Đảm bảo điều kiện làm việc an toàn, trong đó có việc cung cấp nước uống đầy đủ và hợp vệ sinh cho người lao động, là một trong những yêu cầu bắt buộc tại các công trường xây dựng. Theo quy định hiện hành, người sử dụng lao động phải có trách nhiệm cung cấp nước uống cho người lao động trong suốt thời gian làm việc trên công trường. Bên cạnh đó, pháp luật cũng đặt ra các yêu cầu cụ thể về lượng nước uống tối thiểu mỗi ca làm việc và những tiêu chuẩn kỹ thuật đối với hệ thống cấp nước tại công trường.
1. Người sử dụng lao động có bắt buộc phải cung cấp nước uống cho người lao động không?
Việc cung cấp nước uống cho người lao động tại công trường không chỉ là trách nhiệm đạo đức mà còn là nghĩa vụ pháp lý mà người sử dụng lao động buộc phải thực hiện. Quy định này nhằm đảm bảo sức khỏe, an toàn và điều kiện làm việc tối thiểu cho người lao động trong môi trường lao động đặc thù nhiều rủi ro. Theo tiết 2.20.1.2 tiểu mục 2.20 Mục 2 của Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 18:2021/BXD ban hành kèm theo Thông tư 16/2021/TT-BXD, có quy định rõ:
QCVN 18:2021/BXD
Tiết 2.20.1.2Nước uống phải được cung cấp đầy đủ và bố trí ở các vị trí thuận tiện, đảm bảo vệ sinh trên công trường. Chất lượng nước phải đảm bảo quy định tại 2.20.2.
Theo quy định trên, tại bất kỳ công trường xây dựng nào, người sử dụng lao động cũng phải chủ động bố trí nguồn nước uống đảm bảo hợp vệ sinh cho người lao động sử dụng. Không chỉ đơn giản là có nước uống, mà nước phải đáp ứng đủ hai yếu tố:
-
Đầy đủ số lượng phục vụ nhu cầu thực tế trong ca làm việc.
-
Đảm bảo chất lượng vệ sinh theo quy chuẩn nước ăn uống hiện hành.
Ngoài ra, vị trí đặt nước uống phải thuận tiện cho người lao động tiếp cận dễ dàng trong suốt quá trình làm việc, không được để nước uống ở những nơi xa khu vực thi công, gây khó khăn khi cần bổ sung nước.
Chất lượng nước uống cũng không thể tùy tiện. Nước phải đạt tiêu chuẩn theo QCVN 01-1:2018/BYT về chất lượng nước sinh hoạt, tức là phải đảm bảo sạch khuẩn, không chứa chất độc hại và phù hợp để sử dụng trực tiếp.
Nếu công trường không có sẵn nguồn nước đạt yêu cầu, người sử dụng lao động phải chủ động trang bị hệ thống xử lý nước hoặc cung cấp nước đã qua xử lý. Việc cung cấp nước uống chỉ đạt yêu cầu khi nước sau xử lý được kiểm định đạt chuẩn và được phép sử dụng.
Trách nhiệm này là bắt buộc, không thể thương lượng, không thể khoán trắng cho nhà thầu phụ hoặc cho người lao động tự túc. Nếu người sử dụng lao động không đảm bảo nguồn nước uống đầy đủ và vệ sinh theo quy định, tùy mức độ, họ có thể bị xử phạt hành chính nặng và bị yêu cầu khắc phục ngay sai phạm.
Nội dung này thể hiện rất rõ định hướng của pháp luật hiện đại: bảo vệ quyền lợi cơ bản về sức khỏe cho người lao động, nhất là trong môi trường lao động có yếu tố nặng nhọc, nguy hiểm như công trường xây dựng.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Xây dựng Minh An đang thi công một dự án khu căn hộ cao cấp tại quận 9, TP.HCM. Công trường có hơn 200 công nhân làm việc mỗi ngày dưới điều kiện thời tiết nắng gắt, nhiệt độ ngoài trời nhiều hôm lên đến gần 40 độ C.
Vì muốn cắt giảm chi phí, công ty chỉ bố trí vài bình nước nhỏ đặt cố định ở khu nhà kho cách xa khu vực thi công chính. Không những vậy, nguồn nước này chưa qua kiểm định chất lượng, không có hệ thống lọc hay xét nghiệm nước đạt chuẩn như quy định. Trong thời gian đầu, công nhân không để ý nhiều, chỉ cố gắng tự khắc phục bằng cách tự mang theo nước uống. Tuy nhiên, vào đợt cao điểm nắng nóng, nhiều công nhân bắt đầu có dấu hiệu kiệt sức, chóng mặt, tụt huyết áp ngay trong ca làm việc.
Một vụ việc nghiêm trọng xảy ra khi anh Tuấn, một công nhân trẻ mới vào làm được hơn một tháng, trong lúc khiêng ván khuôn ngoài trời, đã ngất xỉu do mất nước nặng và phải đưa đi cấp cứu khẩn cấp tại bệnh viện quận. Sự cố này làm công nhân trong công trường hoang mang, tinh thần làm việc sa sút nghiêm trọng. Ngay sau đó, Công đoàn cơ sở nhận được nhiều phản ánh yêu cầu đảm bảo điều kiện làm việc tối thiểu, trong đó nhấn mạnh tình trạng thiếu nước uống hợp vệ sinh. Vụ việc được báo cáo lên Sở Lao động – Thương binh và Xã hội TP.HCM.
Đoàn thanh tra lao động tiến hành kiểm tra đột xuất và phát hiện công ty Minh An đã vi phạm nghiêm trọng quy định tại QCVN 18:2021/BXD: Không cung cấp đầy đủ nước uống cho công nhân; Không bố trí nước tại vị trí thuận tiện; Nguồn nước chưa kiểm định đạt chuẩn. Kết quả, công ty bị lập biên bản vi phạm và bị xử phạt hành chính số tiền 50 triệu đồng, buộc phải khắc phục toàn bộ hệ thống cấp nước trong vòng 3 ngày, đồng thời chi trả toàn bộ chi phí điều trị cho anh Tuấn.
(Tình huống trên hoàn toàn mang tính chất giả định nhằm minh họa hậu quả thực tế khi người sử dụng lao động không tuân thủ nghĩa vụ cung cấp nước uống cho người lao động tại công trường.)
2. Quy định về lượng nước uống tối thiểu và hệ thống cấp nước tại công trường
Theo tiết 2.20.2.2 tiểu mục 2.20 Mục 2 của Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 18:2021/BXD (ban hành kèm Thông tư 16/2021/TT-BXD), quy định như sau:
QCVN 18:2021/BXD
Tiết 2.20.2.2 Người sử dụng lao động phải cung cấp các phương tiện chứa nước ăn, uống phù hợp, phân công người chịu trách nhiệm quản lý và phải đảm bảo các yêu cầu sau:
a) Cung cấp đủ lượng nước uống tối thiểu là 1,5 lít/người/ca làm việc theo quy định;
b) Nước uống chỉ được phép chứa trong các bình, thùng kín và có vòi cấp;
c) Việc vận chuyển nước ăn, uống ở công trường phải đảm bảo vệ sinh theo quy định;
d) Các phương tiện chứa, vận chuyển nước ăn, uống ở công trường phải được làm sạch và khử trùng định kỳ căn cứ vào điều kiện sử dụng, môi trường và theo chỉ dẫn của nhà sản xuất;
đ) Phải có cách thức thông tin, thông báo phù hợp để người lao động không nhầm lẫn giữa nước ăn, uống và nước không dùng để ăn, uống.
Theo quy định, mỗi người lao động tại công trường phải được cấp tối thiểu 1,5 lít nước uống cho mỗi ca làm việc. Đây là mức tối thiểu cần thiết để đảm bảo sức khỏe và khả năng lao động trong điều kiện làm việc ngoài trời, nhất là trong môi trường nắng nóng, mất nước nhiều.
Ngoài lượng nước tối thiểu, các yêu cầu kỹ thuật liên quan đến hệ thống cấp nước cũng được quy định rất rõ ràng. Nước uống không thể được cấp theo kiểu tuỳ tiện, mà bắt buộc phải được chứa trong các bình, thùng kín, có vòi cấp, tránh bị nhiễm khuẩn từ môi trường bên ngoài.
Việc vận chuyển nước uống trong công trường cũng phải đáp ứng yêu cầu vệ sinh nghiêm ngặt, tránh gây ô nhiễm hoặc mất vệ sinh nguồn nước. Các phương tiện chứa, vận chuyển nước cần được làm sạch và khử trùng định kỳ tùy thuộc vào môi trường và điều kiện sử dụng thực tế. Ngoài ra, hệ thống nước uống phải được bố trí một cách rõ ràng, có thông tin, ký hiệu, biển báo để người lao động nhận biết, tránh nhầm lẫn giữa nước uống và các nguồn nước khác không đảm bảo vệ sinh, an toàn.
Một yêu cầu quan trọng khác là không được phép đấu nối chung hệ thống cấp nước uống với các hệ thống cấp nước khác dùng cho vệ sinh, tắm giặt, nhằm tránh nguy cơ lây nhiễm bệnh và đảm bảo an toàn tuyệt đối về mặt sức khỏe cho người lao động. Những quy định chi tiết và nghiêm ngặt này nhằm mục đích đảm bảo sức khỏe người lao động, tránh tình trạng mất nước, kiệt sức, hay các nguy cơ bệnh tật do sử dụng nước không đảm bảo chất lượng tại công trường.
Tình huống giả định
Công ty Cổ phần Xây dựng và Thương mại Thành Nam đang thi công dự án trung tâm thương mại lớn tại quận 2, TP.HCM. Công trường có hơn 300 công nhân làm việc liên tục trong điều kiện thời tiết nắng nóng kéo dài.
Ban quản lý công trường bố trí đủ số lượng nước uống, nhưng để tiện lợi và tiết kiệm, họ quyết định dùng chung đường ống nước uống với hệ thống nước phục vụ sinh hoạt như tắm giặt và vệ sinh. Bình nước uống được đặt ở những nơi công nhân thường xuyên qua lại, nhưng không có biển thông tin rõ ràng để phân biệt với các nguồn nước sinh hoạt khác.
Sau một thời gian ngắn, một số công nhân than phiền về chất lượng nước có vị lạ, khó uống và nghi ngờ nguồn nước không an toàn. Ít ngày sau, một nhóm công nhân có biểu hiện ngộ độc nhẹ, đau bụng, buồn nôn và phải nghỉ việc để điều trị.
Lo ngại vấn đề sức khỏe, các công nhân đồng loạt gửi kiến nghị lên công đoàn cơ sở, yêu cầu kiểm tra nguồn nước uống. Sở Y tế và Đoàn thanh tra lao động ngay lập tức kiểm tra đột xuất công trường Thành Nam. Kết quả phát hiện công ty đã vi phạm quy định tại QCVN 18:2021/BXD: Đấu nối chung hệ thống nước uống với hệ thống nước sinh hoạt; Không đảm bảo quy trình vệ sinh các phương tiện chứa nước uống; Không có thông tin, biển báo rõ ràng phân biệt nguồn nước uống và nguồn nước không dùng để uống.
Công ty Thành Nam bị xử phạt hành chính số tiền 70 triệu đồng, đồng thời bị yêu cầu ngưng ngay việc đấu nối chung và phải xây dựng hệ thống cấp nước uống riêng biệt đạt chuẩn trong vòng một tuần. Công ty cũng phải chịu hoàn toàn chi phí khám chữa bệnh cho nhóm công nhân bị ảnh hưởng.
(Tình huống trên mang tính chất giả định nhằm minh họa hậu quả nghiêm trọng nếu người sử dụng lao động không tuân thủ quy định về lượng nước uống tối thiểu và các tiêu chuẩn kỹ thuật của hệ thống cấp nước tại công trường.)
Kết luận
Việc cung cấp đầy đủ nước uống hợp vệ sinh cho người lao động tại các công trường xây dựng là yêu cầu bắt buộc, nhằm bảo đảm sức khỏe và an toàn lao động. Người sử dụng lao động phải chịu trách nhiệm bố trí nước uống tại các vị trí thuận tiện trên công trường. Đồng thời, lượng nước uống tối thiểu cho mỗi người lao động là 1,5 lít trong một ca làm việc, và hệ thống cấp nước uống phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn kỹ thuật và vệ sinh theo quy định.
