Đặc xá là chính sách nhân đạo đặc biệt thể hiện sự khoan hồng của Nhà nước đối với người bị kết án. Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp đều thuộc diện được xem xét đặc xá. Riêng đối với án tử hình, pháp luật quy định rõ ràng về việc không áp dụng đặc xá, nhưng vẫn có cơ chế giảm nhẹ hình phạt trong một số tình huống đặc biệt.
1. Người bị kết án tử hình có được đặc xá không?
Khoản 1 Điều 3 Luật Đặc xá 2018 quy định như sau:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
1. Đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước do Chủ tịch nước quyết định tha tù trước thời hạn cho người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân nhân sự kiện trọng đại, ngày lễ lớn của đất nước hoặc trong trường hợp đặc biệt.
...
Ngoài ra, khoản 1 Điều 2 Nghị định 52/2019/NĐ-CP cũng quy định:
Điều 2. Đối tượng áp dụng
1. Người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, người bị kết án phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn, người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù (sau đây gọi chung là người bị kết án phạt tù).
...
Điều 367. Thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành
1. Thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành được thực hiện:
...d) Trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, người bị kết án được gửi đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước;
...
Theo đó, người bị kết án tử hình không thuộc diện được xem xét đặc xá. Tuy nhiên, vẫn có một cơ chế khác được áp dụng là ân giảm hình phạt. Cụ thể, theo Điều 367 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, trong thời hạn 07 ngày kể từ khi bản án tử hình có hiệu lực, người bị kết án có quyền làm đơn xin ân giảm gửi lên Chủ tịch nước. Nếu Chủ tịch nước bác bỏ đơn, bản án tử hình mới được thi hành.
Tình huống giả định
Lê Văn Khánh bị Tòa án nhân dân tỉnh Phú Thọ tuyên án tử hình về tội giết người có tính chất man rợ. Sau khi bản án có hiệu lực, gia đình Khánh nộp đơn xin đặc xá gửi đến nhiều cơ quan trung ương với mong muốn được khoan hồng. Tuy nhiên, các cơ quan có thẩm quyền trả lời rằng Khánh không thuộc diện được đặc xá vì đã bị tuyên án tử hình.
Tuy nhiên, theo hướng dẫn từ cán bộ thi hành án, Khánh được quyền làm đơn xin ân giảm gửi đến Chủ tịch nước trong thời hạn 07 ngày kể từ khi bản án có hiệu lực. Gia đình Khánh sau đó đã nộp đơn xin ân giảm theo đúng thủ tục. Kết quả xin ân giảm sẽ do Chủ tịch nước xem xét và quyết định theo quy định pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người bị kết án tử hình phải lập công gì thì mới được chuyển thành án tù chung thân?
Khoản 4 Điều 2 Nghị quyết 01/2016/NQ-HĐTP quy định như sau:
Điều 2. Về việc chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân đối với người đã bị kết án tử hình nhưng chưa thi hành án mà có đủ các điều kiện quy định tại điểm c khoản 3 Điều 40 Bộ luật hình sự
...
4. “Lập công lớn” là sau khi bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ, người bị kết án đã giúp cơ quan tiến hành tố tụng phát hiện, truy bắt, điều tra, xử lý tội phạm không liên quan đến tội phạm mà họ bị kết án; cứu được người khác trong tình thế hiểm nghèo hoặc cứu được tài sản có giá trị từ 100 triệu đồng trở lên của Nhà nước, của tập thể, của công dân trong thiên tai, hỏa hoạn hoặc sự kiện bất khả kháng khác; có phát minh, sáng chế hoặc sáng kiến có giá trị lớn được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận. Ngoài những trường hợp nêu trên, có thể xác định những trường hợp khác là “lập công lớn” nhưng phải được các cơ quan tiến hành tố tụng thống nhất áp dụng.
...
Theo quy định này, người bị kết án tử hình có thể được chuyển thành án tù chung thân nếu họ lập công lớn sau khi bị kết án. Cụ thể, hành vi lập công có thể bao gồm:
-
Giúp cơ quan tố tụng điều tra, truy bắt tội phạm khác không liên quan đến vụ án của mình;
-
Cứu người trong tình huống hiểm nghèo hoặc cứu tài sản có giá trị từ 100 triệu đồng trở lên trong các sự kiện bất khả kháng;
-
Có phát minh, sáng chế, sáng kiến có giá trị lớn được cơ quan có thẩm quyền xác nhận;
-
Một số trường hợp đặc biệt khác nếu được cơ quan tiến hành tố tụng thống nhất đánh giá là “lập công lớn”.
Tuy nhiên, việc đánh giá công trạng và quyết định giảm án vẫn thuộc thẩm quyền của cơ quan tố tụng và cơ quan có thẩm quyền cao nhất.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Trường bị tuyên án tử hình vì tội tham ô tài sản với giá trị đặc biệt lớn. Trong quá trình tạm giam chờ thi hành án, Trường chủ động hợp tác với cơ quan công an để cung cấp thông tin về một đường dây tham nhũng khác không liên quan đến vụ án của mình. Thông tin Trường cung cấp giúp bắt giữ một cán bộ cấp cao đang lẩn trốn và thu hồi hơn 150 triệu đồng tiền tham nhũng.
Bên cạnh đó, Trường còn có sáng kiến cải tiến quy trình kế toán nội bộ giúp tiết kiệm cho một doanh nghiệp nhà nước số tiền lớn và được cơ quan chức năng xác nhận. Với những đóng góp này, Trường được các cơ quan tiến hành tố tụng thống nhất xác định là đã “lập công lớn” và được đề nghị Chủ tịch nước xem xét chuyển hình phạt từ tử hình sang tù chung thân.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Người bị kết án tử hình không được đặc xá theo quy định pháp luật, tuy nhiên vẫn có thể xin ân giảm hình phạt. Trong một số trường hợp đặc biệt, nếu người bị kết án lập công lớn thì có thể được xem xét chuyển hình phạt từ tử hình sang tù chung thân theo quy định của pháp luật hiện hành.
