Trong quá trình làm ra một sản phẩm, ngoài chất lượng thì hình dáng bên ngoài cũng rất quan trọng. Nó giúp sản phẩm trông đẹp hơn, nổi bật hơn và dễ gây ấn tượng với người tiêu dùng. Pháp luật Việt Nam gọi phần hình dáng đó là kiểu dáng công nghiệp và có quy định cụ thể để bảo vệ nó.
1. Kiểu dáng công nghiệp là gì?
Quy định này được nêu tại Khoản 13 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 cụ thể như sau:
Điều 4. Giải thích từ ngữ
...
13. Kiểu dáng công nghiệp là hình dáng bên ngoài của sản phẩm được thể hiện bằng hình khối, đường nét, màu sắc hoặc sự kết hợp những yếu tố này.
...
Theo quy định tại khoản 13 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, kiểu dáng công nghiệp là hình dáng bên ngoài của sản phẩm, thể hiện thông qua hình khối, đường nét, màu sắc, hoặc sự kết hợp các yếu tố đó. Điều này có nghĩa là, kiểu dáng công nghiệp có thể bao gồm từ thiết kế hình khối 3D của một chiếc bàn, đến các họa tiết, phối màu đặc trưng trên một đôi giày, hay đường viền bo tròn đặc trưng của một mẫu điện thoại.
Trong thực tế, kiểu dáng công nghiệp có thể được áp dụng trên rất nhiều loại sản phẩm như:
-
Sản phẩm công nghiệp: Thiết bị điện tử, máy móc, đồ gia dụng…
-
Sản phẩm thủ công nghiệp: Gốm sứ, thủ công mỹ nghệ, đồ thêu…
-
Bộ phận của sản phẩm phức hợp: Ví dụ: vỏ bánh răng, chi tiết nắp nhựa trong xe máy…
Tình huống giả định
Công ty TNHH Sáng Tạo Trẻ thiết kế một mẫu chai nước tinh khiết mang hình dáng giọt nước bo tròn đáy và đường gờ nổi sóng quanh thân chai. Sau khi sản phẩm được tung ra thị trường, nhiều doanh nghiệp bắt đầu sao chép kiểu dáng này. Tuy nhiên, do công ty đã đăng ký bảo hộ kiểu dáng công nghiệp, nên họ đã khởi kiện một bên sao chép trắng trợn và được Tòa án tuyên thắng kiện, yêu cầu bên vi phạm chấm dứt sản xuất và bồi thường thiệt hại.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Điều kiện để được bảo hộ kiểu dáng công nghiệp
Quy định này được nêu tại Điều 63 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 cụ thể như sau:
Điều 63. Điều kiện chung đối với kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ
Kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ nếu đáp ứng các điều kiện sau đây:
1. Có tính mới;
2. Có tính sáng tạo;
3. Có khả năng áp dụng công nghiệp.
Không phải mọi thiết kế sản phẩm đều có thể được bảo hộ kiểu dáng công nghiệp. Luật quy định ba điều kiện bắt buộc để một kiểu dáng được Nhà nước công nhận và bảo vệ độc quyền bao gồm:
1. Tính mới: Kiểu dáng công nghiệp phải chưa từng được công bố công khai dưới bất kỳ hình thức nào trên phạm vi toàn thế giới trước ngày nộp đơn. Điều này có nghĩa là, nếu một kiểu dáng đã từng được bán ra, xuất hiện trên báo chí, website, hoặc triển lãm thì sẽ mất tính mới.
2. Tính sáng tạo: Tính sáng tạo được đánh giá thông qua việc liệu người có hiểu biết trung bình trong ngành có thể dễ dàng tạo ra thiết kế đó hay không. Nếu không thể thì đó là kiểu dáng có tính sáng tạo.
3. Khả năng áp dụng công nghiệp: Kiểu dáng phải có khả năng sản xuất hàng loạt bằng các phương pháp công nghiệp, tức có thể đưa vào máy móc, khuôn mẫu để tạo ra hàng loạt sản phẩm. Nếu kiểu dáng đó quá trừu tượng, không thể đưa vào sản xuất thực tế thì sẽ không được chấp nhận.
Tình huống giả định
Anh Minh là một kỹ sư cơ khí tại TP. Đà Nẵng. Trong quá trình làm việc, anh thiết kế một mẫu quạt trần với hình dáng cánh quạt mô phỏng lá sen, thân quạt được phủ màu đồng ánh kim và các chi tiết được bo viền tinh tế. Mẫu quạt này có hình khối, màu sắc và đường nét độc đáo, chưa từng xuất hiện trên thị trường hay bất kỳ tài liệu công bố nào. Sau khi hoàn tất bản vẽ kỹ thuật và mô hình 3D, anh Minh tiến hành nộp đơn đăng ký kiểu dáng công nghiệp tại Cục Sở hữu trí tuệ. Cơ quan chức năng đã thẩm định và xác nhận rằng:
-
Kiểu dáng có tính mới vì chưa từng được công khai trước đó;
-
Có tính sáng tạo vì thiết kế mang tính nghệ thuật cao, không dễ dàng sao chép từ các mẫu quạt truyền thống;
-
Có khả năng áp dụng công nghiệp do bản vẽ kỹ thuật rõ ràng, có thể sản xuất hàng loạt bằng dây chuyền công nghiệp.
Sau khi được cấp văn bằng bảo hộ, anh Minh đã ký hợp đồng sản xuất độc quyền với một công ty thiết bị nội thất.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Kiểu dáng công nghiệp là hình dáng bên ngoài của sản phẩm được thể hiện bằng hình khối, đường nét, màu sắc hoặc sự kết hợp của các yếu tố này. Một kiểu dáng sẽ được bảo hộ nếu đáp ứng đầy đủ ba điều kiện: có tính mới, có tính sáng tạo và có khả năng áp dụng công nghiệp.
