Người lao động có toàn quyền sử dụng lương. Công ty ép buộc người lao động dùng lương mua sản phẩm công ty sẽ bị phạt tới 100 triệu đồng và buộc hoàn trả lương kèm lãi.
Tiền lương là quyền lợi quan trọng nhất mà người lao động nhận được sau quá trình làm việc và người lao động có toàn quyền sử dụng lương mà không bị bất kỳ sự can thiệp nào từ phía doanh nghiệp. Tuy nhiên, thực tế có trường hợp công ty buộc người lao động dùng lương để mua hàng hóa hoặc dịch vụ của chính công ty. Đây là hành vi vi phạm pháp luật và công ty sẽ bị xử phạt hành chính.
1. Người sử dụng lao động có được ép công nhân dùng lương mua hàng hóa không?
Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 94. Nguyên tắc trả lương
...
2. Người sử dụng lao động không được hạn chế hoặc can thiệp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động; không được ép buộc người lao động chi tiêu lương vào việc mua hàng hóa, sử dụng dịch vụ của người sử dụng lao động hoặc của đơn vị khác mà người sử dụng lao động chỉ định.
Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019 đặt ra nguyên tắc rất quan trọng đó là người sử dụng lao động không được ép buộc người lao động dùng tiền lương để mua hàng hóa hoặc sử dụng dịch vụ của chính doanh nghiệp hay của đơn vị khác mà doanh nghiệp chỉ định. Quy định này nhằm loại bỏ tình trạng một số công ty trả lương bằng hiện vật, phiếu mua hàng hoặc gắn liền với điều kiện bắt buộc phải tiêu dùng nội bộ. Nếu người sử dụng lao động áp dụng cách làm này bản chất là đã xâm phạm quyền tự quyết tài chính của người lao động khiến họ không thể chủ động chi tiêu theo nhu cầu và có thể phải mua hàng hóa, dịch vụ với giá cao hoặc không cần thiết.
Tình huống giả định
- Công ty chi trả lương minh bạch
Công ty TNHH Điện tử Hoàng Minh (TP. Huế) trả lương cho hơn 200 công nhân thông qua chuyển khoản ngân hàng. Toàn bộ số tiền lương được chuyển đúng hạn, đầy đủ theo hợp đồng lao động, không kèm bất kỳ điều kiện nào về việc phải mua sản phẩm hay sử dụng dịch vụ của công ty. - Người lao động được đảm bảo quyền lợi
Anh Trần Văn Nam (công nhân tổ lắp ráp) sau khi nhận lương hàng tháng có thể tự do chi tiêu cho gia đình, thanh toán học phí cho con và gửi tiết kiệm mà không bị công ty kiểm soát. Việc sử dụng lương hoàn toàn do anh quyết định. -
Kết quả tích cực
Trong một lần thanh tra lao động định kỳ, cơ quan chức năng kiểm tra sổ lương và xác nhận Công ty Hoàng Minh thực hiện đúng Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019, bảo đảm quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Ép người lao động dùng lương mua sản phẩm công ty bị xử phạt thế nào?
Điều 17, Điều 6 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 17. Vi phạm quy định về tiền lương
...
2. Phạt tiền đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi: Trả lương không đúng hạn theo quy định của pháp luật; không trả hoặc trả không đủ tiền lương cho người lao động theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động; không trả hoặc trả không đủ tiền lương làm thêm giờ; không trả hoặc trả không đủ tiền lương làm việc vào ban đêm; không trả hoặc trả không đủ tiền lương ngừng việc cho người lao động theo quy định của pháp luật; hạn chế hoặc can thiệp vào quyền tự quyết chi tiêu lương của người lao động; ép buộc người lao động chi tiêu lương vào việc mua hàng hóa, sử dụng dịch vụ của người sử dụng lao động hoặc của đơn vị khác mà người sử dụng lao động chỉ định; khấu trừ tiền lương của người lao động không đúng quy định của pháp luật; không trả hoặc trả không đủ tiền lương theo quy định cho người lao động khi tạm thời chuyển người lao động sang làm công việc khác so với hợp đồng lao động hoặc trong thời gian đình công; không trả hoặc trả không đủ tiền lương của người lao động trong những ngày chưa nghỉ hằng năm hoặc chưa nghỉ hết số ngày nghỉ hằng năm khi người lao động thôi việc, bị mất việc làm; không tạm ứng hoặc tạm ứng không đủ tiền lương cho người lao động trong thời gian bị tạm đình chỉ công việc theo quy định của pháp luật; không trả đủ tiền lương cho người lao động cho thời gian bị tạm đình chỉ công việc trong trường hợp người lao động không bị xử lý kỷ luật lao động theo một trong các mức sau đây:
a) Từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với vi phạm từ 01 người đến 10 người lao động;
b) Từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với vi phạm từ 11 người đến 50 người lao động;
c) Từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với vi phạm từ 51 người đến 100 người lao động;
d) Từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với vi phạm từ 101 người đến 300 người lao động;
đ) Từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với vi phạm từ 301 người lao động trở lên.
...
5. Biện pháp khắc phục hậu quả
a) Buộc người sử dụng lao động trả đủ tiền lương cộng với khoản tiền lãi của số tiền lương chậm trả, trả thiếu cho người lao động tính theo mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất của các ngân hàng thương mại nhà nước công bố tại thời điểm xử phạt đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 2, khoản 3 Điều này;
...
Điều 6. Mức phạt tiền, thẩm quyền xử phạt và nguyên tắc áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính nhiều lần
1. Mức phạt tiền quy định đối với các hành vi vi phạm quy định tại Chương II, Chương III và Chương IV Nghị định này là mức phạt đối với cá nhân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1, 2, 3, 5 Điều 7; khoản 3, 4, 6 Điều 13; khoản 2 Điều 25; khoản 1 Điều 26; khoản 1, 5, 6, 7 Điều 27; khoản 8 Điều 39; khoản 5 Điều 41; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Điều 42; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Điều 43; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 Điều 45; khoản 3 Điều 46 Nghị định này. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Mức phạt được phân theo số lượng người lao động bị ảnh hưởng. Vi phạm ít lao động thì phạt từ 5 – 10 triệu đồng còn nếu ép buộc hàng trăm công nhân thì có thể bị phạt tới 50 triệu đồng. Với tổ chức, mức phạt gấp đôi, tức có thể lên tới 100 triệu đồng. Ngoài ra, người sử dụng lao động vi phạm còn buộc phải trả lại phần lương đã bị ép buộc chi tiêu và thanh toán thêm lãi chậm trả cho người lao động theo mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất của ngân hàng thương mại nhà nước.
Tình huống giả định
- Doanh nghiệp đưa ra quy định trái pháp luật
Công ty Cổ phần Thương mại Minh Quân (TP. Đà Nẵng) ban hành nội quy yêu cầu toàn bộ nhân viên phải dùng 30% lương hàng tháng để mua sản phẩm tiêu dùng do công ty sản xuất. Ai không chấp hành sẽ bị trừ vào tiền thưởng cuối năm. - Người lao động phản ứng
Chị Nguyễn Thị Lan (nhân viên phòng kế toán) cùng nhiều đồng nghiệp cho rằng đây là hành vi ép buộc và trái quy định. Họ viện dẫn Khoản 2 Điều 94 Bộ luật Lao động 2019, khẳng định doanh nghiệp không được can thiệp hoặc ép buộc người lao động chi tiêu lương vào sản phẩm, dịch vụ do công ty hoặc đơn vị khác chỉ định. -
Cơ quan chức năng vào cuộc
Thanh tra Sở Nội vụ tiến hành kiểm tra và xác định công ty vi phạm. Do có khoảng 50 lao động bị ảnh hưởng, công ty bị xử phạt hành chính 40 triệu đồng theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP. Đồng thời buộc hoàn trả toàn bộ số tiền đã thu sai quy định và trả thêm lãi chậm trả cho người lao động.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Pháp luật lao động nghiêm cấm hành vi ép buộc người lao động dùng lương để mua hàng hóa hoặc dịch vụ của công ty. Nếu vi phạm, người sử dụng lao động có thể bị phạt từ 5 đến 50 triệu đồng, tổ chức phạt gấp đôi. Đồng thời phải hoàn trả đầy đủ lương kèm lãi chậm trả.
