Khi nào thì việc chia tài chung trong thời kỳ hôn nhân bị vô hiệu?

Vợ chồng có thể thỏa thuận chia tài sản chung ngay trong thời kỳ hôn nhân nhằm bảo đảm tính chủ động, minh bạch về tài chính. Tuy nhiên, để ngăn ngừa việc lợi dụng quy định này nhằm trốn tránh nghĩa vụ hoặc gây thiệt hại cho người thân, pháp luật đã quy định rõ các trường hợp chia tài sản bị vô hiệu. Đồng thời, cũng xác định cụ thể hậu quả pháp lý khi việc chia tài sản bị tuyên vô hiệu hoặc được công nhận hợp pháp.

1. Khi nào thì việc chia tài chung trong thời kỳ hôn nhân bị vô hiệu?

Điều 42 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định như sau: 

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 

Điều 42. Chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân bị vô hiệu 

Việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân bị vô hiệu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:

1. Ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích của gia đình; quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình;

2. Nhằm trốn tránh thực hiện các nghĩa vụ sau đây:

a) Nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng;

b) Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại;

c) Nghĩa vụ thanh toán khi bị Tòa án tuyên bố phá sản;

d) Nghĩa vụ trả nợ cho cá nhân, tổ chức;

đ) Nghĩa vụ nộp thuế hoặc nghĩa vụ tài chính khác đối với Nhà nước;

e) Nghĩa vụ khác về tài sản theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và quy định khác của pháp luật có liên quan.

Pháp luật chỉ công nhận việc chia tài sản trong thời kỳ hôn nhân khi mục đích là hợp pháp và không xâm hại quyền lợi của thành viên gia đình. Nếu vợ chồng lợi dụng việc chia tài sản để tẩu tán, trốn nợ hoặc né tránh nghĩa vụ, thì thỏa thuận đó sẽ bị tuyên vô hiệu. Quy định này bảo đảm sự công bằng, ngăn ngừa hành vi gian dối và bảo vệ quyền lợi của bên thứ ba cũng như con cái chưa tự mình nuôi sống được bản thân.

Tình huống giả định 

• Hoàn cảnh vụ việc
  Tháng 4/2025, ông Nguyễn Văn Lộc và bà Phạm Thị Mai, cư trú tại Phường Bến Thành – Thành phố Hồ Chí Minh, lập văn bản thỏa thuận chia toàn bộ tài sản chung là căn hộ trị giá 5 tỷ đồng để bà Mai đứng tên sở hữu riêng.

• Phát sinh tranh chấp
  Chỉ 10 ngày sau, ông Lộc bị chủ nợ khởi kiện đòi khoản nợ 2 tỷ đồng. Chủ nợ cho rằng việc chia tài sản giữa ông Lộc và bà Mai nhằm trốn tránh nghĩa vụ trả nợ.

• Nhận định và quyết định của Tòa án
  Qua xác minh, Tòa án nhân dân khu vực 1 – Hồ Chí Minh kết luận việc chia tài sản được lập ngay trước thời điểm khởi kiện, có dấu hiệu tẩu tán tài sản để né tránh nghĩa vụ dân sự. Căn cứ Điều 42 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa tuyên bố thỏa thuận chia tài sản vô hiệu và khôi phục khối tài sản chung để đảm bảo thi hành nghĩa vụ với chủ nợ.

Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo. 

2. Hậu quả của việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân là gì? 

Khoản 1 Điều 40 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định như sau: 

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 

Điều 40. Hậu quả của việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân 

1. Trong trường hợp chia tài sản chung của vợ chồng thì phần tài sản được chia, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng của mỗi bên sau khi chia tài sản chung là tài sản riêng của vợ, chồng, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận khác. Phần tài sản còn lại không chia vẫn là tài sản chung của vợ chồng. 

...

Khi việc chia tài sản trong thời kỳ hôn nhân được công nhận hợp pháp, mỗi bên có quyền sở hữu riêng phần tài sản được chia và các lợi ích phát sinh từ đó. Tài sản chưa chia vẫn thuộc quyền sở hữu chung của vợ chồng. Tuy nhiên, nếu sau đó phát hiện việc chia tài sản bị vô hiệu, toàn bộ khối tài sản sẽ được khôi phục tình trạng ban đầu để bảo vệ quyền lợi của các bên và bên thứ ba liên quan.

Tình huống giả định 

• Hoàn cảnh vụ việc
  Tháng 3/2025, ông Trần Quốc Dũng và bà Lê Ngọc Hân, cư trú tại Thành phố Cần Thơ, thống nhất chia đôi khối tài sản chung gồm một nhà xưởng và khoản vốn đầu tư kinh doanh. Hai bên ký văn bản có chứng thực của Ủy ban nhân dân phường.

• Thực hiện chia tài sản
  Sau khi chia, ông Dũng sử dụng phần vốn được chia để mở công ty riêng, còn bà Hân tiếp tục kinh doanh nhà xưởng.

• Kết quả pháp lý
  Việc chia tài sản được xác định hợp pháp vì không nhằm trốn tránh nghĩa vụ và không ảnh hưởng đến con chung. Căn cứ Điều 40 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, phần tài sản được chia và lợi nhuận phát sinh sau đó là tài sản riêng của mỗi người, còn phần tài sản chưa chia vẫn là tài sản chung.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo. 

3. Kết luận 

Pháp luật cho phép chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân nhưng chỉ công nhận khi việc chia này trung thực, không nhằm trốn tránh nghĩa vụ và không gây hại đến lợi ích gia đình. Nếu chia hợp pháp, phần tài sản được chia trở thành tài sản riêng; ngược lại, nếu chia trái quy định, Tòa án có thể tuyên vô hiệu và khôi phục khối tài sản chung để đảm bảo công bằng và trật tự pháp lý trong hôn nhân.