Trong một số vụ án hình sự, người phạm tội tìm cách xin giấy xác nhận mắc bệnh tâm thần để trốn tránh trách nhiệm. Từ thực tế này, nhiều trường hợp làm giả bệnh án tâm thần đã bị phát hiện và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, không phải ai bị tâm thần cũng được coi là mất năng lực hành vi dân sự ngay, mà cần có kết luận giám định và quyết định của Tòa án để xác định rõ.
1. Làm giả bệnh án tâm thần bị xử lý hình sự ra sao?
Theo Điều 359 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định:
Điều 359. Tội giả mạo trong công tác
1. Người nào vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác mà lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Sửa chữa, làm sai lệch nội dung giấy tờ, tài liệu;
b) Làm, cấp giấy tờ giả;
c) Giả mạo chữ ký của người có chức vụ, quyền hạn.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:
a) Có tổ chức;
b) Người phạm tội là người có trách nhiệm lập hoặc cấp các giấy tờ, tài liệu;
c) Làm, cấp giấy tờ giả với số lượng từ 02 giấy tờ giả đến 05 giấy tờ giả.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Làm, cấp giấy tờ giả với số lượng từ 05 giấy tờ giả đến 10 giấy tờ giả;
b) Để thực hiện tội phạm ít nghiêm trọng hoặc tội phạm nghiêm trọng.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:
a) Làm, cấp giấy tờ giả với số lượng từ 11 giấy tờ giả trở lên;
b) Để thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
5. Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm, có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng.
Làm giả bệnh án tâm thần là hành vi vi phạm nghiêm trọng vì có thể làm sai lệch bản chất của vụ án, ảnh hưởng đến việc xử lý người phạm tội theo quy định của pháp luật. Trên thực tế, một số cá nhân đã tìm cách xin giấy xác nhận tâm thần với mục đích tránh bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc để giảm nhẹ hình phạt. Nếu có sự tham gia của người làm trong ngành y, đặc biệt là bác sĩ có quyền cấp bệnh án, thì hành vi đó có thể cấu thành tội giả mạo trong công tác.
Theo quy định của Bộ luật Hình sự, nếu một người vì động cơ cá nhân mà lợi dụng chức vụ để làm sai lệch nội dung hồ sơ, lập giấy tờ giả hoặc cấp bệnh án không đúng sự thật thì có thể bị xử lý hình sự. Mức hình phạt thấp nhất là 01 năm tù và có thể lên đến 20 năm tù trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng như làm giả nhiều giấy tờ hoặc nhằm giúp người khác thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội.
Ngoài hình phạt tù, người vi phạm còn có thể bị cấm làm công việc liên quan đến ngành nghề chuyên môn trong thời hạn từ 01 năm đến 05 năm, và có thể bị phạt tiền bổ sung. Những quy định này nhằm ngăn ngừa việc lợi dụng công việc trong lĩnh vực y tế để phục vụ cho hành vi trái pháp luật.
Ví dụ thực tế:
Đường dây làm giả kết luận giám định tâm thần bị triệt phá tại Hà Nội
Ảnh từ nguồn Báo Nhân Dân
- Giả mạo kết luận tâm thần để né xử lý hình sự
Công an TP. Hà Nội phát hiện một số bị can đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự bất ngờ có kết luận giám định tâm thần, khiến cơ quan tố tụng buộc phải đình chỉ điều tra hoặc cho đi điều trị bắt buộc. Tuy nhiên, nhiều người trong diện điều trị vẫn tự do sử dụng ma túy, tụ tập, đi du lịch như người bình thường. - Phát hiện đường dây làm giả hồ sơ bệnh án
Cơ quan điều tra xác định vợ chồng Nguyễn Thị Mai Anh và Lê Văn Đông cầm đầu một đường dây chuyên làm giả kết luận giám định tâm thần. Nhóm này đã cấu kết với lãnh đạo, cán bộ Viện Pháp y Tâm thần Trung ương để sửa bệnh án, thay đổi thông tin y khoa nhằm biến người hoàn toàn bình thường thành “mắc bệnh tâm thần”. - Cơ quan điều tra khởi tố vụ án và hàng loạt bị can
Vụ án được khởi tố với nhiều tội danh nghiêm trọng như tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy, đưa hối lộ, nhận hối lộ, môi giới hối lộ và lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ. Tổng cộng 40 người bị khởi tố, trong đó 36 người là cán bộ thuộc Viện Pháp y Tâm thần Trung ương. - Công an Hà Nội đánh giá vụ án là nghiêm trọng nhất trong lĩnh vực giám định tâm thần
Theo nhận định của Công an Hà Nội, đây là vụ án nghiêm trọng nhất từ trước đến nay liên quan đến việc làm giả kết luận giám định tâm thần, gây ảnh hưởng đặc biệt lớn đến uy tín của cơ quan bảo vệ pháp luật và ngành y tế.
Nguồn: Báo Nhân dân
2. Người tâm thần có được công nhận mất năng lực hành vi dân sự ngay không?
Theo Điều 22 Bộ luật Dân sự 2015, người bị bệnh tâm thần chỉ được công nhận là mất năng lực hành vi dân sự nếu có kết luận giám định và quyết định của Tòa án:
Điều 22. Mất năng lực hành vi dân sự
1. Khi một người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần.
Khi không còn căn cứ tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự.
2. Giao dịch dân sự của người mất năng lực hành vi dân sự phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện.
Nhiều người thường hiểu nhầm rằng chỉ cần có giấy xác nhận tâm thần từ bệnh viện là đủ để được coi là mất năng lực hành vi dân sự. Tuy nhiên, pháp luật quy định rất rõ việc mất năng lực hành vi phải do Tòa án tuyên bố và chỉ được xác định dựa trên kết luận của cơ quan giám định pháp y tâm thần có thẩm quyền. Điều này giúp tránh tình trạng lợi dụng giấy tờ y tế để làm sai lệch tư cách pháp lý của một người trong các quan hệ dân sự, tố tụng hoặc thừa kế.
Ngoài ra, không phải cứ bị tâm thần là mất toàn bộ khả năng hành vi. Một số trường hợp, người mắc bệnh tâm thần vẫn có thể thực hiện một số giao dịch đơn giản, nhất là khi bệnh ở giai đoạn nhẹ, không thường xuyên mất kiểm soát hành vi. Tòa án sẽ xem xét kỹ mức độ ảnh hưởng của bệnh tới hành vi thực tế trước khi đưa ra quyết định.
Người thân hoặc tổ chức có quyền, lợi ích liên quan có thể gửi đơn yêu cầu Tòa án tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự. Nếu được chấp nhận, Tòa án sẽ chỉ định người đại diện theo pháp luật cho người này, thường là người thân hoặc người giám hộ theo quy định của pháp luật.
Tình huống giả định:
- Con trai có biểu hiện bất thường về tâm lý
Bà Lê Thị Xuân (sinh năm 1965, trú tại TP. Huế) sống cùng con trai là Nguyễn Trường Giang (sinh năm 1990). Trong hai năm gần đây, Giang xuất hiện nhiều hành vi bất thường như la hét, đập phá, mất kiểm soát, khiến gia đình lo lắng. Khi đưa đi khám, bác sĩ nghi ngờ rối loạn phân liệt cảm xúc, nhưng chưa có kết luận giám định pháp y. - Gia đình nộp đơn yêu cầu tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự
Trước nguy cơ Giang có thể ký kết các giấy tờ liên quan đến tài sản hoặc thực hiện hành vi nguy hiểm, bà Xuân làm đơn gửi Tòa án yêu cầu tuyên bố con trai mất năng lực hành vi dân sự. Tuy nhiên, hồ sơ không kèm theo kết luận giám định pháp y tâm thần như quy định.
Sau khi xem xét, Tòa án trả lại đơn với lý do thiếu tài liệu quan trọng là kết luận giám định tâm thần, đồng thời hướng dẫn gia đình nộp đơn giám định tại Viện Pháp y tâm thần Trung ương để xác định rõ tình trạng của Giang. -
Giám định xác nhận mất hoàn toàn khả năng nhận thức
Gia đình làm thủ tục giám định, kết quả kết luận Giang mất hoàn toàn khả năng nhận thức và điều khiển hành vi tại thời điểm hiện tại. Căn cứ vào kết quả này, Tòa án tiếp nhận lại đơn và mở phiên họp xem xét yêu cầu của bà Xuân. -
Tòa án ra quyết định công nhận mất năng lực hành vi và chỉ định người đại diện
Sau phiên họp, Tòa án quyết định tuyên bố Nguyễn Trường Giang mất năng lực hành vi dân sự, đồng thời chỉ định bà Lê Thị Xuân là người đại diện hợp pháp cho con trai trong các giao dịch dân sự và công việc hàng ngày theo quy định pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Việc làm giả bệnh án tâm thần để phục vụ cho mục đích cá nhân là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng và có thể bị xử lý hình sự với mức án lên tới 20 năm tù. Đồng thời, người mắc bệnh tâm thần không được coi là mất năng lực hành vi dân sự ngay sau khi được chẩn đoán, mà phải có kết luận giám định pháp y và quyết định tuyên bố của Tòa án.
