Việc giành quyền nuôi con là một trong những vấn đề nhạy cảm và dễ xảy ra tranh chấp nhất sau khi ly hôn. Trong thực tế, không ít trường hợp người bố mong muốn được trực tiếp chăm sóc và nuôi dưỡng con nhưng lại gặp nhiều trở ngại về pháp lý cũng như định kiến xã hội. Luật Hôn nhân và gia đình hiện hành quy định cụ thể các điều kiện để xác định ai là người trực tiếp nuôi con sau ly hôn, dựa trên nguyên tắc bảo đảm tốt nhất quyền lợi về mọi mặt cho con.
1. Trường hợp người bố được quyền nuôi con sau ly hôn
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 81. Việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn
1. Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.
2. Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.
3. Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.
Người bố nếu đáp ứng được các tiêu chuẩn cụ thể thì hoàn toàn có thể được Tòa án giao quyền nuôi con trực tiếp sau ly hôn. Cụ thể như sau:
1. Trẻ dưới 36 tháng tuổi, pháp luật ưu tiên giao cho người mẹ nuôi. Nhưng nếu người mẹ không đủ điều kiện nuôi con hoặc hai bên vợ chồng có thỏa thuận, và sự thỏa thuận này không gây thiệt hại đến lợi ích của trẻ thì Toà án sẽ quyết định giao trẻ cho người bố nuôi.
2. Trẻ từ 36 tháng đến dưới 7 tuổi, quyền nuôi con thuộc về bên nào dựa vào thỏa thuận giữa vợ và chồng. Nhưng trong trường hợp không thoản thuận được, Tòa án sẽ đánh giá từng bên dựa trên nhiều yếu tố để quyết định. Người bố cần chứng minh được rằng mình đủ khả năng bảo vệ và phát triển tốt cho con thì hoàn toàn có thể được ưu tiên.
3. Trẻ từ 7 tuổi trở lên thì Tòa án phải lắng nghe và cân nhắc ý kiến của trẻ trước khi đưa ra phán quyết cuối cùng. Nếu trẻ có nguyện vọng được sống cùng người bố thì Toà án sẽ cân nhắc và đưa ra quyết định cuối cùng.
Tình huống giả định
Anh Trần Minh Đức (32 tuổi, kỹ sư xây dựng tại TP. HCM) và chị Lê Thị Hồng Ngọc (29 tuổi, nhân viên văn phòng) ly hôn sau 6 năm chung sống, có một bé trai 4 tuổi tên là Trần Gia Huy. Trong thời gian sống chung, chị Ngọc thường xuyên tăng ca, đi công tác dài ngày, ít dành thời gian cho con. Ngược lại, anh Đức là người chủ yếu chăm sóc con, từ việc đưa đón đi học đến lo ăn uống, học hành hằng ngày. Sau khi ly hôn, chị Ngọc muốn giành quyền nuôi con nhưng không có nơi ở ổn định vì đang thuê trọ tạm, công việc lại thường xuyên di chuyển. Trong khi đó, anh Đức có nhà riêng, thu nhập ổn định, ông bà nội cũng hỗ trợ chăm cháu. Bé Gia Huy cũng bày tỏ mong muốn tiếp tục sống với bố.
Tại phiên toà, anh Đức cung cấp đầy đủ hồ sơ chứng minh điều kiện tài chính, nơi ở và quá trình trực tiếp chăm con. Tòa án đã căn cứ vào lợi ích của cháu Gia Huy, sự ổn định trong môi trường sống và cả nguyện vọng của bé để ra phán quyết: giao con cho anh Đức trực tiếp nuôi dưỡng, còn chị Ngọc có nghĩa vụ cấp dưỡng và được quyền thăm nom theo quy định pháp luật.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Nếu cả bố và mẹ đều không đủ điều kiện nuôi con thì giao cho ai?
Quy định này được nêu rõ tại Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 84. Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn
...
4. Trong trường hợp xét thấy cả cha và mẹ đều không đủ điều kiện trực tiếp nuôi con thì Tòa án quyết định giao con cho người giám hộ theo quy định của Bộ luật dân sự.
...
Luật Hôn nhân và gia đình hướng đến mục tiêu cao nhất là bảo đảm quyền lợi toàn diện của con khi cha mẹ ly hôn, đặc biệt là trẻ chưa thành niên. Khi cả bố và mẹ đều không còn đáp ứng được yêu cầu tối thiểu để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con, pháp luật không để trẻ rơi vào tình trạng bị bỏ mặc, mà sẽ giao cho người giám hộ hợp pháp để bảo đảm quyền lợi cho trẻ.
Người giám hộ phải là người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, có đủ điều kiện vật chất, tinh thần để đảm bảo sự phát triển toàn diện cho trẻ. Thông thường, người giám hộ sẽ là ông bà nội, ngoại; cô, dì, chú, bác ruột hoặc một tổ chức xã hội có chức năng nuôi dưỡng trẻ em mồ côi và trẻ em bị bỏ rơi (như trung tâm bảo trợ trẻ em). Tòa án sẽ xem xét toàn diện để lựa chọn phương án nào là an toàn, ổn định và đảm bảo tương lai tốt nhất cho trẻ.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Toàn (35 tuổi) và chị Trần Thị Thuý (32 tuổi) ly hôn sau nhiều năm mâu thuẫn. Cả hai có một con gái là bé Nguyễn Ngọc Ánh (6 tuổi). Anh Toàn không có công việc ổn định, sống tạm bợ trong phòng trọ, thu nhập chỉ đủ sinh hoạt cá nhân. Trong khi đó, chị Thuý mắc chứng trầm cảm sau ly hôn, thường xuyên phải điều trị nội trú tại bệnh viện tâm thần. Tại phiên toà, cả hai đều không chứng minh được điều kiện ổn định để trực tiếp chăm sóc con gái.
Tòa án sau khi xác minh thực tế đã quyết định không giao bé Ngọc Ánh cho bất kỳ bên nào. Thay vào đó, do bé từ nhỏ sống gần gũi với bà ngoại là bà Trần Thị Hường (62 tuổi), hiện có nhà riêng, thu nhập từ lương hưu và sự hỗ trợ của con cháu, Tòa án đã ra quyết định giao bé Ngọc Ánh cho bà Hường làm người giám hộ hợp pháp, thay mặt cha mẹ thực hiện việc nuôi dưỡng, chăm sóc và đảm bảo học hành của bé theo quy định pháp luật.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Người bố hoàn toàn có thể được trao quyền nuôi con nếu đáp ứng đủ điều kiện cần thiết và chứng minh được năng lực chăm sóc, giáo dục con tốt hơn. Trong trường hợp đặc biệt, khi cả bố và mẹ đều không đủ khả năng nuôi dưỡng, pháp luật vẫn bảo vệ quyền lợi của trẻ thông qua cơ chế giám hộ phù hợp, bảo đảm cho trẻ một môi trường sống ổn định và an toàn.
