Khi bị ốm, người lao động có quyền nghỉ việc và hưởng chế độ ốm đau từ bảo hiểm xã hội nếu đã tham gia đầy đủ theo quy định. Tuy nhiên, không phải ai cũng nắm rõ thời gian tối đa được nghỉ là bao lâu, đặc biệt là trong trường hợp cần nghỉ dài hơn 30 ngày để điều trị. Việc cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH cũng có những nguyên tắc riêng mà người lao động cần tuân thủ để không bị mất quyền lợi.
1. Làm việc bình thường thì được nghỉ ốm đau tối đa bao nhiêu ngày?
Căn cứ theo quy định tại Điều 26 Luật Bảo hiểm xã hội 2014, thời gian nghỉ hưởng chế độ ốm đau được xác định như sau:
Điều 26. Thời gian hưởng chế độ ốm đau
1. Thời gian tối đa hưởng chế độ ốm đau trong một năm đối với người lao động quy định tại các điểm a, b, c, d và h khoản 1 Điều 2 của Luật này tính theo ngày làm việc không kể ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần và được quy định như sau:a) Làm việc trong điều kiện bình thường thì được hưởng 30 ngày nếu đã đóng bảo hiểm xã hội dưới 15 năm; 40 ngày nếu đã đóng từ đủ 15 năm đến dưới 30 năm; 60 ngày nếu đã đóng từ đủ 30 năm trở lên.
...
Quy định tại Điều 26 Luật Bảo hiểm xã hội 2014 đã phân loại rất rõ ràng về thời gian nghỉ ốm đau tối đa của người lao động dựa trên hai yếu tố chính: (1) điều kiện lao động và (2) thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội. Đây là cơ chế bảo vệ sức khỏe cho người lao động khi bị ốm, đồng thời bảo đảm tính công bằng và tương xứng với mức độ tham gia vào hệ thống bảo hiểm xã hội.
Đối với người lao động làm việc trong điều kiện bình thường – tức không thuộc nhóm ngành nghề nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm, và không làm việc ở vùng có hệ số phụ cấp khu vực từ 0.7 trở lên – thời gian được nghỉ để hưởng chế độ ốm đau sẽ không vượt quá:
- 30 ngày/năm nếu thời gian đóng BHXH dưới 15 năm,
- 40 ngày/năm nếu đã đóng từ 15 đến dưới 30 năm,
- và 60 ngày/năm nếu đã đóng từ đủ 30 năm trở lên.
Điều đáng lưu ý là số ngày được nghỉ này tính theo ngày làm việc (không bao gồm ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, nghỉ cuối tuần), nên trên thực tế thời gian nghỉ thực tế có thể kéo dài hơn. Chẳng hạn, một người được nghỉ 30 ngày làm việc có thể tương ứng gần 6 tuần nghỉ thực tế nếu tính thêm các ngày chủ nhật và lễ.
Bên cạnh đó, luật không quy định cộng dồn thời gian nghỉ nếu không sử dụng hết trong năm, tức là nếu người lao động không sử dụng hết 30, 40 hoặc 60 ngày nghỉ trong năm hiện tại thì cũng không được “bảo lưu” sang năm tiếp theo.
Chế độ ốm đau cũng khác với nghỉ phép năm hoặc nghỉ không lương. Đây là quyền lợi được chi trả bởi cơ quan BHXH (không phải người sử dụng lao động), nhưng phải đáp ứng đủ điều kiện như có tham gia BHXH bắt buộc, có giấy chứng nhận nghỉ việc do cơ sở y tế đủ thẩm quyền cấp, và không đang trong thời gian nghỉ hưởng chế độ thai sản.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Tâm, sinh năm 1990, hiện là nhân viên hành chính tại Công ty TNHH Dệt May Đại Thành tại Tân Tạo, quận Bình Tân, TP.HCM. Công việc chính của anh là làm hồ sơ, xử lý hợp đồng và nhập liệu, trong môi trường văn phòng, điều kiện làm việc được xếp vào loại bình thường theo quy định pháp luật. Tính đến tháng 5/2025, anh Tâm đã đóng bảo hiểm xã hội được gần 11 năm.
Vào đầu tháng 5/2025, anh Tâm bị viêm phế quản nặng, phải nhập viện điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Quận Bình Tân. Tại đây, bác sĩ chẩn đoán cần nghỉ ngơi, hạn chế tiếp xúc môi trường điều hòa để tránh biến chứng. Anh được cấp Giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH trong vòng 10 ngày. Sau đó, anh tái khám tại cùng bệnh viện và được chỉ định nghỉ thêm 20 ngày do tình trạng chưa phục hồi hoàn toàn.
Sau khi hoàn tất điều trị, anh Tâm nộp đầy đủ hồ sơ cho bộ phận nhân sự của công ty để chuyển lên cơ quan Bảo hiểm xã hội quận Bình Tân. Sau khoảng 10 ngày, anh nhận được tiền thanh toán chế độ ốm đau cho toàn bộ 30 ngày làm việc.
Khi có nhu cầu nghỉ thêm vài ngày vì sức khỏe vẫn còn yếu, anh Tâm được cán bộ nhân sự công ty giải thích rằng: do anh làm việc trong điều kiện bình thường và mới tham gia BHXH chưa đủ 15 năm, nên theo Điều 26 Luật BHXH 2014, số ngày nghỉ có hưởng BHXH trong một năm tối đa chỉ là 30 ngày làm việc. Nếu muốn nghỉ tiếp, anh chỉ có thể chọn hình thức nghỉ phép năm, hoặc nghỉ không lương mà không còn được BHXH chi trả.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Nếu cần nghỉ dài hơn 30 ngày thì xin giấy nghỉ BHXH thế nào?
Căn cứ theo quy định tại Điều 20 Thông tư 56/2017/TT-BYT, việc cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH được thực hiện như sau:
Điều 20. Nguyên tắc cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội
...
2. Một lần khám chỉ được cấp một giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội. Trường hợp người bệnh cần nghỉ dài hơn 30 ngày thì khi hết hoặc sắp hết thời hạn nghỉ ghi trên giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội đã được cấp, người bệnh phải tiến hành tái khám để người hành nghề xem xét quyết định....
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế tại Thông tư 56/2017/TT-BYT, người lao động khi bị ốm đau và cần nghỉ dài ngày sẽ không được cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH cho toàn bộ thời gian đó trong một lần khám. Thay vào đó, nguyên tắc là: mỗi lần khám, bác sĩ chỉ được phép cấp một giấy chứng nhận nghỉ việc tương ứng với thời gian điều trị tại thời điểm đó, thường không quá 30 ngày.
Nếu sau thời gian nghỉ được ghi trên giấy chứng nhận, người lao động vẫn chưa hồi phục, họ phải quay lại tái khám – tức là đi khám lại tại cơ sở y tế ban đầu hoặc cơ sở được chuyển tuyến. Việc tái khám giúp bác sĩ đánh giá chính xác tiến trình điều trị, xem xét mức độ hồi phục và quyết định có cấp tiếp giấy nghỉ mới hay không.
Đây là quy định quan trọng nhằm hạn chế tình trạng lạm dụng giấy nghỉ ốm, đảm bảo tính chính xác, minh bạch trong chi trả chế độ bảo hiểm xã hội. Bên cạnh đó, với các bệnh thông thường, cơ sở khám chữa bệnh thường chỉ cấp giấy nghỉ tối đa khoảng 5–10 ngày/lần. Riêng các bệnh cần điều trị dài ngày (được Bộ Y tế ban hành trong danh mục riêng) có thể được nghỉ lên tới 180 ngày, nhưng vẫn theo nguyên tắc tái khám định kỳ, không cấp một lần duy nhất.
Một số điểm quan trọng khác:
-
Nếu đi khám tại nhiều chuyên khoa khác nhau trong cùng một ngày, thì chỉ được cấp một giấy nghỉ việc đối với bệnh có chế độ cao nhất.
-
Nếu khám ở hai cơ sở y tế khác nhau cùng lúc, thì BHXH sẽ chỉ thanh toán cho một giấy chứng nhận có thời gian nghỉ dài nhất.
-
Nếu bị bệnh lao và điều trị theo Chương trình Chống lao Quốc gia, người bệnh có thể được cấp giấy nghỉ tối đa 180 ngày trong một lần.
Người lao động cần lưu ý những nguyên tắc này để chuẩn bị giấy tờ hợp lệ khi đề nghị cơ quan BHXH chi trả, tránh mất quyền lợi chỉ vì thiếu một lần tái khám hoặc hồ sơ không đúng trình tự.
Tình huống giả định
Chị Võ Thị Mai, sinh năm 1986, là kế toán tại Công ty TNHH Thực phẩm Việt Xanh, trụ sở đặt tại phường Trường Thọ, TP. Thủ Đức (TP.HCM). Công việc của chị thuộc khối văn phòng, ngồi nhiều và thường xuyên tiếp xúc với điều hòa. Chị đã tham gia BHXH được 14 năm.
Tháng 4/2025, chị Mai bị thoái hóa đốt sống cổ nặng khiến đau nhức liên tục, được bác sĩ tại Bệnh viện Thành phố Thủ Đức chẩn đoán cần nghỉ việc để điều trị bằng vật lý trị liệu. Lần đầu khám, bác sĩ cấp cho chị giấy chứng nhận nghỉ việc BHXH trong vòng 14 ngày. Sau đó, chị tiếp tục tái khám định kỳ vào ngày thứ 13 và được cấp thêm 16 ngày nghỉ nữa, vì bệnh chưa có dấu hiệu hồi phục tốt.
Tổng cộng, chị Mai nghỉ 30 ngày liên tục nhưng được cấp qua 2 giấy chứng nhận, mỗi giấy tương ứng với một lần khám. Khi đến nộp hồ sơ để hưởng chế độ BHXH, chị nộp cả 2 giấy kèm theo hồ sơ bệnh án. Sau 7 ngày làm việc, chị nhận đủ tiền chi trả cho toàn bộ 30 ngày.
Tuy nhiên, khi điều trị kết thúc, chị được bác sĩ khuyên nên nghỉ thêm 10 ngày nữa để tránh tái phát. Chị Mai quay lại bệnh viện và yêu cầu xin cấp giấy nghỉ 10 ngày tiếp theo. Bác sĩ đồng ý vì thời gian nghỉ tiếp vẫn nằm trong ngưỡng tối đa ốm đau, nhưng lưu ý rằng đây là lần tái khám thứ ba và sẽ là lần cuối cùng có thể xin nghỉ nếu chưa đủ điều kiện chuyển sang chế độ điều trị dài ngày.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Việc nghỉ ốm có hưởng bảo hiểm xã hội cần tuân thủ đúng thời gian và thủ tục theo quy định. Với người lao động làm việc trong điều kiện bình thường, thời gian nghỉ tối đa từ 30 đến 60 ngày mỗi năm tùy theo số năm đã đóng BHXH. Trường hợp cần nghỉ dài hơn 30 ngày, người lao động phải tái khám để được cấp giấy nghỉ mới, không được cấp một lần cho toàn bộ thời gian điều trị.
