Giám hộ là việc cá nhân hoặc pháp nhân được cử hoặc chỉ định để chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa đủ khả năng tự bảo vệ.
Theo pháp luật về dân sự, giám hộ là cơ chế giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những cá nhân yếu thế. Giám hộ được hiểu là việc cá nhân hoặc pháp nhân được cử, chỉ định để chăm sóc và đại diện cho người được giám hộ. Những người thuộc diện được giám hộ bao gồm người chưa thành niên, người mất năng lực hoặc gặp khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
1. Giám hộ là gì?
Khoản 1 Điều 46 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định nhưu sau:
Điều 46. Giám hộ
1. Giám hộ là việc cá nhân, pháp nhân được luật quy định, được Ủy ban nhân dân cấp xã cử, được Tòa án chỉ định hoặc được quy định tại khoản 2 Điều 48 của Bộ luật này (sau đây gọi chung là người giám hộ) để thực hiện việc chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi (sau đây gọi chung là người được giám hộ).
...
Giám hộ không chỉ là một cơ chế thay thế trong việc quản lý tài sản hoặc thực hiện giao dịch dân sự, mà còn gắn với trách nhiệm nhân văn trong việc bảo vệ quyền lợi của người yếu thế. Người giám hộ có thể là cá nhân (cha, mẹ, anh chị, họ hàng) hoặc pháp nhân (tổ chức xã hội, cơ quan Nhà nước). Họ phải thực hiện đúng phạm vi, trách nhiệm mà pháp luật và Tòa án giao phó.
Tình huống giả định
-
Mất cha mẹ
Ngày 05/6/2025, bé Nguyễn Thị Mai (12 tuổi, trú tại tỉnh Quảng Ninh) mồ côi cả cha lẫn mẹ sau một vụ tai nạn giao thông. Từ thời điểm đó, Mai không còn người trực tiếp nuôi dưỡng, chăm sóc cũng như bảo vệ quyền lợi về tài sản của mình. -
Yêu cầu giám hộ
Ngày 15/6/2025, người thân trong gia đình đã gửi đơn đến UBND phường để đề nghị cử một người giám hộ hợp pháp. Mục đích là để bảo đảm Mai có người đại diện trong các quan hệ dân sự, đồng thời quản lý phần tài sản thừa kế từ cha mẹ để lại. -
Quyết định giám hộ
Ngày 25/6/2025, UBND phường ra quyết định công nhận bác ruột của Mai là người giám hộ hợp pháp. Người này có trách nhiệm chăm sóc, nuôi dưỡng Mai hằng ngày, đồng thời quản lý, bảo vệ và sử dụng hợp lý khối tài sản thừa kế nhằm phục vụ lợi ích tốt nhất cho em.
Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người được giám hộ bao gồm những ai?
Khoản 1 Điều 47 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 47. Người được giám hộ
1. Người được giám hộ bao gồm:
a) Người chưa thành niên không còn cha, mẹ hoặc không xác định được cha, mẹ;
b) Người chưa thành niên có cha, mẹ nhưng cha, mẹ đều mất năng lực hành vi dân sự; cha, mẹ đều có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi; cha, mẹ đều bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; cha, mẹ đều bị Tòa án tuyên bố hạn chế quyền đối với con; cha, mẹ đều không có điều kiện chăm sóc, giáo dục con và có yêu cầu người giám hộ;
c) Người mất năng lực hành vi dân sự;
d) Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
...
Người được giám hộ thường là những chủ thể yếu thế trong xã hội, chưa có hoặc không còn khả năng bảo vệ quyền lợi của mình. Việc xác định đúng đối tượng được giám hộ giúp cho Tòa án, Ủy ban nhân dân và các cơ quan hữu quan kịp thời chỉ định hoặc cử người giám hộ, tránh tình trạng người đó không đảm bảo được quyền lợi. Cơ chế này không chỉ bảo đảm an toàn pháp lý mà còn góp phần duy trì sự công bằng và nhân đạo trong xã hội.
Tình huống giả định
-
Phát sinh tình trạng
Ngày 12/8/2025, ông Trần Văn Hòa (trú tại tỉnh Ninh Bình) được bệnh viện kết luận mắc bệnh tâm thần nặng, thường xuyên mất khả năng kiểm soát hành vi và tài sản. -
Yêu cầu Tòa án
Ngày 20/8/2025, vợ ông Hòa gửi đơn đến Tòa án nhân dân tỉnh đề nghị tuyên bố ông là người mất năng lực hành vi dân sự, đồng thời chỉ định bà làm người giám hộ. -
Quyết định của Tòa
Ngày 30/9/2025, căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần và hồ sơ kèm theo, Tòa án ra quyết định tuyên bố ông Hòa là người mất năng lực hành vi dân sự, công nhận bà Hòa là người giám hộ để đại diện hợp pháp trong mọi giao dịch dân sự.
Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
3. Kết luận
Giám hộ là cơ chế đặc biệt để bảo vệ những cá nhân không đủ khả năng tự mình xác lập, thực hiện quyền và nghĩa vụ dân sự. Người được giám hộ bao gồm trẻ chưa thành niên không có cha mẹ, người mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự, cũng như người gặp khó khăn trong nhận thức. Không chỉ vậy, giám hộ còn góp phần khẳng định tính nhân văn và bảo đảm công bằng trong pháp luật dân sự.
