Người lao động có quyền tự quyết chi tiêu lương. Người sử dụng lao động can thiệp, ép buộc người lao động sử dụng lương trái ý muốn sẽ bị phạt tới 100 triệu đồng và phải hoàn trả đầy đủ kèm lãi.
Tiền lương là nguồn thu nhập chính và quyền lợi cơ bản của người lao động. Pháp luật quy định rõ ràng rằng người lao động có toàn quyền quyết định việc sử dụng số tiền này. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp doanh nghiệp can thiệp hoặc ép buộc người lao động chi tiêu lương theo ý mình. Nếu người sử dụng lao động thực hiện hành vi này có thể bị xử phạt lên đến 100 triệu đồng và buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả.
1. Người sử dụng lao động có được can thiệp vào chi tiêu lương của người lao động không?
Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 94. Nguyên tắc trả lương
...
2. Người sử dụng lao động không được hạn chế hoặc can thiệp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động; không được ép buộc người lao động chi tiêu lương vào việc mua hàng hóa, sử dụng dịch vụ của người sử dụng lao động hoặc của đơn vị khác mà người sử dụng lao động chỉ định.
...
Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019 quy định rõ: sau khi được trả lương, người lao động có toàn quyền quyết định cách sử dụng số tiền đó. Người sử dụng lao động không được phép hạn chế, áp đặt hay can thiệp vào việc chi tiêu của họ dưới bất kỳ hình thức nào. Đây là nguyên tắc nhằm bảo đảm sự tự do tài chính và quyền lợi hợp pháp của người lao động.
Tình huống giả định
- Người lao động bị yêu cầu đóng “quỹ nội bộ”
Anh Nguyễn Văn Lâm là công nhân tại Công ty TNHH Cơ khí Hoàng Gia (TP. Hải Phòng), anh nhận được thông báo từ quản lý phân xưởng rằng mỗi công nhân phải trích 500.000 đồng lương hàng tháng để đóng vào “quỹ nội bộ” của công ty. Quản lý cho rằng đây là “quy định bắt buộc” và ai không đóng sẽ bị ảnh hưởng đến việc xét thưởng cuối năm. - Người lao động nắm rõ quy định
Anh Lâm nhớ đến Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019 quy định rõ: "Người sử dụng lao động không được can thiệp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động". Anh đã phản ánh sự việc với công đoàn cơ sở và phòng nhân sự. -
Người lao động được đảm bảo quyền lợi
Sau khi làm việc, ban giám đốc công ty xác nhận yêu cầu quản lý là trái pháp luật và tuyên bố hủy bỏ quy định trích lương vào “quỹ nội bộ”. Công ty cũng ra thông báo khẳng định quyền tự do chi tiêu lương thuộc về người lao động, đồng thời cam kết không để tái diễn tình trạng này. Anh Lâm và các công nhân được đảm bảo toàn bộ quyền lợi lương, không bị khấu trừ sai quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người sử dụng lao động can thiệp vào chi tiêu lương bị xử phạt thế nào?
Điều 17, Điều 6 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 17. Vi phạm quy định về tiền lương
...
2. Phạt tiền đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi: Trả lương không đúng hạn theo quy định của pháp luật; không trả hoặc trả không đủ tiền lương cho người lao động theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động; không trả hoặc trả không đủ tiền lương làm thêm giờ; không trả hoặc trả không đủ tiền lương làm việc vào ban đêm; không trả hoặc trả không đủ tiền lương ngừng việc cho người lao động theo quy định của pháp luật; hạn chế hoặc can thiệp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động; ép buộc người lao động chi tiêu lương vào việc mua hàng hóa, sử dụng dịch vụ của người sử dụng lao động hoặc của đơn vị khác mà người sử dụng lao động chỉ định; khấu trừ tiền lương của người lao động không đúng quy định của pháp luật; không trả hoặc trả không đủ tiền lương theo quy định cho người lao động khi tạm thời chuyển người lao động sang làm công việc khác so với hợp đồng lao động hoặc trong thời gian đình công; không trả hoặc trả không đủ tiền lương của người lao động trong những ngày chưa nghỉ hằng năm hoặc chưa nghỉ hết số ngày nghỉ hằng năm khi người lao động thôi việc, bị mất việc làm; không tạm ứng hoặc tạm ứng không đủ tiền lương cho người lao động trong thời gian bị tạm đình chỉ công việc theo quy định của pháp luật; không trả đủ tiền lương cho người lao động cho thời gian bị tạm đình chỉ công việc trong trường hợp người lao động không bị xử lý kỷ luật lao động theo một trong các mức sau đây:
a) Từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với vi phạm từ 01 người đến 10 người lao động;
b) Từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với vi phạm từ 11 người đến 50 người lao động;
c) Từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với vi phạm từ 51 người đến 100 người lao động;
d) Từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với vi phạm từ 101 người đến 300 người lao động;
đ) Từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với vi phạm từ 301 người lao động trở lên.
...
5. Biện pháp khắc phục hậu quả
a) Buộc người sử dụng lao động trả đủ tiền lương cộng với khoản tiền lãi của số tiền lương chậm trả, trả thiếu cho người lao động tính theo mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất của các ngân hàng thương mại nhà nước công bố tại thời điểm xử phạt đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 2, khoản 3 Điều này;
...
Điều 6. Mức phạt tiền, thẩm quyền xử phạt và nguyên tắc áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính nhiều lần
1. Mức phạt tiền quy định đối với các hành vi vi phạm quy định tại Chương II, Chương III và Chương IV Nghị định này là mức phạt đối với cá nhân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1, 2, 3, 5 Điều 7; khoản 3, 4, 6 Điều 13; khoản 2 Điều 25; khoản 1 Điều 26; khoản 1, 5, 6, 7 Điều 27; khoản 8 Điều 39; khoản 5 Điều 41; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Điều 42; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Điều 43; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 Điều 45; khoản 3 Điều 46 Nghị định này. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP nếu người sử dụng lao động hạn chế hoặc can thiệp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động thì sẽ bị xử phạt hành chính từ 5 đến 50 triệu đồng, tùy theo số lượng lao động bị ảnh hưởng. Nếu vi phạm do tổ chức thực hiện mức phạt sẽ gấp đôi, tối đa có thể lên đến 100 triệu đồng. Ngoài ra, người sử dụng lao động còn buộc phải trả lại đầy đủ số tiền lương bị hạn chế của người lao động kèm khoản lãi chậm trả theo mức lãi suất ngân hàng nhà nước công bố.
Tình huống giả định
- Người lao động bị hạn chế quyền chi tiêu lương
Anh Vũ Văn Cường, một nhân viên kỹ thuật tại Công ty TNHH Thiết bị Ánh Dương (TP. Huế), nhận thông báo rằng từ tháng 9/2025 toàn bộ lương của anh và các đồng nghiệp sẽ được chi trả thông qua thẻ thanh toán của một ngân hàng liên kết với công ty. Tuy nhiên, để sử dụng thẻ này, anh Cường buộc phải trích một phần lương hàng tháng để thanh toán dịch vụ nội bộ của công ty, như phí “chăm sóc sức khỏe” và “gói đào tạo bắt buộc”. - Người sử dụng lao động vi phạm
Công ty Ánh Dương đã can thiệp trực tiếp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động. Dù không ép mua sản phẩm cụ thể, nhưng việc gắn điều kiện bắt buộc phải sử dụng một phần lương cho dịch vụ nội bộ đã làm mất đi quyền tự do tài chính của anh Cường và nhiều nhân viên khác. Hành vi này vi phạm Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019. -
Cơ quan chức năng xử lý
Sau khi tập thể người lao động gửi phản ánh, Thanh tra Sở Nội vụ TP. Huế đã tiến hành kiểm tra và lập biên bản vi phạm. Công ty Ánh Dương bị xử phạt 80.000.000 đồng theo điểm d Khoản 2 Điều 17 Nghị định 12/2022/NĐ-CP (áp dụng cho vi phạm từ 101 đến 300 lao động). Đồng thời, công ty buộc phải dừng việc khấu trừ bắt buộc này, trả lại số tiền đã chiếm dụng và cộng thêm lãi suất chậm trả theo quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Pháp luật nghiêm cấm người sử dụng lao động can thiệp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động. Nếu vi phạm, mức phạt có thể từ 5 triệu đến 50 triệu đồng, với tổ chức là gấp đôi. Đồng thời phải trả đủ lương còn thiếu cùng lãi chậm trả.
