Kiểu dáng công nghiệp không được bảo hộ khi hình dáng của sản phẩm mang tính kỹ thuật bắt buộc, là công trình xây dựng hoặc phần không nhìn thấy trong quá trình sử dụng.
Kiểu dáng công nghiệp thể hiện yếu tố thẩm mỹ và sáng tạo của sản phẩm, góp phần nâng cao giá trị thương mại và khả năng nhận diện trên thị trường. Tuy nhiên, không phải mọi hình dáng sản phẩm đều thuộc phạm vi bảo hộ của pháp luật. Việc nắm rõ các trường hợp không được bảo hộ giúp người thiết kế và doanh nghiệp định hướng đúng trong quá trình tạo lập và đăng ký kiểu dáng.
1. Đối tượng không được bảo hộ kiểu dáng công nghiệp là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 64 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 64. Đối tượng không được bảo hộ với danh nghĩa kiểu dáng công nghiệp
Các đối tượng sau đây không được bảo hộ với danh nghĩa kiểu dáng công nghiệp:
1. Hình dáng bên ngoài của sản phẩm do đặc tính kỹ thuật của sản phẩm bắt buộc phải có;
2. Hình dáng bên ngoài của công trình xây dựng dân dụng hoặc công nghiệp;
3. Hình dáng của sản phẩm không nhìn thấy được trong quá trình sử dụng sản phẩm.
Mục đích của quy định này là bảo đảm rằng quyền sở hữu công nghiệp chỉ bảo hộ yếu tố sáng tạo thẩm mỹ chứ không bảo hộ các yếu tố kỹ thuật hoặc cấu trúc bắt buộc. Những đối tượng không được bảo hộ kiểu dáng công nghiệp gồm:
-
Thứ nhất, nếu hình dáng của sản phẩm chỉ là hệ quả tất yếu của chức năng kỹ thuật (ví dụ: răng cưa của bánh răng, cánh quạt) thì nó không mang yếu tố sáng tạo về mặt hình thức.
-
Thứ hai, công trình xây dựng có mục đích sử dụng công cộng nên hình dáng của nó không được xem là kiểu dáng công nghiệp.
-
Thứ ba, những bộ phận không thể nhìn thấy khi sản phẩm vận hành (ví dụ: chip bên trong máy tính, cơ cấu trong đồng hồ) không đáp ứng tiêu chí “hình dáng bên ngoài” nên không thuộc phạm vi bảo hộ.
Tình huống giả định
- Doanh nghiệp TechForm thiết kế mẫu quạt
Doanh nghiệp TechForm thiết kế mẫu quạt mới với cánh cong đặc biệt giúp tăng hiệu suất gió. - TechForm nộp đơn đăng ký kiểu dáng công nghiệp cho cánh quạt
TechForm đã nộp đơn đăng ký kiểu dáng công nghiệp cho cánh quạt cong. - Kiểu dáng công nghiệp bị từ chối cấp bằng
Cục Sở hữu trí tuệ từ chối cấp bằng vì hình dáng cánh cong là đặc tính kỹ thuật bắt buộc, không phải yếu tố sáng tạo thẩm mỹ.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Điều kiện để kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 63 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 63. Điều kiện chung đối với kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ
Kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ nếu đáp ứng các điều kiện sau đây:
1. Có tính mới;
2. Có tính sáng tạo;
3. Có khả năng áp dụng công nghiệp.
Để được cấp Bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp, sản phẩm phải thể hiện yếu tố thẩm mỹ mới và có thể áp dụng thực tế bao gồm:
-
Tính mới: Hình dáng chưa từng được công khai dưới bất kỳ hình thức nào ở Việt Nam hoặc nước ngoài.
-
Tính sáng tạo: Thiết kế phải mang dấu ấn riêng, không dễ dàng sao chép hoặc suy ra từ các mẫu có sẵn.
-
Khả năng áp dụng công nghiệp: Kiểu dáng có thể được sản xuất hàng loạt bằng phương pháp công nghiệp mà vẫn giữ được hình dạng ổn định.
Tình huống giả định
- Cô Phương tạo ra mẫu chai nước hình giọt nước
Nhà thiết kế Minh Phương đã sáng tạo ra mẫu chai nước uống có hình giọt nước cách điệu, tạo cảm giác mềm mại bằng sự sáng tạo của mình. - Cô Phương sản xuất hàng loạt cho mẫu chai
Cô Phương đã sản xuất hàng loạt cho mẫu chai nước có hình giọt nước trên bằng nhựa ép khuôn. - Cô Phương đã nộp đơn đăng ký kiểu dáng cho chai nước
Cô Phương đã nộp đơn đăng ký kiểu dáng công nghiệp cho mẫu chai nước có hình giọt nước tại Cục Sở hữu trí tuệ. - Mẫu chai nước được cấp bằng vì đáp ứng đủ điều kiện
Mẫu chai nước này được cấp Bằng độc quyền vì có tính mới, sáng tạo và có thể sản xuất hàng loạt.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Các hình dáng do đặc tính kỹ thuật bắt buộc, công trình xây dựng hoặc bộ phận không nhìn thấy khi sử dụng không được bảo hộ kiểu dáng công nghiệp. Ngược lại, những kiểu dáng có tính mới, sáng tạo và khả năng áp dụng công nghiệp sẽ được pháp luật công nhận và bảo hộ nhằm khuyến khích hoạt động sáng tạo trong sản xuất.
