Việc khai thác và sử dụng nước dưới đất (khoan giếng) là hoạt động phổ biến trong đời sống, nhất là ở các vùng chưa có hệ thống cấp nước tập trung. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng được tùy ý khoan giếng mà không cần xin phép. Trong một số trường hợp, nếu không thực hiện đúng quy định, người khoan giếng có thể bị xử phạt hành chính.
1. Trường hợp nào khoan giếng không cần xin phép và khi nào thì phải xin phép?
Điều 44 Luật Tài nguyên nước 2012 quy định như sau:
Điều 44. Đăng ký, cấp phép khai thác, sử dụng tài nguyên nước
1. Các trường hợp khai thác, sử dụng tài nguyên nước không phải đăng ký, không phải xin phép:
a) Khai thác, sử dụng nước cho sinh hoạt của hộ gia đình;
b) Khai thác, sử dụng nước với quy mô nhỏ cho sản xuất, kinh doanh, dịch vụ;
c) Khai thác, sử dụng nước biển để sản xuất muối;
d) Khai thác, sử dụng nước phục vụ các hoạt động văn hóa, tôn giáo, nghiên cứu khoa học;
đ) Khai thác, sử dụng nước cho phòng cháy, chữa cháy, ứng phó, khắc phục sự cố ô nhiễm, dịch bệnh và các trường hợp khẩn cấp khác theo quy định của pháp luật về tình trạng khẩn cấp.
2. Trường hợp khai thác nước dưới đất quy định tại các điểm a, b và d khoản 1 Điều này ở các vùng mà mực nước đã bị suy giảm quá mức thì phải đăng ký.
3. Tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên nước không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định tại Điều 73 của Luật này cấp giấy phép trước khi quyết định việc đầu tư.
4. Chính phủ quy định cụ thể việc đăng ký, cấp giấy phép khai thác, sử dụng tài nguyên nước.
Theo Điều 44 Luật Tài nguyên nước 2012, cá nhân chỉ không cần xin phép khi khai thác nước cho sinh hoạt hộ gia đình, sản xuất quy mô nhỏ, làm muối, hoạt động văn hóa, nghiên cứu hoặc ứng phó khẩn cấp. Tuy nhiên, nếu khai thác ở khu vực mực nước đã suy giảm nghiêm trọng thì vẫn phải đăng ký. Ngoài các trường hợp trên, việc khai thác nước ngầm phải xin phép trước khi thực hiện, nếu không sẽ bị xử phạt theo quy định.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Dũng sinh sống cùng gia đình tại xã Hòa Phú, huyện Long Hồ, tỉnh Vĩnh Long. Gia đình anh gồm 5 người, sinh hoạt bằng nguồn nước giếng tự khoan trong khuôn viên đất nhà. Năm 2025, anh thuê thợ khoan một giếng sâu khoảng 20 mét để sử dụng cho mục đích sinh hoạt như nấu ăn, tắm giặt, tưới cây trong vườn. Sau khi hoàn tất, anh không làm thủ tục xin cấp phép khai thác nước dưới đất vì cho rằng đây chỉ là giếng phục vụ hộ gia đình.
Vài tuần sau, địa phương kiểm tra và xác định khu vực anh Dũng sinh sống không nằm trong vùng có mực nước ngầm suy giảm quá mức. Căn cứ theo điểm a khoản 1 Điều 44 Luật Tài nguyên nước 2012, hành vi khoan giếng phục vụ sinh hoạt hộ gia đình không thuộc diện phải xin phép. Do đó, anh Dũng không bị xử phạt và được xác nhận là thực hiện đúng quy định pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Mức xử phạt khi khoan giếng không xin phép là bao nhiêu?
Điều 9 Nghị định 36/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 9. Hành vi thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên nước không đăng ký, không có giấy phép theo quy định
1. Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100.000 đồng đến 500.000 đồng đối với hành vi thăm dò, khai thác nước dưới đất thuộc các trường hợp phải đăng ký mà không đăng ký theo quy định.
2. Phạt tiền đối với hành vi thăm dò nước dưới đất không có giấy phép, cụ thể như sau:
a) Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với hành vi thăm dò nước dưới đất không có giấy phép đối với công trình gồm 01 giếng khoan;
b) Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi thăm dò nước dưới đất không có giấy phép đối với công trình gồm 02 giếng khoan;
c) Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi thăm dò nước dưới đất không có giấy phép đối với công trình gồm 03 giếng khoan;
d) Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi thăm dò nước dưới đất không có giấy phép đối với công trình gồm 04 giếng khoan;
đ) Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với hành vi thăm dò nước dưới đất không có giấy phép đối với công trình gồm từ 05 giếng khoan trở lên.
3. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng trên 10 m3/ngày đêm đến dưới 30 m3/ngày đêm.
4. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 30 m3/ngày đêm đến dưới 50 m3/ngày đêm;
...
5. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 50 m3/ngày đêm đến dưới 100 m3/ngày đêm;
...
6. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 100 m3/ngày đêm đến dưới 200 m3/ngày đêm;
...
7. Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 70.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 200 m3/ngày đêm đến dưới 400 m3/ngày đêm;
...
8. Phạt tiền từ 70.000.000 đồng đến 90.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 400 m3/ngày đêm đến dưới 800 m3/ngày đêm;
...
9. Phạt tiền từ 90.000.000 đồng đến 110.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 800 m3/ngày đêm đến dưới 1.000 m3/ngày đêm;
...
10. Phạt tiền từ 110.000.000 đồng đến 140.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 1.000 m3/ngày đêm đến dưới 1.500 m3/ngày đêm;
...
11. Phạt tiền từ 140.000.000 đồng đến 170.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 1.500 m3/ngày đêm đến dưới 3.000 m3/ngày đêm;
...
12. Phạt tiền từ 170.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 3.000 m3/ngày đêm đến dưới 5.000 m3/ngày đêm;
...
13. Phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 230.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 5.000 m3/ngày đêm đến dưới 12.000 m3/ngày đêm;
...
14. Phạt tiền từ 230.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng đối với một trong các hành vi khai thác, sử dụng tài nguyên nước không có giấy phép sau:
a) Khai thác, sử dụng nước dưới đất cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ với lưu lượng từ 12.000 m3/ngày đêm trở lên;
...
15. Hành vi thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên nước khi giấy phép đã hết hạn áp dụng mức xử phạt như trường hợp không có giấy phép quy định tại các khoản 2, 3, 4, 5, 6 ,7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 và khoản 14 Điều này.
16. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm quy định tại Điều này;
b) Buộc thực hiện các biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm, suy thoái, cạn kiệt nguồn nước đối với các hành vi vi phạm quy định tại Điều này mà gây ô nhiễm, suy giảm chất lượng và số lượng nguồn nước.
Nghị định 36/2020/NĐ-CP quy định rõ các mức xử phạt đối với hành vi thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên nước không đăng ký hoặc không có giấy phép. Cụ thể:
- Nếu thuộc diện phải đăng ký mà không đăng ký sẽ bị phạt cảnh cáo hoặc phạt từ 100.000 đến 500.000 đồng.
- Nếu thăm dò nước ngầm không có giấy phép, mức phạt dao động từ 2 triệu đến 40 triệu đồng, tùy số lượng giếng khoan.
- Nếu khai thác sử dụng không phép cho mục đích sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, mức phạt từ 5 triệu đến 250 triệu đồng, tùy theo lưu lượng nước/ngày đêm và loại nguồn nước (nước dưới đất, nước mặt, nước biển...).
Ngoài ra, nếu khai thác khi giấy phép đã hết hạn, sẽ bị xử lý như không có giấy phép. Trường hợp vi phạm gây thiệt hại, người vi phạm phải nộp lại lợi bất hợp pháp và khắc phục tình trạng ô nhiễm, suy thoái nguồn nước nếu có phát sinh.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Phúc, chủ một xưởng sản xuất đá lạnh tại huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai, đã cho khoan 2 giếng ngầm sâu khoảng 30m trong khuôn viên xưởng để phục vụ sản xuất, mỗi ngày sử dụng khoảng 40 m³ nước. Do không nắm rõ quy định, anh Phúc không làm thủ tục xin giấy phép khai thác nước dưới đất. Sau khi kiểm tra, UBND huyện xác định hành vi này vi phạm quy định về tài nguyên nước và ban hành quyết định xử phạt 20 triệu đồng.
Trong buổi làm việc, cơ quan chức năng cũng yêu cầu anh Phúc nộp lại số lợi bất hợp pháp từ hoạt động khai thác không phép, đồng thời cam kết bổ sung thủ tục cấp phép theo đúng quy định pháp luật về tài nguyên nước.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
Kết luận
Không phải mọi trường hợp khoan giếng đều cần xin phép, nhưng cần xác định đúng mục đích và khu vực để không bị vi phạm. Nếu thuộc diện bắt buộc mà không thực hiện thủ tục cấp phép, người khoan giếng sẽ bị xử phạt hành chính từ 100.000 đồng đến 250.000.000 đồng và có thể bị buộc khắc phục hậu quả.
