Trong công tác phòng thủ dân sự, việc nhận diện và bảo vệ nhóm người yếu thế là một trong những yếu tố giảm thiểu thiệt hại khi xảy ra sự cố, thảm họa. Pháp luật đã đưa ra định nghĩa rõ ràng về đối tượng dễ bị tổn thương để làm căn cứ xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp. Đồng thời, khi huy động và phân bổ các nguồn lực cứu trợ, quy định pháp luật cũng yêu cầu ưu tiên nhóm đối tượng này để đảm bảo tính nhân đạo, công bằng và kịp thời trong ứng phó.
1. Đối tượng dễ bị tổn thương là ai?
Căn cứ khoản 4 Điều 2 Luật Phòng thủ dân sự 2023:
Điều 2. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
4. Đối tượng dễ bị tổn thương là người, nhóm người có đặc điểm và hoàn cảnh khiến họ có khả năng phải chịu nhiều tác động bất lợi hơn từ sự cố, thảm họa so với những nhóm người khác trong cộng đồng, bao gồm trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ đang mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người khuyết tật, người bị bệnh hiểm nghèo, người nghèo, người mất năng lực hành vi dân sự, người dân tộc thiểu số sinh sống tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, người sinh sống tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn và các đối tượng khác theo quy định của pháp luật.
Khái niệm đối tượng dễ bị tổn thương được pháp luật xác định nhằm bảo đảm công tác phòng thủ dân sự mang tính bao quát và công bằng, đặc biệt trong các tình huống khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh, sự cố lớn. Nhóm đối tượng này thường có khả năng tự bảo vệ thấp, thiếu điều kiện tiếp cận dịch vụ hỗ trợ và chịu ảnh hưởng nặng nề hơn so với các nhóm khác trong xã hội.
Đối tượng dễ bị tổn thương được liệt kê bao gồm cả các nhóm phổ biến như trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ mang thai hoặc đang nuôi con nhỏ, người khuyết tật, người mắc bệnh hiểm nghèo, người nghèo và người mất năng lực hành vi dân sự. Ngoài ra, nhóm người dân tộc thiểu số sinh sống ở vùng khó khăn hoặc đặc biệt khó khăn cũng được xếp vào diện này do hạn chế về điều kiện sống, thông tin và khả năng tiếp cận dịch vụ khi có sự cố xảy ra.
Việc nhận diện chính xác các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương là cơ sở để triển khai hiệu quả các biện pháp phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả.
Tình huống giả định:
Người dân tộc thiểu số tại vùng đặc biệt khó khăn được xác định là đối tượng dễ bị tổn thương
Giàng A Thào là người dân tộc Mông đang sinh sống tại xã Tả Gia Khâu, huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai - một khu vực được xếp vào vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn. Khi xảy ra lũ quét bất ngờ do mưa lớn kéo dài, gia đình Thào bị thiệt hại nặng về tài sản, nhà cửa bị cuốn trôi, lương thực hư hỏng hoàn toàn.
Căn cứ theo Luật Phòng thủ dân sự 2023, Thào được xác định là người thuộc nhóm đối tượng dễ bị tổn thương vì vừa là người dân tộc thiểu số, vừa sinh sống tại vùng đặc biệt khó khăn. Nhờ được địa phương xác nhận đúng đối tượng, gia đình Thào đã được đưa vào danh sách hỗ trợ khẩn cấp, được cấp phát lương thực, chăn màn, nhu yếu phẩm trước các hộ khác không thuộc diện ưu tiên.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Việc huy động, phân bổ cứu trợ có ưu tiên đối tượng dễ bị tổn thương không?
Căn cứ điểm đ khoản 1 Điều 30 Luật Phòng thủ dân sự 2023:
Điều 30. Huy động, vận động đóng góp tự nguyện và phân bổ nguồn lực cứu trợ, hỗ trợ
1. Nguyên tắc huy động, vận động đóng góp tự nguyện và phân bổ nguồn lực cứu trợ, hỗ trợ để khắc phục thiệt hại do sự cố, thảm họa được quy định như sau:
a) Tuân theo quy định của pháp luật;
b) Căn cứ vào mức độ thiệt hại xảy ra;
c) Bảo đảm công bằng, công khai, kịp thời, đúng đối tượng;
đ) Phối hợp với chính quyền địa phương hoặc Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nơi có đối tượng được cứu trợ, hỗ trợ;
đ) Đáp ứng nhu cầu thiết yếu của người dân bị ảnh hưởng do sự cố, thảm họa gây ra; ưu tiên đối tượng dễ bị tổn thương.
...
Việc huy động, vận động đóng góp tự nguyện và phân bổ nguồn lực cứu trợ, hỗ trợ trong bối cảnh xảy ra sự cố, thảm họa phải bảo đảm các nguyên tắc cụ thể được quy định trong Luật Phòng thủ dân sự. Trong đó, một nguyên tắc quan trọng là việc ưu tiên hỗ trợ đối tượng dễ bị tổn thương, nhóm người có khả năng chịu ảnh hưởng tiêu cực nặng nề hơn so với cộng đồng chung.
Quy định này không chỉ thể hiện tinh thần nhân đạo mà còn góp phần nâng cao hiệu quả ứng phó, phục hồi sau thiên tai, dịch bệnh, tai nạn quy mô lớn. Bởi đối tượng dễ bị tổn thương thường là người không có khả năng tự xoay xở trong các tình huống khẩn cấp, thiếu điều kiện tiếp cận thông tin và dịch vụ cứu trợ một cách kịp thời.
Việc xác định rõ và ưu tiên nhóm đối tượng này giúp đảm bảo tính công bằng trong phân bổ nguồn lực, tránh tình trạng hỗ trợ sai đối tượng hoặc để sót những người cần giúp đỡ khẩn cấp nhất. Đồng thời, quy định này cũng tạo căn cứ pháp lý để các địa phương và tổ chức vận động, tiếp nhận, triển khai hoạt động cứu trợ đúng hướng, minh bạch và kịp thời.
Tình huống giả định:
Phụ nữ mang thai và người khuyết tật được ưu tiên cứu trợ sau sự cố thiên tai
Sau một đợt mưa lớn gây sạt lở nghiêm trọng tại huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam, chính quyền địa phương phối hợp với Hội Chữ thập đỏ và các tổ chức thiện nguyện thực hiện công tác cứu trợ lương thực, nước sạch và chỗ ở tạm thời cho người dân. Danh sách ưu tiên đầu tiên được thiết lập gồm các hộ có phụ nữ mang thai, người khuyết tật và người cao tuổi.
Trong đó có trường hợp chị Trần Thị Hòa phụ nữ đang mang thai 7 tháng, cùng ông Nguyễn Văn Tịnh người khuyết tật nặng không có khả năng đi lại. Cả hai được sắp xếp vào khu vực ở tạm an toàn, nhận đầy đủ suất hỗ trợ trước khi triển khai đến các hộ dân khác trong khu vực bị ảnh hưởng.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Đối tượng dễ bị tổn thương là những người có hoàn cảnh đặc biệt, dễ chịu tác động nặng nề hơn trong các sự cố, thảm họa. Pháp luật hiện hành đã xác định rõ các nhóm đối tượng này để làm cơ sở cho việc ưu tiên cứu trợ, hỗ trợ. Trong quá trình huy động và phân bổ nguồn lực, các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm bảo đảm nguyên tắc công bằng, kịp thời và đặt ưu tiên cho đối tượng dễ bị tổn thương nhằm bảo vệ an toàn và giảm thiểu rủi ro.
