Hợp đồng quyền chọn là gì?

Trong lĩnh vực thương mại hàng hóa, hợp đồng quyền chọn đóng vai trò quan trọng khi cho phép các bên chủ động lựa chọn việc thực hiện hay không thực hiện giao dịch mua bán theo mức giá đã thỏa thuận trước. Khái niệm này được pháp luật quy định cụ thể nhằm xác định bản chất, phạm vi và cơ chế vận hành của hợp đồng quyền chọn trong hoạt động qua Sở giao dịch hàng hóa. Đồng thời, các quy định về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia cũng được thiết lập rõ ràng để bảo đảm tính minh bạch, an toàn và công bằng trong giao dịch thương mại.

1. Hợp đồng quyền chọn là gì?

Khoản 1 và khoản 3 Điều 64 Luật Thương mại 2005 quy định như sau:

Luật Thương mại 2005

Điều 64. Hợp đồng mua bán hàng hóa qua Sở giao dịch hàng hoá

1. Hợp đồng mua bán hàng hóa qua Sở giao dịch hàng hoá bao gồm hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng quyền chọn.

...

3. Hợp đồng về quyền chọn mua hoặc quyền chọn bán là thỏa thuận, theo đó bên mua quyền có quyền được mua hoặc được bán một hàng hóa xác định với mức giá định trước (gọi là giá giao kết) và phải trả một khoản tiền nhất định để mua quyền này (gọi là tiền mua quyền). Bên mua quyền có quyền chọn thực hiện hoặc không thực hiện việc mua hoặc bán hàng hóa đó.

Hợp đồng quyền chọn là công cụ giao dịch giúp nhà đầu tư kiểm soát rủi ro biến động giá mà không bị ràng buộc nghĩa vụ phải mua hoặc bán hàng hóa. Điểm đặc trưng của loại hợp đồng này nằm ở tính “tùy chọn”, khi bên mua chỉ mất khoản tiền mua quyền nếu không muốn thực hiện giao dịch. Trong thực tế, hợp đồng quyền chọn được áp dụng phổ biến với các mặt hàng có giá biến động mạnh như dầu, kim loại quý, nông sản, và được thực hiện thông qua Sở giao dịch hàng hóa nhằm bảo đảm minh bạch, an toàn. Nhờ đó, đây trở thành công cụ phòng ngừa rủi ro giá cả hiệu quả, được pháp luật công nhận và điều chỉnh.

Tình huống giả định

Giao dịch quyền chọn cà phê tại Thành phố Đà Nẵng

• Ký kết hợp đồng quyền chọn
  Tháng 5/2025, Công ty TNHH Nông sản Đại Việt (trụ sở tại Thành phố Đà Nẵng) ký hợp đồng quyền chọn mua 100 tấn cà phê với Công ty CP Thương mại Hòa Bình thông qua Sở giao dịch hàng hóa. Hai bên thỏa thuận giá giao kết là 50 triệu đồng/tấn, và Công ty Đại Việt phải trả 200 triệu đồng tiền mua quyền để có quyền mua hàng trong vòng ba tháng. Hợp đồng được đăng ký và xác nhận hợp lệ tại Sở giao dịch.

• Biến động giá và quyết định thực hiện quyền chọn
  Đến tháng 7/2025, giá cà phê trên thị trường tăng mạnh lên 55 triệu đồng/tấn. Sau khi xem xét lợi nhuận, Công ty Đại Việt quyết định thực hiện quyền chọn mua và gửi thông báo đến Sở giao dịch hàng hóa để kích hoạt giao dịch. Bên bán là Công ty Hòa Bình có nghĩa vụ giao hàng đúng khối lượng và chất lượng theo hợp đồng.

• Thực hiện hợp đồng và kết quả pháp lý
  Sở giao dịch xác nhận lệnh mua, tổ chức thanh toán và bàn giao hàng hóa đúng quy trình. Công ty Đại Việt thu được lợi nhuận 5 triệu đồng/tấn nhờ chênh lệch giá. Theo khoản 3 Điều 64 Luật Thương mại 2005, quyền chọn cho phép bên mua chủ động thực hiện hoặc không thực hiện giao dịch, qua đó thể hiện vai trò của hợp đồng quyền chọn trong phòng ngừa rủi ro và tối ưu hóa hiệu quả thương mại.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng quyền chọn

Điều 66 Luật Thương mại 2005 quy định như sau:

Luật Thương mại 2005

Điều 66. Quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng quyền chọn

1. Bên mua quyền chọn mua hoặc quyền chọn bán phải trả tiền mua quyền chọn để được trở thành bên giữ quyền chọn mua hoặc giữ quyền chọn bán. Số tiền phải trả cho việc mua quyền chọn do các bên thoả thuận.  

2. Bên giữ quyền chọn mua có quyền mua nhưng không có nghĩa vụ phải mua hàng hoá đã giao kết trong hợp đồng. Trường hợp bên giữ quyền chọn mua quyết định thực hiện hợp đồng thì bên bán có nghĩa vụ phải bán hàng hoá cho bên giữ quyền chọn mua. Trường hợp bên bán không có hàng hoá để giao thì phải thanh toán cho bên giữ quyền chọn mua một khoản tiền bằng mức chênh lệch giữa giá thoả thuận trong hợp đồng và giá thị trường do Sở giao dịch hàng hoá công bố tại thời điểm hợp đồng được thực hiện.

3. Bên giữ quyền chọn bán có quyền bán nhưng không có nghĩa vụ phải bán hàng hoá đã giao kết trong hợp đồng. Trường hợp bên giữ quyền chọn bán quyết định thực hiện hợp đồng thì bên mua có nghĩa vụ phải mua hàng hoá của bên giữ quyền chọn bán. Trường hợp bên mua không mua hàng thì phải thanh toán cho bên giữ quyền chọn bán một khoản tiền bằng mức chênh lệch giữa giá thị trường do Sở giao dịch hàng hoá công bố tại thời điểm hợp đồng được thực hiện và giá thoả thuận trong hợp đồng.

4. Trường hợp bên giữ quyền chọn mua hoặc giữ quyền chọn bán quyết định không thực hiện hợp đồng trong thời hạn hợp đồng có hiệu lực thì hợp đồng đương nhiên hết hiệu lực.

Quy định này thể hiện rõ nguyên tắc tự nguyện và bình đẳng trong hợp đồng quyền chọn. Bên mua quyền trả tiền mua quyền để có quyền lựa chọn thực hiện hoặc từ chối giao dịch tùy theo biến động giá. Ngược lại, bên bán quyền có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng khi bên mua quyết định thực hiện và phải chịu rủi ro giá thị trường. Khoản tiền mua quyền là lợi ích cố định của bên bán, đồng thời là sự cân bằng lợi ích giữa các bên. Nếu một bên vi phạm nghĩa vụ, Sở giao dịch hàng hóa có thể can thiệp xử lý. Như vậy, hợp đồng quyền chọn vừa bảo đảm quyền lợi và trách nhiệm rõ ràng, vừa góp phần tạo dựng thị trường hàng hóa minh bạch và hiệu quả.

Tình huống giả định

Thực hiện quyền chọn bán thép tại Thành phố Hồ Chí Minh

• Thỏa thuận và ký kết hợp đồng quyền chọn bán
  Tháng 8/2025, Công ty CP Cơ khí Minh Phát (tại Thành phố Hồ Chí Minh) ký hợp đồng quyền chọn bán 200 tấn thép cuộn cán nóng cho Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Hòa Lợi qua Sở giao dịch hàng hóa. Hai bên thống nhất giá giao kết là 15 triệu đồng/tấn, thời hạn quyền chọn là ba tháng. Để được quyền bán, Công ty Minh Phát trả 100 triệu đồng tiền mua quyền theo thỏa thuận.

• Thị trường biến động và thực hiện quyền chọn
  Đến tháng 10/2025, giá thép trên thị trường giảm xuống còn 13 triệu đồng/tấn. Nhận thấy việc thực hiện hợp đồng mang lại lợi ích, Công ty Minh Phát thực hiện quyền chọn bán, yêu cầu Công ty Hòa Lợi mua hàng theo giá 15 triệu đồng/tấn như đã cam kết.

• Thực hiện nghĩa vụ và kết quả pháp lý
  Công ty Hòa Lợi buộc phải thực hiện nghĩa vụ mua hàng hoặc thanh toán chênh lệch giữa giá hợp đồng và giá thị trường. Theo khoản 3 Điều 66 Luật Thương mại 2005, bên giữ quyền chọn bán có quyền bán nhưng không có nghĩa vụ phải bán; khi thực hiện quyền, bên mua có nghĩa vụ hoàn tất giao dịch.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Hợp đồng quyền chọn là thỏa thuận cho phép bên mua có quyền, nhưng không bắt buộc, thực hiện việc mua hoặc bán hàng hóa theo giá đã định trước. Pháp luật quy định về hợp đồng quyền chọn đã làm rõ bản chất “tùy chọn” của giao dịch, giúp doanh nghiệp chủ động trước biến động giá cả và hạn chế rủi ro. Việc xác định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên góp phần bảo đảm tính minh bạch, công bằng và ổn định trong thị trường hàng hóa, phù hợp với thông lệ thương mại hiện đại.