Lợi dụng danh nghĩa tập nghề để bóc lột sức lao động là hành vi bị cấm. Nếu vi phạm sẽ bị phạt tiền và buộc hoàn trả khoản lợi bất hợp pháp.
Đào tạo nghề, hướng dẫn người học nghề, người tập nghề là trao cho họ cơ hội tiếp cận kỹ năng thực tế và phát triển nghề nghiệp. Tuy nhiên tại một số cơ sở, doanh nghiệp đã lợi dụng danh nghĩa “tập nghề” để trục lợi và bóc lột sức lao động để biến hoạt động học nghề thành lao động cưỡng ép không công. Bộ luật Lao động 2019 và Nghị định 12/2022/NĐ-CP đã quy định rõ ràng chế tài nghiêm khắc đối với hành vi này nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của người học nghề.
1. Lợi dụng việc tập nghề để bóc lột sức lao động có bị cấm không?
Khoản 4 Điều 8 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 8. Các hành vi bị nghiêm cấm trong lĩnh vực lao động
...
4. Lợi dụng danh nghĩa dạy nghề, tập nghề để trục lợi, bóc lột sức lao động hoặc lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc người học nghề, người tập nghề vào hoạt động trái pháp luật.
...
Quy định tại điểm 4 Điều 8 Bộ luật Lao động 2019 nhằm ngăn chặn tình trạng lợi dụng danh nghĩa dạy nghề hoặc tập nghề để bóc lột sức lao động, trục lợi hoặc ép buộc người học nghề tham gia hoạt động trái pháp luật. Đây là hành vi bị nghiêm cấm tuyệt đối vì làm sai lệch mục đích đào tạo, xâm phạm quyền tự do lao động và quyền được bảo vệ của người học nghề. Quy định này thể hiện nguyên tắc bảo vệ người yếu thế, đảm bảo môi trường học nghề minh bạch, nhân văn và đúng pháp luật.
Tình huống giả định
- Phát sinh sự việc
Tháng 3/2025, Trung tâm Đào tạo nghề Kỹ nghệ Xanh tại Thành phố Đà Nẵng tổ chức khóa tập nghề cơ khí cho 20 học viên trẻ. Trong quá trình đào tạo, trung tâm bố trí học viên chỉ tham gia thực hành trong khung thời gian hợp lý dưới sự giám sát của kỹ sư hướng dẫn và tuyệt đối không sử dụng họ vào công việc sản xuất thương mại của doanh nghiệp. - Quá trình xử lý và thực hiện
Để đảm bảo tuân thủ quy định của pháp luật, trung tâm ký hợp đồng tập nghề rõ ràng, nêu cụ thể nội dung đào tạo, thời lượng thực hành, mức hỗ trợ chi phí ăn trưa và bảo hộ lao động. Mọi hoạt động đào tạo đều được báo cáo định kỳ với cơ quan chức năng. -
Kết quả pháp lý và ý nghĩa
Qua đợt kiểm tra định kỳ, cơ quan chức năng ghi nhận Trung tâm Kỹ nghệ Xanh tuân thủ đúng quy định của Điều 8 Bộ luật Lao động 2019, không có dấu hiệu bóc lột hay trục lợi.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Hành vi bóc lột người tập nghề bị xử phạt như thế nào?
Điều 14, Điều 6 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 14. Vi phạm quy định về đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề
...
2. Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 75.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi sau đây:
a) Lợi dụng danh nghĩa dạy nghề, tập nghề để trục lợi hoặc bóc lột sức lao động hoặc dụ dỗ, ép buộc người học nghề, người tập nghề vào hoạt động trái pháp luật;
...
3. Biện pháp khắc phục hậu quả
...
c) Buộc người sử dụng lao động nộp vào ngân sách nhà nước số lợi bất hợp pháp có được đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm a khoản 2 Điều này.
...
Điều 6. Mức phạt tiền, thẩm quyền xử phạt và nguyên tắc áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính nhiều lần
1. Mức phạt tiền quy định đối với các hành vi vi phạm quy định tại Chương II, Chương III và Chương IV Nghị định này là mức phạt đối với cá nhân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1, 2, 3, 5 Điều 7; khoản 3, 4, 6 Điều 13; khoản 2 Điều 25; khoản 1 Điều 26; khoản 1, 5, 6, 7 Điều 27; khoản 8 Điều 39; khoản 5 Điều 41; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Điều 42; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Điều 43; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 Điều 45; khoản 3 Điều 46 Nghị định này. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Nếu lợi dụng danh nghĩa dạy nghề, tập nghề để trục lợi hoặc bóc lột sức lao động thì người sử dụng lao động là cá nhân sẽ bị phạt tiền từ 50 đến 75 triệu đồng. Ngoài phạt tiền còn buộc nộp lại toàn bộ số lợi bất hợp pháp thu được từ hành vi vi phạm. Lưu ý, đây là mức phạt áp dụng cho cá nhân; nếu tổ chức vi phạm thì mức phạt gấp đôi so với cá nhân theo nguyên tắc tại Điều 6 Nghị định 12/2022/NĐ-CP.
Tình huống giả định
- Phát sinh sự việc
Tháng 8/2025, ông Nguyễn Văn Thông là chủ Cơ sở Cơ khí Tấn Phát tại Thành phố Đà Nẵng có tuyển 6 thanh niên “tập nghề hàn cơ khí”. Tuy nhiên, họ phải làm việc như công nhân chính thức, chịu áp lực năng suất và không được trả công trong suốt 6 tháng. Môi trường làm việc còn tiềm ẩn nhiều nguy hiểm mà không có biện pháp bảo hộ. - Quá trình xử lý
Sau khi có phản ánh từ nhóm tập nghề, Thanh tra Sở Nội vụ Đà Nẵng kiểm tra và xác định ông Thông đã bóc lột sức lao động. Cơ quan chức năng ra quyết định xử phạt 100 triệu đồng đồng thời buộc ông nộp lại lợi nhuận bất hợp pháp. -
Ý nghĩa của quyết định
Đây là bước đi quan trọng trong việc ngăn chặn việc lợi dụng hình thức đào tạo để che giấu lao động giá rẻ, góp phần xây dựng môi trường lao động minh bạch và nhân văn.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hành vi lợi dụng danh nghĩa tập nghề để bóc lột sức lao động hoặc trục lợi. Nếu có hành vi vi phạm sẽ bị xử phạt từ 50 đến 75 triệu đồng và buộc nộp lại phần thu nhập bất hợp pháp cho cơ quan nhà nước. Tổ chức vi phạm mức phạt sẽ gấp đôi, tức là lên đến 150 triệu đồng.
