Việc tham gia vào các điều ước quốc tế nhiều bên là cách để Việt Nam thể hiện cam kết trong quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế. Trong đó, gia nhập điều ước quốc tế là việc Việt Nam chính thức chấp thuận áp dụng một điều ước dù trước đó không tham gia ký kết. Đối với những điều ước quan trọng, việc gia nhập phải do Quốc hội quyết định và được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục do pháp luật quy định.
1. Gia nhập điều ước quốc tế là gì?
Khoản 10 Điều 2 Luật Điều ước quốc tế 2016 quy định:
Điều 2. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
10. Gia nhập là hành vi pháp lý do Quốc hội, Chủ tịch nước hoặc Chính phủ thực hiện để chấp nhận sự ràng buộc của điều ước quốc tế nhiều bên đối với nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong trường hợp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam không ký điều ước quốc tế đó, không phụ thuộc vào việc điều ước quốc tế này đã có hiệu lực hay chưa có hiệu lực.
...
Gia nhập điều ước quốc tế là một trong những hình thức để Việt Nam tham gia vào các điều ước quốc tế nhiều bên mà không cần phải ký kết ngay từ đầu. Trong trường hợp này, dù Việt Nam không tham gia đàm phán hoặc ký điều ước ngay từ đầu, nhưng sau đó vẫn có thể gia nhập điều ước bằng cách gửi văn bản chấp nhận, thể hiện sự đồng ý chịu sự ràng buộc pháp lý của điều ước đó như các quốc gia đã ký.
Tùy theo nội dung điều ước và mức độ ảnh hưởng, thẩm quyền quyết định gia nhập có thể thuộc về Quốc hội, Chủ tịch nước hoặc Chính phủ. Việc gia nhập không phụ thuộc vào việc điều ước đó đã có hiệu lực hay chưa, miễn là phù hợp với lợi ích quốc gia và quy định pháp luật hiện hành.
Hình thức gia nhập này giúp Việt Nam linh hoạt hơn trong chính sách đối ngoại, có thể tham gia các điều ước quan trọng trong các lĩnh vực như môi trường, an ninh, kinh tế mà không bị giới hạn bởi thời điểm ký kết ban đầu của các nước khác.
Tình huống giả định:
Việt Nam gia nhập một điều ước môi trường toàn cầu
Năm 2026, một điều ước quốc tế về bảo vệ tài nguyên nước được hơn 100 quốc gia ký kết, nhưng tại thời điểm đó Việt Nam chưa tham gia ký. Sau khi đánh giá kỹ lưỡng về nội dung và tính phù hợp với chính sách môi trường trong nước, Chính phủ Việt Nam đề xuất việc gia nhập điều ước. Với nội dung liên quan đến tài nguyên thiên nhiên và ảnh hưởng đến chính sách phát triển bền vững, thẩm quyền quyết định thuộc Quốc hội. Sau khi Quốc hội thông qua nghị quyết về việc gia nhập, Việt Nam chính thức trở thành quốc gia thành viên và chịu sự ràng buộc pháp lý tương tự như các nước đã ký trước đó.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Quốc hội quyết định gia nhập điều ước quốc tế theo trình tự, thủ tục nào?
Khoản 1 Điều 43 và điểm a, b, c, d khoản 1 Điều 29 Luật Điều ước quốc tế 2016 quy định:
Điều 29. Thẩm quyền phê chuẩn, nội dung văn bản phê chuẩn điều ước quốc tế
1. Quốc hội phê chuẩn các loại điều ước quốc tế sau đây:
a) Điều ước quốc tế liên quan đến chiến tranh, hòa bình, chủ quyền quốc gia của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
b) Điều ước quốc tế về việc thành lập, tham gia tổ chức quốc tế và khu vực nếu việc thành lập, tham gia, rút khỏi tổ chức đó ảnh hưởng đến chính sách cơ bản của quốc gia về đối ngoại, quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội, tài chính, tiền tệ;
c) Điều ước quốc tế làm thay đổi, hạn chế hoặc chấm dứt quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo quy định của luật, nghị quyết của Quốc hội;
d) Điều ước quốc tế có quy định trái với luật, nghị quyết của Quốc hội;
...
Điều 43. Thẩm quyền, nội dung quyết định gia nhập điều ước quốc tế
1. Quốc hội quyết định gia nhập điều ước quốc tế quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều 29 của Luật này.
2. Chủ tịch nước quyết định gia nhập điều ước quốc tế quy định tại khoản 2 Điều 29 của Luật này.
3. Chính phủ quyết định gia nhập điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này.
4. Văn bản quyết định gia nhập điều ước quốc tế bao gồm những nội dung tương tự văn bản phê chuẩn điều ước quốc tế quy định tại khoản 3 Điều 29 của Luật này.
Quốc hội là cơ quan có thẩm quyền quyết định gia nhập điều ước quốc tế nếu điều ước thuộc một trong các nhóm sau: (1) liên quan đến chiến tranh, hòa bình, chủ quyền quốc gia; (2) điều ước về việc thành lập hoặc tham gia tổ chức quốc tế, khu vực mà việc tham gia ảnh hưởng đến chính sách cơ bản của quốc gia; (3) điều ước có nội dung làm thay đổi, hạn chế hoặc chấm dứt quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; (4) điều ước có quy định trái với luật hoặc nghị quyết của Quốc hội.
Khi gia nhập điều ước thuộc các trường hợp nêu trên, cơ quan có thẩm quyền sẽ xây dựng hồ sơ trình Quốc hội quyết định. Hồ sơ bao gồm tờ trình, phân tích nội dung và tác động của điều ước, ý kiến các cơ quan liên quan và văn bản điều ước gốc. Trình tự xem xét được thực hiện tương tự như đối với trường hợp phê chuẩn điều ước quốc tế, bảo đảm đúng quy định pháp luật và thẩm quyền lập pháp.
Việc Quốc hội xem xét và quyết định gia nhập điều ước quốc tế không chỉ đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp mà còn là bước đánh giá toàn diện tác động của điều ước trước khi Việt Nam chính thức cam kết thực hiện.
Tình huống giả định:
Quốc hội thông qua quyết định gia nhập điều ước về an ninh mạng khu vực
Tháng 4/2026, một tổ chức khu vực đưa ra điều ước hợp tác về chia sẻ dữ liệu và an ninh mạng xuyên biên giới. Nội dung điều ước có nhiều điều khoản liên quan đến quyền riêng tư, giới hạn xử lý dữ liệu cá nhân và chia sẻ thông tin bắt buộc với các nước thành viên. Do có nội dung làm thay đổi quyền cá nhân theo pháp luật hiện hành, Chính phủ đã lập hồ sơ trình Quốc hội xem xét việc gia nhập.
Sau khi được Ủy ban Đối ngoại và Ủy ban Pháp luật thẩm tra, hồ sơ được đưa ra kỳ họp Quốc hội để biểu quyết. Quốc hội sau đó ban hành nghị quyết chấp thuận gia nhập điều ước. Từ thời điểm này, Việt Nam chính thức trở thành thành viên và có trách nhiệm thực hiện đầy đủ các cam kết trong điều ước theo quy định pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Gia nhập điều ước quốc tế là một hình thức pháp lý để Việt Nam tham gia cam kết quốc tế mà không cần ký kết ban đầu. Đối với những điều ước quan trọng liên quan đến chủ quyền, tổ chức quốc tế, quyền con người hoặc trái luật hiện hành, việc gia nhập thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội. Trình tự và hồ sơ thực hiện phải tuân thủ chặt chẽ theo Luật Điều ước quốc tế 2016, nhằm bảo đảm tính hợp pháp, minh bạch và phù hợp với lợi ích quốc gia.
