Vật chứng là căn cứ quan trọng trong việc giải quyết các vụ án hình sự. Quá trình bảo quản vật chứng đòi hỏi sự nghiêm ngặt và đúng quy định. Trường hợp để mất hoặc làm hư hỏng vật chứng, người có trách nhiệm có thể bị xử lý nghiêm khắc.
1. Người có trách nhiệm bảo quản vật chứng mà làm mất thì bị xử lý như thế nào?
Điều 90 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 90. Bảo quản vật chứng
...
2. Người có trách nhiệm bảo quản vật chứng mà để mất mát, hư hỏng, phá hủy niêm phong, tiêu dùng, sử dụng trái phép, chuyển nhượng, đánh tráo, cất giấu, hủy hoại vật chứng của vụ án thì tuỳ tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của luật.
Trường hợp thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy, làm hư hỏng vật chứng của vụ án nhằm làm sai lệch hồ sơ vụ án thì phải chịu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của luật.
Vật chứng phải được niêm phong, lưu giữ và chuyển giao đúng quy định tùy loại và tính chất vật chứng. Nếu người có trách nhiệm không thực hiện đúng, gây mất mát, hư hỏng thì có thể bị xử lý kỷ luật nội bộ hoặc bị truy cứu trách nhiệm theo quy định pháp luật.
Tình huống giả định
- Anh Trọng được phân công nhiệm vụ bảo quản tang vật
Anh Lê Văn Trọng, cán bộ điều tra tại phường Thới Bình, tỉnh Cà Mau, được giao nhiệm vụ tiếp nhận và bảo quản tang vật trong một vụ án trộm cắp tài sản. Tang vật bao gồm một chiếc điện thoại di động và một số tiền mặt thu giữ từ đối tượng. - Anh Trọng vi phạm quy trình niêm phong
Trong quá trình xử lý, anh Trọng không thực hiện đúng quy trình niêm phong theo quy định. Tang vật không được lập biên bản bàn giao đầy đủ và không niêm phong an toàn. -
Phát hiện số tiền bị thất lạc
Một tuần sau, khi kiểm tra lại tang vật để phục vụ điều tra, bộ phận nghiệp vụ phát hiện số tiền mặt trong túi tang vật bị thiếu hụt so với biên bản ban đầu. - Lập biên bản và xác minh vi phạm
Cơ quan chức năng tiến hành lập biên bản hiện trường, xác định có dấu hiệu vi phạm trong khâu bảo quản vật chứng. Việc mất mát tài sản gây ảnh hưởng đến quá trình giải quyết vụ án. - Anh Trọng bị xử lý kỷ luật
Qua xác minh, cơ quan nội bộ kết luận anh Trọng có sơ suất nghiệp vụ nghiêm trọng dẫn đến hậu quả vật chất. Anh bị xử lý kỷ luật bằng hình thức cảnh cáo và phải bồi thường số tiền thất thoát.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người làm mất vật chứng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Điều 375 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 375. Tội làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc
1. Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán, Hội thẩm, Thư ký Tòa án, những người khác có nhiệm vụ, quyền hạn trong hoạt động tư pháp, người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự nào mà thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy hoặc làm hư hỏng các tài liệu, vật chứng của vụ án hoặc bằng các thủ đoạn khác nhằm làm sai lệch nội dung vụ án, vụ việc, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:
a) Có tổ chức;
b) Dẫn đến việc giải quyết vụ án, vụ việc bị sai lệch;
c) Gây thiệt hại từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.
3. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 15 năm:
a) Dẫn đến việc kết án oan người vô tội hoặc bỏ lọt tội phạm;
b) Làm người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, người bị kết án, người phải chấp hành án, người bị hại, nguyên đơn, bị đơn, người khởi kiện, người bị khởi kiện tự sát;
c) Gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên.
4. Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ, làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Khi người bảo quản vật chứng cố ý thay đổi, đánh tráo, hủy bỏ vật chứng nhằm che giấu, làm sai lệch vụ án thì không chỉ bị xử lý nội bộ mà còn có thể bị truy cứu hình sự với khung hình phạt nghiêm khắc lên đến 15 năm, đặc biệt nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng như làm oan người vô tội hoặc gây thiệt hại lớn về tài sản.
Tình huống giả định
-
Tiếp nhận vật chứng vụ án buôn bán hàng cấm
Ông Nguyễn Văn Huy, cán bộ phụ trách kho vật chứng tại phường Hải Đình, tỉnh Quảng Bình, được giao nhiệm vụ quản lý vật chứng liên quan đến một vụ án buôn bán hàng cấm. Tất cả tang vật đã được lập biên bản và niêm phong theo quy trình. - Thực hiện hành vi tráo đổi vật chứng
Trong quá trình bảo quản, ông Huy đã cố ý lén lút tháo niêm phong, tráo đổi số lượng hàng bị tạm giữ và chiếm đoạt một phần tang vật để sử dụng vào mục đích cá nhân. Hành vi này được thực hiện âm thầm, không thông báo hoặc ghi chép lại theo thủ tục pháp lý. -
Phát hiện sai lệch khi kiểm tra định kỳ
Khi Viện kiểm sát phối hợp với cơ quan điều tra tiến hành kiểm tra định kỳ hiện trạng vật chứng, họ phát hiện nội dung niêm phong và vật chứng thực tế không trùng khớp, dẫn đến nghi ngờ có dấu hiệu xâm phạm tang vật. - Xác minh sai phạm và lập biên bản
Cơ quan điều tra đã tiến hành xác minh, đối chiếu hồ sơ lưu trữ, ghi nhận sự sai lệch do ông Huy cố ý thực hiện. Toàn bộ quy trình tháo niêm phong và tráo đổi không được ghi nhận trong nhật ký nghiệp vụ hoặc báo cáo quản lý kho. - Ông Huy bị khởi tố hình sự và điều tra mở rộng
Từ kết quả xác minh, cơ quan điều tra đã khởi tố ông Nguyễn Văn Huy về tội "Làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc" theo Điều 375 Bộ luật Hình sự. Hành vi phạm tội được xác định có tình tiết tăng nặng do ông lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thực hiện.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc bảo quản vật chứng là một khâu quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả điều tra và xét xử vụ án. Người được giao nhiệm vụ phải thực hiện đúng quy định, đảm bảo vật chứng nguyên vẹn, đầy đủ. Nếu cố ý làm sai lệch, tiêu hủy hoặc chiếm đoạt vật chứng, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt tù lên đến 15 năm theo Điều 375 Bộ luật Hình sự.
