được thực hiện đúng quy định. Trong thực tế, người nuôi có thể bị xử phạt hành chính nếu không đáp ứng các điều kiện về nguồn gốc, chuồng trại hoặc không đăng ký với cơ quan chức năng. Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp đều dừng lại ở mức xử phạt hành chính mà có những trường hợp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi liên quan đến các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ.
1. Nuôi động vật rừng có bị xử phạt hành chính không?
Điều 21 Nghị định 35/2019/NĐ-CP quy định cụ thể:
Điều 21. Vi phạm các quy định về bảo vệ động vật rừng
Hành vi săn bắt, giết, nuôi, nhốt động vật rừng trái quy định của pháp luật, bị xử phạt như sau:1. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá dưới 10.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá dưới 5.000.000 đồng.
2. Phạt tiền từ 15.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 20.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 5.000.000 đồng đến dưới 10.000.000 đồng.
3. Phạt tiền từ 25.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 20.000.000 đồng đến dưới 40.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 20.000.000 đồng.
4. Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 80.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 40.000.000 đồng đến dưới 70.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 20.000.000 đồng đến dưới 35.000.000 đồng.
5. Phạt tiền từ 80.000.000 đồng đến 110.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 70.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 35.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng.
6. Phạt tiền từ 110.000.000 đồng đến 140.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 130.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 65.000.000 đồng.
7. Phạt tiền từ 140.000.000 đồng đến 170.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 130.000.000 đồng đến dưới 160.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm nhóm IIB trị giá từ 65.000.000 đồng đến dưới 80.000.000 đồng.
8. Phạt tiền từ 170.000.000 đồng đến 210.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 160.000.000 đồng đến dưới 190.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 80.000.000 đồng đến dưới 95.000.000 đồng.
9. Phạt tiền từ 210.000.000 đồng đến 240.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 190.000.000 đồng đến dưới 220.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 95.000.000 đồng đến dưới 110.000.000 đồng.
10. Phạt tiền từ 240.000.000 đồng đến 270.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 220.000.000 đồng đến dưới 250.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 110.000.000 đồng đến dưới 125.000.000 đồng.
11. Phạt tiền từ 270.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng đối với một trong các trường hợp sau:
a) Động vật rừng thông thường trị giá từ 250.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng;
b) Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 125.000.000 đồng đến dưới 150.000.000 đồng.
...
Pháp luật Việt Nam cho phép tổ chức, cá nhân nuôi động vật rừng trong một số trường hợp nhất định, nhưng phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về điều kiện về chuồng trại, vệ sinh thú y, an toàn cho người và động vật, đồng thời phải có hồ sơ chứng minh nguồn gốc hợp pháp của động vật và đăng ký với cơ quan chức năng.
Nếu tự ý nuôi giữ mà không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc, không đăng ký, hoặc không đảm bảo điều kiện nuôi, thì được xem là vi phạm pháp luật. Mức phạt được xác định dựa trên giá trị thực tế của động vật và mức độ bảo vệ của loài đó theo Danh mục do pháp luật quy định. Với động vật rừng thông thường có giá trị thấp, mức phạt có thể chỉ từ vài triệu đồng; nhưng nếu là loài nguy cấp, quý, hiếm thuộc Nhóm IIB, và giá trị cao, mức phạt có thể lên tới 300 triệu đồng.
Tình huống giả định
Anh Lâm sống ở ngoại ô thành phố Cần Thơ, trong một lần đi miền núi chơi đã mua một con cầy vòi hương với giá 8 triệu đồng từ một người dân địa phương mang ra bán ven đường. Về nhà, anh nuôi trong chuồng sắt đặt ở sân vườn, thường xuyên quay video chia sẻ lên mạng xã hội như một thú cưng “độc, lạ”. Nhiều người vào bình luận hỏi mua, khiến đoạn clip lan truyền.
Sau đó, lực lượng kiểm lâm đến kiểm tra, xác định loài động vật anh đang nuôi là động vật rừng thuộc Nhóm IIB – loại nguy cấp, quý, hiếm, cần được quản lý chặt chẽ. Anh Lâm không xuất trình được hồ sơ nguồn gốc hợp pháp và chưa từng đăng ký nuôi theo quy định pháp luật. Dù anh khẳng định chỉ nuôi chơi, không buôn bán, hành vi này vẫn bị lập biên bản xử phạt hành chính. Với giá trị loài vật khoảng 8 triệu đồng và thuộc danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm, anh Lâm bị xử phạt 25 triệu đồng theo Điều 21 Nghị định 35/2019/NĐ-CP. Loài động vật bị thu giữ và chuyển về trung tâm cứu hộ động vật hoang dã để chăm sóc, xử lý theo quy định.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Nuôi động vật rừng có thể bị xử lý hình sự không?
Điểm a Khoản 1 và Khoản 4 Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 244. Tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm
1. Người nào vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật thuộc danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; động vật nguy cấp, quý hiếm thuộc Nhóm IB hoặc thuộc Phụ lục I của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp, thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:a) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật thuộc danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ;
...
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
...
Theo quy định tại Điều 244 Bộ luật Hình sự, người nào nuôi, nhốt trái phép động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Mức hình phạt chính được áp dụng là phạt tù từ 1 năm đến 5 năm. Trường hợp có tình tiết tăng nặng như thực hiện hành vi có tổ chức, tái phạm nguy hiểm, sử dụng chức vụ quyền hạn hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng, thì mức hình phạt có thể lên đến 7 năm tù.
Ngoài hình phạt tù, người phạm tội còn có thể bị áp dụng các hình phạt bổ sung như phạt tiền từ 50 triệu đồng đến 500 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 năm đến 5 năm, và tịch thu tang vật, phương tiện phạm tội. Mọi loài động vật bị nuôi giữ trái phép sẽ bị xử lý theo quy định chuyên ngành, có thể bị thả về tự nhiên hoặc chuyển giao cho cơ sở cứu hộ nếu đủ điều kiện.
Tình huống giả định
Ông Phú, một người sưu tầm động vật cảnh lâu năm tại TP. Đà Nẵng, đã lén mua loài voọc chà vá chân nâu, loài linh trưởng nằm trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ, từ một nguồn không rõ ràng. Ông giữ chúng trong chuồng sắt phía sau nhà, gọi là “bảo tồn cá nhân” nhưng thực chất có ý định gây giống và chào bán cho khách nước ngoài.
Sau khi bị phát hiện, ông Phú không xuất trình được giấy phép nuôi hay hồ sơ nguồn gốc. Do loài vật thuộc nhóm được pháp luật bảo vệ nghiêm ngặt, hành vi nuôi giữ của ông bị cơ quan điều tra khởi tố theo Điều 244 Bộ luật Hình sự. Với hành vi nuôi giữ trái phép loài đặc biệt nguy cấp, ông có thể phải chịu mức phạt tù từ 1 đến 5 năm, kèm theo hình phạt bổ sung là tịch thu toàn bộ động vật và cấm hành nghề liên quan đến động vật trong thời hạn nhất định.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Nuôi động vật rừng chịu sự quản lý nghiêm ngặt của pháp luật nhằm bảo đảm an toàn và bảo tồn đa dạng sinh học. Nếu không có hồ sơ hợp pháp hoặc vi phạm điều kiện nuôi nhốt, người vi phạm sẽ bị xử phạt hành chính theo giá trị và mức độ nguy cấp của loài. Trường hợp động vật thuộc danh mục nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ, hành vi nuôi trái phép có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt tù lên đến 7 năm, kèm theo nhiều hình phạt bổ sung khác.
