Trong nhiều gia đình, mâu thuẫn giữa cha mẹ và con cái có thể dẫn đến những hành vi gay gắt, thậm chí là đuổi con ra khỏi nhà. Tuy nhiên, việc cha mẹ buộc con cái phải rời khỏi nơi ở hợp pháp không chỉ là hành vi thiếu trách nhiệm trong quan hệ gia đình, mà còn có thể bị coi là bạo lực gia đình theo quy định của pháp luật hiện hành. Để xác định rõ mức độ vi phạm và hậu quả pháp lý, cần căn cứ vào các quy định cụ thể trong Luật Phòng, chống bạo lực gia đình.
1. Cha mẹ đuổi con ra khỏi nhà có được xem là hành vi bạo lực gia đình?
Căn cứ theo Điều 3 Luật Phòng, chống bạo lực gia đình 2022 quy định:
Luật Phòng, chống bạo lực gia đình 2022
Điều 3. Hành vi bạo lực gia đình
1. Hành vi bạo lực gia đình bao gồm:
...q) Cưỡng ép thành viên gia đình ra khỏi chỗ ở hợp pháp trái pháp luật.
...
Theo quy định trên, nếu cha mẹ có hành vi buộc con cái rời khỏi chỗ ở mà con có quyền cư trú hợp pháp, ví dụ như nơi đăng ký hộ khẩu, hoặc nơi đang sinh sống ổn định theo quy định pháp luật về cư trú, thì hành vi đó có thể được coi là bạo lực gia đình, ngay cả khi con cái chưa đủ tuổi thành niên hoặc đã thành niên nhưng vẫn đang sống cùng gia đình.
Hành vi "đuổi khỏi nhà" có thể là biểu hiện rõ ràng của sự cưỡng ép rời khỏi chỗ ở, đặc biệt khi đi kèm với lời lẽ đe dọa, ép buộc hoặc tạo áp lực về tinh thần khiến người bị đuổi không còn khả năng tiếp tục cư trú.
Tình huống giả định
Ông Trịnh Văn Toàn (48 tuổi, trú tại quận Hà Đông, Hà Nội) sống cùng vợ và con trai là Trịnh Quang Minh (19 tuổi), người đang theo học năm thứ hai đại học. Do mâu thuẫn trong việc lựa chọn ngành học và lối sống, ông Toàn nhiều lần lớn tiếng mắng chửi Minh và đe dọa đuổi ra khỏi nhà. Một ngày, sau một cuộc tranh cãi, ông Toàn đã thu dọn hết đồ đạc cá nhân của Minh, thay ổ khóa nhà và nhắn tin yêu cầu Minh “không được quay về nữa”.
Mặc dù Minh có hộ khẩu thường trú tại địa chỉ nhà và không có chỗ ở thay thế, ông Toàn vẫn cấm con trai vào nhà, không cho ăn uống, sinh hoạt và từ chối mọi liên hệ. Minh buộc phải sống nhờ nhà bạn bè trong tình trạng bất ổn về tinh thần và sức khỏe.
Sau khi sự việc được trình báo, cơ quan chức năng địa phương xác định hành vi của ông Trịnh Văn Toàn là cưỡng ép thành viên gia đình rời khỏi chỗ ở hợp pháp trái pháp luật, thuộc nhóm hành vi bạo lực gia đình theo quy định tại điểm q khoản 1 Điều 3 Luật Phòng, chống bạo lực gia đình 2022. Cơ quan chức năng tiến hành lập biên bản, yêu cầu ông Toàn chấm dứt hành vi và thực hiện các biện pháp hòa giải, hỗ trợ tâm lý.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Đuổi con ra khỏi nhà có bị xử phạt không?
Theo quy định tại Điều 59 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, hành vi buộc thành viên gia đình rời khỏi nơi ở hợp pháp sẽ bị xử phạt như sau:
Điều 59. Hành vi trái pháp luật buộc thành viên gia đình ra khỏi chỗ ở hợp pháp của họ
Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi buộc thành viên gia đình ra khỏi chỗ ở hợp pháp của họ.
Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi đe dọa bằng bạo lực để buộc thành viên gia đình ra khỏi chỗ ở hợp pháp của họ.
Theo đó, nếu cha mẹ đuổi con ra khỏi nhà mà không có bất kỳ lý do hợp pháp nào, sẽ bị coi là hành vi trái pháp luật và có thể bị xử phạt hành chính từ 5 đến 20 triệu đồng, tùy theo tính chất nghiêm trọng và có hay không yếu tố đe dọa bạo lực.
Ngoài hình phạt chính bằng tiền, tùy trường hợp cụ thể, người vi phạm còn có thể bị áp dụng các biện pháp bổ sung như buộc xin lỗi công khai, chấm dứt hành vi bạo lực, hoặc tham gia chương trình tư vấn, giáo dục hành vi, trách nhiệm gia đình.
Tình huống giả định
Bà Nguyễn Thị Kim Dung (45 tuổi, ngụ tại TP. Thủ Đức) có con gái là Nguyễn Thanh Phương (21 tuổi), đang là sinh viên và có hộ khẩu thường trú tại nhà. Sau khi phát hiện con gái có bạn trai và thường xuyên đi chơi về khuya, bà Dung nổi giận, lớn tiếng đe dọa: “Nếu không chia tay thì cút khỏi nhà!”. Sau đó, bà Dung khóa cửa, không cho con vào nhà, đồng thời mang hết đồ đạc của Phương vứt ra ngoài, dù con gái cầu xin được ở lại.
Phương buộc phải tạm trú nhờ nhà bạn và đến công an phường trình báo. Qua xác minh, lực lượng chức năng xác định bà Dung có hành vi đe dọa bằng lời nói kết hợp hành động thực tế nhằm buộc thành viên gia đình rời khỏi chỗ ở hợp pháp.
Căn cứ theo khoản 2 Điều 59 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, bà Nguyễn Thị Kim Dung bị xử phạt hành chính 12 triệu đồng, đồng thời bị buộc chấm dứt hành vi bạo lực và khôi phục quyền cư trú cho con.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
3. Thời hiệu xử phạt hành vi đuổi con ra khỏi nhà là bao lâu?
Khoản 1 Điều 5 Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định:
Điều 5. Thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính
1. Thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ; phòng, chống bạo lực gia đình là 01 năm.
2. Thời điểm để tính thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính được quy định như sau:
a) Đối với hành vi vi phạm hành chính đã kết thúc thì thời hiệu được tính từ thời điểm chấm dứt hành vi vi phạm;
b) Đối với hành vi vi phạm hành chính đang thực hiện thì thời hiệu được tính từ thời điểm người có thẩm quyền thi hành công vụ phát hiện hành vi vi phạm;
c) Trường hợp xử phạt vi phạm hành chính đối với tổ chức, cá nhân do người có thẩm quyền lập biên bản vi phạm hành chính chuyển đến thì thời hiệu xử phạt được áp dụng theo quy định tại khoản 1 Điều này và các điểm a và b khoản này tính đến thời điểm ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính.
Như vậy, nếu hành vi đuổi con khỏi nhà đã xảy ra và kết thúc, thì thời hiệu để xử phạt là 01 năm kể từ thời điểm đuổi đi. Trường hợp hành vi vẫn đang diễn ra, ví dụ: vẫn không cho con quay về cư trú, thì thời hiệu được tính từ ngày bị phát hiện.
Nếu hết thời hiệu nêu trên mà cơ quan có thẩm quyền chưa ra quyết định xử phạt thì người vi phạm sẽ không bị xử phạt hành chính, nhưng vẫn có thể bị nhắc nhở, giáo dục hoặc xử lý theo các hình thức khác như hòa giải, yêu cầu cam kết không tái phạm...
Tình huống giả định
Anh Phạm Quốc Huy (22 tuổi, sống tại TP. Biên Hòa) bị bố là ông Phạm Văn Dân đuổi khỏi nhà sau một cuộc cãi vã gay gắt liên quan đến chuyện công việc. Anh Huy có hộ khẩu tại địa chỉ nhà ông Dân và đã sống tại đây từ nhỏ. Sau khi bị đuổi, anh chuyển ra ngoài thuê trọ và không quay lại.
8 tháng sau, khi tham gia một buổi tư vấn pháp lý cộng đồng, anh Huy mới biết hành vi đuổi con ra khỏi nhà có thể bị xử phạt. Anh đến công an phường phản ánh sự việc. Sau khi xác minh thời điểm và bản chất hành vi, cơ quan chức năng xác định ông Dân đã có hành vi cưỡng ép con rời khỏi nơi cư trú hợp pháp nhưng hành vi này đã kết thúc trước đó gần 9 tháng và thời hiệu xử phạt vẫn còn. Ông Dân bị lập biên bản và xử phạt vi phạm hành chính theo đúng quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc cha mẹ đuổi con ra khỏi nhà có thể bị xem là hành vi bạo lực gia đình nếu buộc con phải rời khỏi nơi cư trú hợp pháp. Hành vi này bị xử phạt hành chính với mức phạt lên tới 20 triệu đồng tùy vào mức độ và hình thức cưỡng ép. Thời hiệu xử phạt là 01 năm tính từ thời điểm hành vi kết thúc hoặc bị phát hiện, do đó cần nắm rõ để đảm bảo quyền lợi pháp lý khi bị xâm phạm trong gia đình.
