Trong thực tế, không ít người rơi vào tình cảnh hôn nhân đổ vỡ nhưng chưa hoàn tất thủ tục ly hôn, trong khi mối quan hệ mới đã hình thành. Việc xác lập quan hệ hôn nhân lần hai khi vẫn còn ràng buộc pháp lý với người cũ có thể dẫn đến vi phạm pháp luật. Bên cạnh đó, cũng có nhiều người sau khi ly hôn muốn kết hôn lại và băn khoăn liệu pháp luật có quy định thời gian chờ hay không.
1. Người đang có vợ hoặc chồng có được kết hôn lần hai không?
Tại Điều 3 và Điều 5 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 có quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
5. Kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng với nhau theo quy định của Luật này về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn.
...
Điều 5. Bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình
...
2. Cấm các hành vi sau đây:
…
c) Người đang có vợ, có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác hoặc chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người đang có chồng, có vợ;...
Ngoài ra, khoản 2 Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP có quy định như sau:
Điều 59. Hành vi vi phạm quy định về kết hôn, ly hôn và vi phạm chế độ hôn nhân một vợ, một chồng
...
2. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
a) Kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu về trực hệ hoặc giữa những người có họ trong phạm vi ba đời;
b) Kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa cha, mẹ nuôi với con nuôi;
c) Cưỡng ép kết hôn hoặc lừa dối kết hôn; cưỡng ép ly hôn hoặc lừa dối ly hôn;
d) Lợi dụng việc kết hôn để xuất cảnh, nhập cảnh, cư trú, nhập quốc tịch Việt Nam, quốc tịch nước ngoài; hưởng chế độ ưu đãi của Nhà nước hoặc để đạt được mục đích khác mà không nhằm mục đích xây dựng gia đình;
đ) Lợi dụng việc ly hôn để trốn tránh nghĩa vụ tài sản, vi phạm chính sách, pháp luật về dân số hoặc để đạt được mục đích khác mà không nhằm mục đích chấm dứt hôn nhân.
...
Theo quy định trên, một người chỉ được đăng ký kết hôn lần hai nếu đã chấm dứt quan hệ hôn nhân hợp pháp với người trước đó bằng bản án hoặc quyết định ly hôn đã có hiệu lực pháp luật. Trong thời gian hôn nhân vẫn còn ràng buộc, dù đã ly thân, tạm sống riêng hay có mâu thuẫn kéo dài, thì quan hệ vợ chồng vẫn được pháp luật công nhận và bảo vệ. Việc kết hôn với người khác trong thời gian này là hành vi vi phạm pháp luật.
Nếu cố tình thực hiện hành vi kết hôn trái pháp luật khi đang có vợ hoặc chồng, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính từ 10 đến 20 triệu đồng theo Nghị định 82/2020/NĐ-CP. Trong trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng, làm tan vỡ hạnh phúc gia đình người khác hoặc dẫn đến kiện tụng, tranh chấp, người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “vi phạm chế độ một vợ, một chồng” theo Điều 182 Bộ luật Hình sự 2015, với mức phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 3 năm.
Về mặt pháp lý, hành vi kết hôn trong khi chưa ly hôn là hành vi không được công nhận, dù đã tổ chức lễ cưới hay sống chung trên thực tế. Quan hệ “hôn nhân thứ hai” trong trường hợp này không phát sinh quyền và nghĩa vụ vợ chồng theo pháp luật, cũng không được pháp luật bảo vệ nếu xảy ra tranh chấp.
Tình huống giả định
Anh Trần Mạnh Hùng (42 tuổi), cư trú tại quận Gò Vấp, TP.HCM, kết hôn hợp pháp với chị Vân từ năm 2010 và có hai con chung. Từ năm 2022, hai người sống ly thân, mỗi người một nơi, không còn liên lạc nhiều và chưa nộp đơn ly hôn ra tòa. Đến năm 2025, anh Hùng quen chị Ngọc – một đồng nghiệp mới, cả hai nảy sinh tình cảm và quyết định làm đám cưới đơn giản rồi sống chung như vợ chồng.
Anh Hùng nghĩ rằng sống ly thân lâu năm thì xem như đã hết hôn nhân và có thể kết hôn lại. Do tin lời bạn bè, anh khai báo không trung thực trong giấy xác nhận tình trạng hôn nhân và mang hồ sơ đến UBND phường để đăng ký kết hôn với chị Ngọc. Tuy nhiên, cán bộ tư pháp – hộ tịch phát hiện hồ sơ có dấu hiệu sai lệch và chuyển vụ việc lên UBND quận.
Kết quả, anh Hùng bị xử phạt hành chính 12 triệu đồng vì hành vi kết hôn khi đang có vợ hợp pháp. Hồ sơ kết hôn bị hủy, quan hệ với chị Ngọc không được pháp luật công nhận. Vợ anh Hùng – là người chưa ly hôn – sau khi biết sự việc đã nộp đơn khởi kiện ra tòa và tố cáo thêm về hành vi vi phạm chế độ một vợ một chồng, khiến anh đối mặt nguy cơ bị xử lý hình sự.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Sau khi ly hôn, bao lâu thì được đăng ký kết hôn với người mới?
Tại Điều 3 và Điều 57 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 có quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
14. Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án.
...
Điều 57. Thời điểm chấm dứt hôn nhân và trách nhiệm gửi bản án, quyết định ly hôn
1. Quan hệ hôn nhân chấm dứt kể từ ngày bản án, quyết định ly hôn của Tòa án có hiệu lực pháp luật.
2. Tòa án đã giải quyết ly hôn phải gửi bản án, quyết định ly hôn đã có hiệu lực pháp luật cho cơ quan đã thực hiện việc đăng ký kết hôn để ghi vào sổ hộ tịch; hai bên ly hôn; cá nhân, cơ quan, tổ chức khác theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự và các luật khác có liên quan....
Theo quy định trên, ngay sau khi bản án hoặc quyết định ly hôn có hiệu lực, quan hệ hôn nhân chính thức chấm dứt. Lúc này, cả hai bên đều trở lại tình trạng pháp lý độc thân và hoàn toàn có quyền đăng ký kết hôn lại nếu đáp ứng đủ điều kiện theo Điều 8 của Luật Hôn nhân và gia đình (về độ tuổi, tự nguyện, không vi phạm các điều cấm…).
Pháp luật không đặt ra bất kỳ khoảng thời gian chờ bắt buộc nào giữa thời điểm ly hôn và thời điểm được phép kết hôn lại. Tuy nhiên, trên thực tế, việc xác minh tình trạng hôn nhân đôi khi có thể mất vài ngày do thủ tục cập nhật thông tin ly hôn vào sổ hộ tịch của địa phương. Trong thời gian này, nếu người đã ly hôn đi đăng ký kết hôn ở nơi khác, cán bộ hộ tịch có thể yêu cầu nộp thêm giấy tờ chứng minh tình trạng hôn nhân đã được cập nhật, ví dụ: bản sao quyết định ly hôn có hiệu lực.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Hoài Thanh, 34 tuổi, sống tại thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế, hoàn tất thủ tục ly hôn với chồng cũ vào đầu tháng 4/2025 sau nhiều năm mâu thuẫn không thể hàn gắn. Bản án ly hôn được TAND tỉnh ban hành ngày 2/4/2025, và chính thức có hiệu lực sau 15 ngày do không có ai kháng cáo.
Sau khi ly hôn, chị Thanh chuyển về sống cùng bố mẹ ruột tại phường Phú Bài. Tại đây, chị nối lại liên lạc với người bạn cũ thời đại học – anh Phan Văn Cường, hiện đang làm việc ở Huế. Hai người đã có cảm tình với nhau từ trước, nên khi gặp lại, mối quan hệ tiến triển nhanh chóng.
Đến tháng 6/2025, hai bên gia đình thống nhất tổ chức lễ cưới và làm thủ tục đăng ký kết hôn tại UBND phường Phú Bài. Tuy nhiên, khi nộp hồ sơ, cán bộ tư pháp – hộ tịch yêu cầu chị Thanh cung cấp thêm bản sao quyết định ly hôn đã có hiệu lực pháp luật, với lý do thông tin ly hôn vẫn chưa được cập nhật từ tòa án về hệ thống quản lý hộ tịch. Sau khi chị bổ sung giấy tờ đúng quy định, hồ sơ được tiếp nhận đầy đủ. Ngay trong tuần đó, chị và anh Cường chính thức trở thành vợ chồng hợp pháp.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Việc kết hôn lại khi hôn nhân cũ chưa chấm dứt là hành vi bị pháp luật nghiêm cấm và không được công nhận. Người đang có vợ hoặc chồng thì không được phép kết hôn với người khác nếu chưa ly hôn hợp pháp. Sau khi bản án ly hôn có hiệu lực, người đã ly hôn có thể kết hôn lần hai ngay nếu đáp ứng đầy đủ điều kiện.
