Kết hôn là sự kiện pháp lý và xã hội quan trọng, thể hiện sự tự nguyện của hai người nhằm xác lập quan hệ vợ chồng. Tuy nhiên, nếu việc kết hôn đi kèm với điều kiện đòi hỏi vật chất quá mức thì có thể vi phạm quy định pháp luật. Đặc biệt, pháp luật không chỉ cấm hành vi yêu sách của cải khi kết hôn mà còn có thể xử phạt hành chính hoặc hình sự tùy theo mức độ vi phạm.
1. Yêu sách của cải trong kết hôn là gì và có vi phạm pháp luật không?
Khoản 12 Điều 3, điểm đ khoản 2 Điều 5 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
12. Yêu sách của cải trong kết hôn là việc đòi hỏi về vật chất một cách quá đáng và coi đó là điều kiện để kết hôn nhằm cản trở việc kết hôn tự nguyện của nam, nữ.
...
Điều 5. Bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình
...
2. Cấm các hành vi sau đây:
...
đ) Yêu sách của cải trong kết hôn;
...
“Yêu sách của cải trong kết hôn” là khái niệm được quy định rõ tại khoản 12 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, dùng để chỉ hành vi đòi hỏi quá mức về vật chất (tiền bạc, nhà đất, xe cộ…) và xem đó là điều kiện bắt buộc để chấp thuận việc kết hôn. Khi một bên hoặc gia đình đưa ra các yêu cầu tài sản nhằm gây áp lực hoặc ngăn cản sự kết hôn tự nguyện giữa nam và nữ thì hành vi này bị xem là trái pháp luật.
Theo điểm đ khoản 2 Điều 5 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, yêu sách của cải trong kết hôn là một trong những hành vi bị nghiêm cấm nhằm bảo vệ nguyên tắc tự do, tự nguyện trong hôn nhân.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Dũng (29 tuổi, quê ở Đồng Nai) và chị Trần Thị Hồng (27 tuổi, quê ở Bình Dương) quen nhau khi cùng làm việc tại một công ty thiết kế nội thất ở TP.HCM. Sau hơn 2 năm yêu nhau, cả hai quyết định tiến tới hôn nhân. Khi anh Dũng cùng gia đình đến nhà chị Hồng để bàn chuyện cưới hỏi, cha mẹ chị Hồng đưa ra yêu cầu anh phải tặng một chiếc ô tô trị giá hơn 1 tỷ đồng và mua nhà đứng tên chị Hồng thì mới đồng ý cho tổ chức đám cưới.
Anh Dũng cho rằng yêu cầu này là không hợp lý và thể hiện sự tính toán vật chất trong việc kết hôn. Anh từ chối đáp ứng điều kiện trên và sau đó đã gửi đơn đến UBND xã nơi chị Hồng cư trú để phản ánh sự việc. Cơ quan chức năng vào cuộc xác minh, lập biên bản và thông báo cho gia đình chị Hồng rằng hành vi đưa ra yêu sách tài sản để gắn với điều kiện kết hôn có dấu hiệu vi phạm pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Yêu sách của cải trong kết hôn bị xử lý ra sao?
Khoản 1 Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 59. Hành vi vi phạm quy định về kết hôn, ly hôn và vi phạm chế độ hôn nhân một vợ, một chồng
1. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
...
đ) Cản trở kết hôn, yêu sách của cải trong kết hôn hoặc cản trở ly hôn.
...
Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định như sau:
Điều 181. Tội cưỡng ép kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở ly hôn tự nguyện
Người nào cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ, cản trở người khác kết hôn hoặc duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ hoặc cưỡng ép hoặc cản trở người khác ly hôn bằng cách hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách của cải hoặc bằng thủ đoạn khác, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 03 năm.
Căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP và Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), hành vi yêu sách của cải trong kết hôn là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị xử phạt hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp.
Cụ thể, theo Nghị định 82/2020/NĐ-CP, nếu một bên hoặc gia đình bên đó đưa ra yêu cầu về tài sản, tiền bạc hay các điều kiện vật chất khác để làm điều kiện kết hôn, thì đây là hành vi cản trở kết hôn thông qua yêu sách của cải, và sẽ bị phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng.
Trong trường hợp nghiêm trọng hơn, khi hành vi yêu sách của cải gây áp lực tinh thần, có tính ép buộc hoặc đã bị xử phạt hành chính trước đó mà vẫn tái phạm, thì người thực hiện có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 181 Bộ luật Hình sự. Mức phạt có thể là: cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến 3 năm, hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm.
Tình huống giả định
Anh Trần Văn Phú và chị Nguyễn Thị Thanh là đồng nghiệp và có tình cảm với nhau hơn 1 năm. Khi biết chị Thanh có ý định kết hôn với anh Phú, cha mẹ chị phản đối gay gắt vì gia đình anh Phú không khá giả. Họ tuyên bố sẽ chỉ đồng ý nếu anh Phú đưa trước 1 tỷ đồng làm "của hồi môn" và cam kết mua nhà mặt tiền cho vợ chồng sau cưới. Không những vậy, gia đình chị Thanh còn nhiều lần gọi điện gây áp lực, đe dọa cắt đứt quan hệ nếu chị không ép anh Phú đồng ý với các điều kiện trên.
Anh Phú đã làm đơn gửi đến cơ quan công an địa phương phản ánh về việc bị cản trở kết hôn kèm theo bằng chứng ghi âm các cuộc trao đổi. Sau quá trình điều tra, cơ quan công an xác định hành vi của cha mẹ chị Thanh có dấu hiệu yêu sách của cải trong kết hôn nhằm cản trở hôn nhân tự nguyện.
Trước đó, gia đình chị Thanh cũng đã từng bị UBND xã xử phạt hành chính về hành vi tương tự khi cản trở đám cưới của người chị gái chị Thanh. Vì vậy, lần này họ đã bị khởi tố về tội "cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ" theo Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
Kết luận
Yêu sách của cải trong kết hôn là hành vi bị pháp luật nghiêm cấm vì vi phạm quyền tự do kết hôn. Khi có hành vi yêu sách của cải, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng. Nếu tái phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự lên đến 3 năm tù.
